پاسخ به مسئله اصلی توسعه مناطق روستایی و عشایری

اخبار سبز کشاورزی؛ ایجاد وحدت فرماندهی از طریق تعیین یک نهاد و یا دستگاه فرابخشی بعنوان سیاستگذار، برنامه ریز، هدایت کننده و ناظر بر عملکرد سایر دستگاه های همکار) البته ممکن است به بهانه های مختلف، سایر دستگاههای دولتی و یا غیردولتی از آن دستگاه متولی، تبعیت چندانی نکنند و یا مقاومتها و یا کم کاری هایی داشته باشند که فرآیند انجام کارهای توسعه با مشکلاتی روبرو شود.

انتظار می رفت که شورای برنامه ریزی شهرستان و فرماندار و بخشدار بتوانند چنین نقشی را ایفا کنند ولی سرشلوغی مسئولین محلی و گرفتاری ایشان در حوزه مسایل سیاسی و امنیتی، مانع ورود جدی و موثر ایشان در جهت حل مسایل توسعه ای و اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی منطقه میشود.

ب- طراحی یک برنامه جامع توسعه منطقه ای (در سطح بخش و یا شهرستان) که نقش و رابطه هر روستا را با روستا و شهر همجوار مشخص می کند و تقسیم کار بین دستگاه های اجرایی و مداخله گران متناسب با حوزه تخصصی خودشان صورت می پذیرد یعنی بجای موازی کاری، دوباره کاری و پراکنده کاری، هر دستگاهی و هر موسسهای تشکل مردم نهاد و یا خیریه و یا داوطلبان اردوهای جهادی و یا نهادهای حاکمیتی و یا غیره براساس همان برنامه جامع، کار تخصصی خود شان را انجام میدهند و در حوزه کاری دیگر نهادها ورود نمی کنند. یعنی اجرای آن برنامه جامع، میشود مبنای ایجاد هماهنگی بین بخشی و انسجام سازمانی بنظر میرسد که در شرائط فعلی کشور ما، این رویکرد عملی تر و اجرایی تر باشد و کمتر در برابر آن مقاومت شود.

ج- ایجاد یک کارگروه توسعه روستایی در هر روستا با حضور نمایندگان اقشار و صنوف مختلف و همچنین دهیار و اعضای شورای اسلامی روستا و معتمدین محلی و افراد بانفوذ محلی. یعنی یک رویکرد پایین به بالا. یعنی خود جامعه محلی برنامه توسعه روستای خویش را با کمک و مشاوره کارشناسان خبره دولتی و یا با حمایت تشکلهای مردم نهاد متخصص در حوزه ظرفیت سازی و توسعه محلی و یا به کمک موسسات خیریه و یا نیروهای داوطلب خَیر و نظایر آن تهیه میکنند و سپس نمایندگان جامعه محلی به دستگاه های ذیربط مراجعه نمود ه و با رعایت اصول مطالبه گری و فنون مذاکره سعی می کنند که از ظرفیت هر دستگاه اجرایی دولتی و غیردولتی به نحو مقتضی استفاده کنند تا آن برنامه توسعه محلی بصورت گام به گام و با مشارکت فعال خود جامعه محلی اجرایی شود.

البته در تدوین برنامه توسعه روستا، به مزیت های نسبی و رقابتی منطق ه خویش، تکمیل زنجیره ارزش و ملاحظات کالبدی، جریانات، پیوندها و تعاملات با روستاهای همجوار و شهرهای نزدیک هم توجه می کنند. با توجه به کمبود اعتبارات دولتی و ضعف انگیزشی دستگاه های دولتی جهت ارایه خد مات اصولی به روستاها و مناطق عشایری و همچنین کمبود ظرفیت های لاز م در سطح جامعه محلی مناطق روستایی و عشایری، اجرای این رویکرد هم در شرائط فعلی کمی سخت می باشد و پیش نیازهای ی لازم دارد بخصوص در حوزه ظرفیت سازی و توان افزایی در سطح جامعه محلی و همچنین در سطح دستگاه های دولتی در سطح شهرستان و بخش .

پاسخ پیشنهادی برای مسئله 2:

طی 6 دهه اخیر، مدلهای توسعه ای و الگوهای آبادانی و پیشرفت زیادی در مناطق روستایی و عشایری آزمایش شده اند که هر کدام نقاط قوت و ضعفی دارند و لازم است که از طریق مستندسازی آنها و جمع بندی دستاوردهای موجود و همچنین با استفاده از تجربیات موفق جهانی، یک الگوی مناسب را تعریف نمود.

با توجه به اینکه ایران کشوری است با تنوع شرائط اقلیمی، جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی لازم است که اصول مشخص و بایدها و نبایدها در توسعه منطقه ای تعیین و مدنظر همه دست اندرکاران کلیدی قرار گیرد. بعنوان مثال، اصول ذیل را میتوان پیشنهاد داد و می بایست مورد توجه قرار گیرند :

• برنامه توسعه می بایست بصورت منطقه ای و ناحیه محور( Area-Based Development ) تعریف شود و نه بصورت نقطه ای یک روستا خاص و انتزاعی.

• لزوم تقویت سرمایه اجتماعی و استفاده از رویکردهای اجتماع محور( Community Based )

• رعایت توأمان ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نهادی، محیط زیستی و امنیتی(پدافند غیرعامل)

• لزوم توجه به جریانات، پیوندها و تعاملات و ارتباطات بین شهر و روستا (و شبکه سازی در بین روستاها)

• استفاده از نظام برنامه ریزی دوسویه (پایین به بالا و بالا به پایین)

• توجه به ملاحظات آمایش سرزمین و مزیت های رقابتی و نسبی هر منطقه

• استفاده از رویکردهای مشارکتی در تدوین برنامه توسعه (درگیر نمودن همه دست اندرکاران کلیدی)

• توجه به ابعاد مختلف توانمندسازی بخصوص توانمندسازی روانشناختی و انگیزشی

• لزوم توجه به رویکرد بسیج اجتماعی و نهادسازی و انجام کارهای گروهی و جمعی

• درگیر نمودن بخش خصوصی به طرق ممکن و جلب حمایت بنگاه های اقتصادی متوسط و بزرگ از بنگاه های کوچک و خُرد و خانگی

• توجه به تکمیل زنجیره ارزش و زنجیره تامین و زنجیره توزیع

• استفاده از ظرفیت های فضای مجازی در بازاریابی و فروش محصولات روستایی و عشایر ی

• درگیر نمودن اعضای جامعه محلی در کلیه مراحل مطالعه، طراحی، اجرا و پایش و ارزیابی برنامه توسعه محلی

• لزوم رعایت تعاملات بین بالادست و پایین دست حوزه آبخیز (چرخه آب و مواد مغذی)

• لزوم توجه به رویکرد همبست و پیوندی آب، انرژی، غذا، محیط زیست، تغییر اقلیم و …

• لزوم توجه به اصول و مبانی اقتصاد سبز و اقتصاد آبی ( Blue Economy )و اقتصاد چرخشی و دونا ت

• و …

پاسخ پیشنهادی برای مسئله 3:

علاوه بر قوانین و مقررات دست و پا گیر، فرآیند بروکراسی اداری پیچیده و طولانی جهت اخذ مجوزها و یا دریافت تسهیلات بانکی و از طرف دیگر، بی ثباتی قوانین و مقررات، عدم رعایت حقوق مالکیت اشخاص و مالکیت معنوی اختراعات و ابتکارات، وجود شبکه های مافیایی، قاچاق کالا، اقتصاد رانتی، چند نرخی بودن ارزهای خارجی، نرخ تورم بالا، کاهش ارزش پول ملی، رشوه خواری و فساد اداری از موانعی هستند که رفع آنها نیاز به همکاری هر سه قوه و همچنین مساعدت و همکاری نهادهای حاکمیتی، انتظامی، بازرسی و نظارتی دارد.

مطمئنا بدون مشارکت و همکاری نهادهای مدنی NGO ها و تشکلهای مردم نهاد و درگیر نمودن بخش خصوصی و اتاق های بازرگانی و اصناف و تعاون، اتحادیه ها و تشکلهای کارفرمایی و کارگری و نظایر آن و همچنین بدون حمایت جدی و قاطع قوه قضائیه )دادگستری( و نیروی انتظامی، نمی توان انتظار داشت موانع فوق به این زود ی ها مرتفع شوند.

سید ابوالفضل میرقاسمی