خزان تجارت بخش کشاورزی در بهار 1400

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گزارشی در مورد تجارت بخش کشاورزی و غذایی در مدت فصل بهار سال 1400 منتشر کرده و در آن، تجارت این محصولات در کشور را مورد بررسی قرار داده است.

براساس این گزارش، تجارت محصولات کشاورزی و غذایی، طی فصل نخست سال جاری بالغ بر 6/4 میلیارد دلار بوده که از این مقدار، حدود 2/1 میلیارد دلار آن صادرات و 4/3 میلیارد دلار واردات بوده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال 1399 ارزش صادرات این محصولات 1/1درصد کاهش و ارزش واردات 34درصد افزایش را نشان می‌دهد.

سهم صادرات و واردات این محصولات از کل صادرات و واردات کالایی در مدت مذکور به ترتیب 4/11درصد و 8/32درصد بوده است.

صادرات آب

در مدت سه ماهه نخست سال 1400، عمده‌ترین محصولات صادراتی گروه کشاورزی و غذایی، به ترتیب شامل«پسته‌ها با پوست تازه یا خشک»، «هندوانه» و «گوجه‌فرنگی» بوده که این سه محصول به‌تنهایی حدود 30درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین مهم‌ترین مقاصد صادراتی نیز کشورهای عراق، افغانستان و امارات متحد‌عربی بودند که بیش از 53درصد کل صادرات به این کشورها انجام شده بود.

مهم‌ترین اقلام وارداتی محصولات کشاورزی و غذایی در فصل بهار 1400 به ترتیب «ذرت دامی»، «روغن خام دانه آفتابگردان و کلزا» و «دانه سویا تراریخته» بوده که در مجموع 45درصد از کل ارزش واردات را به خود اختصاص داده‌اند و محصولاتی مانند گندم، جو، کنجاله سویا، برنج، شکرخام، روغن پالم، روغن خام سویا، موز، چای و دیگر محصولات در رده‌های بعدی قرار داشته‌اند.

مهم‌ترین مبادی واردات محصولات کشاورزی ایران طی این مدت نیز کشورهای: امارات متحد‌عربی 1/28درصد به ارزش 965 میلیون دلار، ترکیه 7/11درصد به ارزش 401 میلیون دلار، سوئیس 6/8درصد و 9/294 میلیون دلار، فدراسیون روسیه 6/7درصد و 5/260 میلیون دلار. همچنین، انگلستان با 2/7درصد، هند و برزیل هر کدام با 9/5درصد و کشورهایی مانند سنگاپور، آرژانتین، آلمان و … در رده‌های بعدی قرار دارند.

مهم‌ترین مقصد کالاها برای صادرات عبارتند از: عراق با مقدار 398 میلیون دلار، 6/32درصد؛ افغانستان با 134 میلیون دلار، 9/10درصد؛ امارات متحد‌عربی با 120 میلیون دلار، 8/9درصد و فدراسیون روسیه با 95میلیون دلار، سهم 8/7درصدی از مقاصد صادراتی محصولات کشاورزی و غذایی ایران را داشته‌اند. کشورهای پاکستان با 2/5درصد، هند 2/5درصد، ترکیه 7/3درصد، چین 2/3درصد و آلمان 3درصددر رده‌های بعد قرار می‌گیرند.

از نکات مهم دیگر این گزارش، این‌که در سه ماهه نخست سال 1400 محصولات کشاورزی 4/11درصد از کل صادرات کالایی ایران و 8/32درصد از کل واردات را به خود اختصاص داده‌اند.

همچنین، میانگین قیمت صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در مدت مورد بررسی حدود 508 دلار به‌ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 16درصد کاهش یافته و میانگین قیمت واردات نیز طی بازه مذکور با افزایش 2/45درصدی نسبت به فصل نخست سال 1399 به 539 دلار به‌ازای هر تن رسیده است.

در گفت‎وگو با چند تن از صاحب‌نظران و فعالان اقتصادی این موضوع را مورد بررسی بیشتر قرار داده‌ایم:
سیاست‌گذاری‌های غلط، عامل واردات

سیدرضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران و رئیس انجمن ارگانیک در این مورد به خبرنگار ما گفت: در مورد منفی بودن تراز تجاری اگر یک نگاه اجمالی به آمار و ارقام سال‌های قبل هم داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که این تراز تقریبا همیشه منفی بوده است. چون کسانی که سیاست‌گذار بوده‌اند، درست عمل نکرده و این موضوع باعث شده که ما به این نقطه برسیم.

وی با بیان اینکه امروزه در دنیا کشورهایی می‌توانند ابرقدرت و قوی باشند که بتوانند غذا تولید کنند، گفت: وقتی که به جدول‌های فائو توجه کنید، ایران را یک کشور کشاورزی می‌شناسند ولی ما به کشاورزی، بی‌توجه هستیم و سیاست‌های اشتباه و غلطی که در پیش گرفته‌ایم، به زیان کشاورز بوده است.

ارزهای دولتی را به واردات اختصاص داده‌ایم و ناخودآگاه به تولیدکنندگان خارجی یارانه و به تولیدات داخلی زیان وارد کرده‌ایم. اگر از کشاورزی خودمان حمایت می‌کردیم، امروز چنین مشکلاتی نداشتیم.

ما به بهانه کم‌آبی کشور را به واردکننده تبدیل کرده‌ایم؛ در صورتی که با اعمال مدیریت صحیح و استفاده درست از منابع آبی که در دسترس داریم، می‌توانستیم بهره‌وری از منابع آب را بالا ببریم.

نورانی ادامه داد:‌ از طرفی ما دیپلماسی اقتصادی درستی در بخش کشاورزی نداشته و حتی با کشورهای دوست هم نتوانسته‌ایم روابط درستی تعریف و پروتکل‌های لازم و مناسبی را با این کشورها به امضا برسانیم. به‌طوری‌که معمولا تعرفه‌های واردات پایین و تعرفه‌های صادرات به این کشورها بالا است. برای مثال کشوری مانند هندوستان برای سیب درختی ایران تعرفه 60 درصدی قرار داده در صورتی که برای کشورهای دیگر این تعرفه وجود ندارد.

وزارت خارجه باید دیپلماسی اقتصادی مناسبی با این کشورها برقرار می‌کرد اما چنین کاری انجام نشده است.

وی در ادامه گفت: مسئله بعدی این است که محصولاتی نظیر هندوانه و گوجه‌فرنگی در راس صادرات قرار دارند که محصولات بسیار آب‌بری هستند و این نشان می‌دهد که ما یک سیاست منطقی را دنبال نکرده‌ایم.

از طرفی، متاسفانه دولت تاکنون صادرات را جدی نگرفته است. در صورتی که در شرایط تحریم، صادرات مویرگی می‌توانست بسیاری از مشکلات کشور را مرتفع کند، اما متاسفانه نهادهای تصمیم‌گیرنده به‌درستی عمل نکردند و به جای این‌که در شرایط تحریم صادرکنندگان را حمایت کنیم، با قوانین دست‌وپا گیر مانع کار صادرکنندگان واقعی شدیم.

بنابراین دولت سیزدهم باید دو هدف امنیت غذایی و ایمنی غذایی را به صورت جدی مدنظر داشته باشد.

زیان تولیدکنندگان به‌دلیل خودتحریمی

منصور پوریان، رئیس شورای تامین‌کنندگان دام کشور نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید:
یکی از مزیت‌های اقتصادی کشور ما کشاورزی است که متاسفانه به دلیل نبود تصمیم‌گیری صحیح در سال‌های اخیر در بحث بازرگانی با تراز منفی روبرو شده است.

دولت در دو دوره گذشته در بخش کشاورزی عملکرد مناسبی نداشت؛ ممنوع کردن صادرات و دخالت دادن بانک مرکزی در تمام موضوعات مرتبط با تجارت خارجی مانند واردات نهاده و … باعث مشکلات زیادی برای اقتصاد شد. با این‌که در بسیاری از محصولات مازاد تولید داشتیم، اما دولت اجازه صادرات نمی‌داد.

وی توضیح داد:‌ تولید در کشور ما معمولا فصلی است. مثلا در بحث پرواربندی در فصول بهار و تابستان با مازاد تولید مواجه هستیم و 6-5 میلیون راس دام پرواری مازاد بر مصرف داخلی داریم اما اجازه صادرات به این تولید اضافی را نمی‌دادند بلکه برعکس واردات نیز انجام و باعث انباشت دام در دامداری‌ها می‌شد که تولیدکننده را دچار زیان می‌کرد.

در حال حاضر ما 6-5 میلیون گوسفند پرواری داریم که روی دست تولیدکننده مانده‌ است. حتی در همین شرایط که وزیر جهادکشاورزی 3-2 ماه قبل اعلام کرده که براساس بررسی‌های به‌عمل آمده صادرات دام بدون مانع است اما دستورالعمل‌های آن اجرایی نشده است. بنابراین وقتی صادرات را محدود می‌کنند، تراز منفی می‌شود و از طرفی، زیان هنگفتی هم به تولیدکنندگان وارد می‌گردد.

پوریان افزود: تا سال 94-93 گوشت قرمز، مرغ، تخم‌مرغ و … در بین کالاهای صادراتی بودند، اما از آن به بعد دیگر از سبد صادراتی خارج شده‌اند که نشان می‌دهد صادرات سرکوب شده است.

از طرفی این همه سخت‌گیری‌های بانک مرکزی به صادرکنندگان برای تحویل ارز و … نیز روی صادرات تاثیرگذار است. بانک مرکزی از صادرکنندگان برای بازگشت ارز حاصل از صادرات، تعهدنامه می‌گیرد. در صورتی که در این شرایط سخت تحریم، صادرکنندگان با ریسک بالایی مواجه‌اند و ممکن است اصلا نتوانسته باشند پولشان را بگیرند و به داخل منتقل کنند؛ چون مشکلات بانکی وجود دارد و در میانه صادرات، بخشنامه‌های ممنوعیت صادرات اعلام می‌کنند چرا که صادرکننده نتوانسته است به تعهداتش عمل کند.

امان از بی‌برنامگی

بهرام نظری، مدیرعامل سابق اتحادیه پنبه و دانه‌های روغنی کشور و فعال اقتصادی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: حقیقت ماجرا این است که ما برای اینگونه مسائل هیچ برنامه مشخصی نداریم.

چنانچه در این گزارش ملاحظه می‌کنید، ازجمله مهم‌ترین محصولات صادراتی ما هندوانه و گوجه‌فرنگی است که دو محصول بسیار آب‌بر هستند و توجیه فنی برای کشور ما ندارند. نکته مهم دیگر این‌که بعد از اتفاقات اخیر در افغانستان، صادرات ایران به این کشور فعلا قطع شده و یکی از فرصت‌های ما از دست رفته است.

وی ادامه داد: از نکات مهم دیگر این گزارش، مبادی عمده وارداتی سه کشور امارات، ترکیه و سوئیس هستند، در صورتی که این کالاهای وارداتی را کشورهای نامبرده تولید نمی‌کنند، بلکه به دلیل شرایط تحریم به اجبار باید از مسیر این کشورها، کالاها را وارد کنیم و این موضوع یعنی تحمیل هزینه‌های بیشتر و گران تمام شدن کالا.

نکته دیگر این‌که بسیاری از این کالاها چون با ارز دولتی وارد شده‌اند، دوباره به صورت قاچاق و چندین برابر قیمت ارز دولتی صادر می‌شوند.