حذف چهار صفر از پول ملی: نجات اقتصاد یا تغییر ظاهری؟

حذف چهار صفر از ریال، راهکاری برای ساده‌سازی مبادلات یا راهی برای مهار تورم؟ در این مقاله، با بررسی تجربیات موفق ترکیه و آلمان و شکست‌خورده ونزوئلا، تأثیرات این تصمیم بر اقتصاد ایران را تحلیل می‌کنیم و به این پرسش پاسخ می‌دهیم که آیا این سیاست بدون اصلاحات ساختاری، موفق خواهد بود؟

بیشتر بخوانید:  ایرادات حقوقی، فنی و قانونی مصوبه شورای عالی اداری برای وزارت جهاد کشاورزی

حذف صفر از پول ملی ایران؛ راهی برای مهار تورم یا تغییر ظاهری؟

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ تصور کنید برای خرید یک کالای ساده، نیاز به حمل مقادیر زیادی اسکناس داشته باشید یا برای محاسبات مالی روزمره، مدام با صفرهای طولانی سروکار داشته باشید. با ادامه تورم مزمن در ایران و کاهش ارزش پول ملی، چنین شرایطی به یک واقعیت روزمره تبدیل شده است.

همین موضوع باعث شده تا بار دیگر طرح حذف چهار صفر از پول ملی در محافل اقتصادی کشور مطرح شود و حتی در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد.

این سیاست که در ادبیات اقتصادی به آن تغییر ظاهری پول ملی (Redenomination) گفته می‌شود، با هدف ساده‌سازی مبادلات، افزایش کارایی نظام پرداخت و بالا بردن اعتماد به پول ملی، از دهه ۱۳۷۰ شمسی مطرح شده است.

اما سؤال اصلی اینجاست که آیا حذف صفرها یک راه‌حل بنیادی برای نجات اقتصاد است یا فقط یک تغییر ظاهری که می‌تواند اثرات روانی کوتاه‌مدت داشته باشد؟

ریال ایران در آستانه تغییر؛ پیش‌زمینه تاریخی و اقتصادی

با تورم بالا و کاهش ارزش ریال در سال‌های اخیر، پول ملی ایران به یکی از بی‌ارزش‌ترین ارزهای جهان تبدیل شده است. در حال حاضر، نرخ دلار به حدود ۹۳۰,۰۰۰ ریال رسیده و همین امر، محاسبات مالی را بسیار پیچیده و هزینه‌های چاپ اسکناس را به‌شدت افزایش داده است.

بر اساس طرح جدید، قرار است چهار صفر از واحد پولی ایران حذف شود، به این معنی که هر ریال جدید معادل ۱۰,۰۰۰ ریال فعلی خواهد بود و واحد خرد «قران» (هر ریال جدید = ۱۰۰ قران) جایگزین می‌شود. این طرح که در مردادماه ۱۴۰۴ به تصویب رسیده، در حال حاضر منتظر تصویب نهایی مجلس و تأیید شورای نگهبان است.

تجربه جهانی: موفقیت‌ها و شکست‌ها

بررسی تجربیات کشورهای دیگر در زمینه حذف صفر از پول ملی، می‌تواند دیدگاه روشنی به ما بدهد. این تجارب به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

کشورهای موفق

• ترکیه (۲۰۰۵): این کشور پس از اجرای اصلاحات ساختاری گسترده مثل مهار تورم، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اصلاح نظام بانکی، شش صفر را از پول خود حذف کرد و به موفقیت رسید. در واقع حذف صفرها، مکمل اصلاحات اقتصادی بود.
• آلمان (۱۹۴۸): آلمان نیز پس از جنگ جهانی دوم و با حمایت طرح مارشال، اصلاحات بنیادین اقتصادی را اجرا کرد و سپس واحد پول خود را تغییر داد که نتیجه آن ثبات اقتصادی بلندمدت بود.

کشورهای شکست‌خورده

• ونزوئلا (۲۰۱۸): این کشور بدون کنترل تورم و اصلاحات ساختاری، پنج صفر را حذف کرد؛ اما تنها ظرف ۱۸ ماه، صفرها بازگشتند و ابرتورم باز هم اقتصاد را درگیر کرد.
• آرژانتین (۱۹۹۲)، برزیل (۱۹۹۴) و زیمبابوه (۲۰۰۹): این کشورها نیز در مواجهه با تورم مزمن و کسری بودجه، چندین بار دست به حذف صفر زدند؛ اما به دلیل نبود اصلاحات اساسی، به نتیجه‌ای نرسیدند و اقتصادشان با بی‌ثباتی بیشتری روبه‌رو شد.

چالش‌ها و ریسک‌های حذف صفر در اقتصاد ایران

حذف صفر از پول ملی، با وجود مزایایی مثل ساده‌سازی تراکنش‌ها و کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس، ریسک‌ها و چالش‌های جدی‌ای هم به همراه دارد که باید به آن‌ها توجه کرد.

ریسک‌های اصلی

• عدم تأثیر بر تورم: حذف صفرها به‌تنهایی نمی‌تواند تورم را کاهش دهد و فقط مانند یک «جراحی ظاهری» عمل می‌کند. اگر اصلاحات ساختاری انجام نشود، صفرها به‌سرعت بازخواهند گشت.
• هزینه‌های اجرایی سنگین: هزینه چاپ اسکناس جدید، به‌روزرسانی سیستم‌های بانکی و حسابداری، رقمی معادل ۵ تا ۷ درصد نقدینگی کشور برآورد شده که بسیار سنگین است.
• سردرگمی عمومی و کاهش اعتماد: بدون مدیریت درست، این تغییر می‌تواند باعث سردرگمی مردم و فعالان اقتصادی شود و زمینه را برای سوءاستفاده سودجویان فراهم کند.

چالش‌های خاص ایران

• تورم ۴۳.۳ درصدی: با تورم بالا، احتمال بازگشت صفرها بسیار زیاد است.
• فقدان اصلاحات پیشینی: نظام بانکی ایران با معضلاتی مانند بنگاه‌داری بانک‌ها و رشد نقدینگی روبه‌رو است و وابستگی بودجه به نفت نیز شرایط را پیچیده‌تر می‌کند.
• ابهام در واحد پولی: عادت عمومی به استفاده از «تومان» می‌تواند پذیرش واحد جدید «ریال/قران» را دشوار کند.

پیشنهادهای سیاستی: چه باید کرد؟

بر اساس تجربیات جهانی و تحلیل وضعیت فعلی، حذف چهار صفر از پول ملی ایران، تنها زمانی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که به عنوان بخشی از یک بسته جامع اصلاحات اقتصادی و با در نظر گرفتن پیشنهادهای زیر انجام شود:

1. اولویت با اصلاحات، نه تغییر پولی: ابتدا باید تورم از طریق کنترل رشد نقدینگی به زیر ۲۰ درصد برسد.
2. اصلاح ساختاری نظام بانکی: بانک‌ها باید از بنگاه‌داری خارج شده و به نقش اصلی خود در تأمین مالی تولید بازگردند.
3. کاهش تدریجی و در یک بسته جامع: این طرح باید به‌تدریج و پس از دستیابی به ثبات اقتصادی آغاز شود و با جذب سرمایه‌گذاری خارجی همراه باشد.
4. کاهش ریسک‌های اجرایی: برای جلوگیری از سردرگمی، باید یک دوره گذار ۳ تا ۵ ساله برای گردش موازی پول قدیم و جدید در نظر گرفته شود و اطلاع‌رسانی گسترده انجام شود.

در نهایت، حذف صفر از پول ملی بدون اصلاحات اساسی، مانند نوشتن یک نسخه جدید برای یک بیمار بدون درمان بیماری اصلی است.

این کار تنها ظاهر را تغییر می‌دهد و مشکل اصلی را حل نمی‌کند. اجرای شتاب‌زده این طرح در شرایط فعلی، می‌تواند اقتصاد ایران را به سرنوشت کشورهای شکست‌خورده‌ای مانند ونزوئلا و آرژانتین سوق دهد.

نویسنده: دکتر شاهرخ شجری