سازمان حفظ نباتات در مسیر پیشرفت

کارنامه ای موفق با اهداف نوگرایانه

از سال 1308 که اداره دفع ملخ در وزارت فواید عامه تاسیس شد، تاکنون موضوع دفع آفات، حفظ گیاهان و نباتات و نظارت بر ورود و خروج گیاهان به یا از کشور به‌دلیل گسترش فعالیت‌ها در این بخش، پیچیدگی‌های فراوانی پیدا کرده است.

اخبار سبز کشاورزی : سازمان حفظ نباتات بی‌تردید یکی از راهبردی‌ترین و احتمالاً مهم‌ترین نهاد در حفاظت از گیاهان کشور است. امروز و در تمام دنیا منابع گیاهی و نباتی کشورها به‌عنوان طلایی سبز شناخته می‌شود و برای حفاظت از این منافع طبیعی تدابیر بسیار سختگیرانه‌‌ای اندیشیده می‌شود.

تقریباً همه کشورها و بالاخص کشورهای پیشرفته جهان، همچون سازمان حفظ نباتات کشورمان، دارند که وظایف مشابهی با آنچه در ایران جریان دارد، برعهده گرفته‌اند. قریب به 100سال از نخستین اقدام برای تشکیل اداره‌ای که سرانجام آن سازمان حفظ نباتات فعلی است، می‌گذرد.

در این 100سال یا به‌عبارت بهتر 93 سال سپری شده، اقدامات گوناگونی همچون:

-همکاری با روسیه، انعقاد قرارداد با شوری سابق برای همکاری در مبارزه با آفات و امراض نباتی، قانون تنظیم مقررات و ورود بذر و سایر اندام‌های نباتی از خارج و تاسیس اداره تفتیش صحیح نباتات در اداره کل کشاورزی استان تهران.

-استفاده از سم فسفر دوزنگ در مهار طغیان وش مغان، استفاده از تجربیات کارشناسان روسی، تصویب آیین‌نامه و مقررات قرنطینه نباتی توسط هیات وزیران دولت وقت در 1325 هجری شمسی، حضور رسمی ایران در کنفرانس مختلف دفع آفات ملخ در بغداد، عضویت ایران در سازمان خواربار جهانی (FAO).

-تشکیل اداره کل بررسی‌ها، تصویب قانون تامین اعتبار مبارزه با ملخ به میزان 40 میلیون ریال برای اولین‌بار به‌صورت مستقل در سال 1329 شمسی و اعزام کارشناسان رسمی اداره دفع آفات به عربستان برای کمک به مبارزه با ملخ، تشکیل اداره کل حفظ نباتات در وزارت کشاورزی وقت، عضویت ایران در کمیته جهانی مبارزه با ملخ صحرایی (DLCC).

-عضویت ایران در کمیسیون کنترل ملخ صحرایی جنوب غرب آسیا (SWAC) در سال 1342 شمسی، تصویب قانون تشکیل و آیین‌نامه اجرایی سازمان حفظ نباتات به‌عنوان سازمانی مستقل در وزارت کشاورزی در سال 1346.

-تشکیل اداره فنی هوایی در سازمان حفظ نباتات برای نظارت بر عملیات سمپاشی هوایی، عضویت و پذیرش اولین عهدنامه کنوانسیون بین‌المللی حفظ نباتات، ابلاغ اولین تشکیلات سازمان حفظ نباتات (دو معاون، 8 قسمت، 23 اداره).

-برگزاری اولین سمینار حفظ نباتات در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1358.

-ایجاد و تاسیس شرکت خدمات هواپیمایی ویژه برای نظارت بر عملیات سمپاشی هوایی در سال 1359.

-اصلاح تشکیلات سازمان حفظ نباتات (دو معاون، 8 مدیریت و 11 گروه) در سال 1373 و اصلاح مجدد تشکیلات سازمان حفظ نباتات (دو معاون، 8 مدیریت و 18 گروه) در سال 1377، مصوب شدن تغییر آفت سن عمومی به آفت همگانی.

-اصلاح مجدد تشکیلات سازمان حفظ نباتات (سه معاونت، 9 مدیرت)، حذف یارانه سموم و در اختیار قرار دادن هزینه نمودن این اعتبارات به سازمان حفظ نباتات از طریق مبادله موافقت نامه با نهادهای ذی‌ربط در سال 1385،

-ارتقای تشکیلاتی واحدهای استانی حفظ نباتات به مدیرت حفظ نباتات در ذیل سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها انجام شده است.

این سازمان وظایفی بسیار مهم و اساسی دارد که ازجمله برخی از این اهداف بسیار مهم عبارتند از:

-حفظ کشور از ورود، استقرار و پراکنش آفات و بیمارهای قرنطینه‌ای با اتخاذ تدابیر و خط‌مشی‌های مناسب.

-تعیین سیاست‌ها وخط‌مشی‌های سازمان حفظ نباتات در چارچوب‌های استراتژهای و سیایست‌های وزارت جهاد کشاورزی.

-برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و هدایت و نظارت بر عملیات پیشگیری و مهار آفات.

-برنامه‌ریزی به‌منظور کاهش ضایعات ناشی از خسارات آفات بر محصولات کشاورزی و فرآورده‌های آنها.

-برنامه‌ریزی و مبارزه با آفات عمومی و قرنطینه‌ای و مشارکت در مبارزه با آفات همگانی.

-مطالعه و برنامه‌ریزی و گسترش روش‌ها و شبکه‌های مراقبت و پیش‌آگاهی به‌منظور مقابله و مهار موثرتر و به موقع آفات.

-مطالعه و برنامه‌ریزی به منظور مهار آفات نباتی با استفاده علمی و موزون از کلیه روش‌ها توصیه شده با رویکر د مدیریت تلفیقی (I.P.M).

-مطالعه، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و تدوین شاخص‌های کنترل کیفیت سموم به منظور ثبت سموم کم خطر و اختصاصی، حذف سموم پر خطر و وسیع‌الطیف از لیست مجاز کشور.

-نظارت دقیق بر واردات تولید و فرموله کردن توزیع، فروش و مصرف و صادرات سموم آفتکش‌ها.

-مطالعه و بررسی مستمر به منظور ثبت سموم جدید و حذف سموم پر خطر از فهرست سموم مجاز کشور.

-نظارت کامل بر فعالیت کارخانه‌های تولیدکنده تکنیکال سموم (ماده موثره سموم) کارخانه‌‌‌های فرموله کننده سموم و فروشگاه‌های مجاز سموم آفتکش، آزمایشگاه‌های گیاه‌پزشکی و شرکت‌ها و موسسات دفع آفات نباتی.

-نظارت و تدبیر موثر برای جلوگیری از گسترش و ورود آفات و فرآورده‌های گیاهی به کشور و ترویج اقدامات مناسب برای کنترل آنها تهیه و تنظیم طرح‌ها و برنامه‌های جلوگیری از انتشار و انتقال آفات.

-توسعه و تقویت پست‌های قرنطینه گیاهی و آزمایشگاه‌های مرجع به‌ویژه در میادی ورودی و خروجی.

-نظارت بر چگونگی انجام مراحل تولید گیاهان تراریخته از مرحله کلو نینگ تا بررسی‌های گلخانه‌ای و مزرعه‌ای محصول و همکاری لازم در بررسی و تحلیل خطرات احتمالی این گیاهان از جنبه‌های وظایف مرتبط سازمان.

-توانمندسازی بهره‌برداران و نهادهای غیردولتی در امر کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی و علف‌های هرز.

راهبردی با تجربه موفق

چنین سازمان مهمی که حتماً یکی از بال‌های سلامت در کشور به حساب می‌آید و در کنار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و داروی این وزارتخانه، مسئولیت تامین غذای سالم و سلامتی غذا را عهده‌دار است، حتما باید مدیری کارآمد و موفق داشته باشد تا نه فقط به توفیقات سازمان افزوده شود، بلکه افق‌های پیش‌روی آن گشوده شود.

شاهپور علایی‌مقدم که دانش آموخته دکترای مهندسی کشاورزی در رشته فیزیولوژی ـ زراعت است، ازجمله مدیران موفق بخش کشاورزی است که کارنامه‌اش در مدیریت جهاد کشاورزی شهرهای ابهر و خدابنده، قائم مقامی و سپس رئیس سازمان امور عشایر کشور، مدیرکلی محصولات زراعی وزارت جهاد کشاورزی، فرمانداری شهرستان گرمسار، مدیریت برنامه‌ریزی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی و… کاملا قابل بررسی و موفق بوده است.

از همین روست که سیدجواد ساداتی‌نژاد تقریبا در روزهای نخست وزارتش، علایی‌مقدم را به سمت سازمان حفظ نباتات منسوب کرد.

کارنامه یک ساله

سازمان حفظ نباتات در طول یک‌سال گذشته به انجام وظایف خود ادامه داده و افزون‌بر آن با اضافه نمودن رویکردهای جدیدی در جهت بهسازی فعالیت‌ها و ظایف خود برآمده است. روشن است از آنجا که وظایف روزمره و معمول سازمان متوقف یا تعطیل نمی‌شود انجام ماموریت‌های سازمان تداوم داشته است؛ اما به شرحی که در ذیل می‌آید محورهای انجام وظایف متنوع‌تر و گسترده‌تر شده است.

اقداماتی که در دوازده ماه گذشته در سازمان حفظ نباتات انجام گرفته شامل تقویت امنیت غذایی و افزایش بهره‌وری پایدار کشاورزی، ارتقای سلامت محصولات کشاورزی در زنجیره مزرعه تا سفره، حفاظت از محیط زیست در برابر اثرات آفات گیاهی و تسهیل تجارت امن، توسعه و رشد اقتصادی می‌شود که به مجموعه این چهار محور گفته شده، اهداف و ماموریت‌های اصلی سازمان گفته می‌شود.

این سازمان به جز چهار محور یاد شده، وظایف دیگری را نیز انجام داده و ماموریت‌های دیگری را نیز دنبال کرده است. این اقدامات که از آن‌ها به‌عنوان اقدامات کلیدی انجام شده در یک سال گذشته یاد می‌شود عبارتند از:

-جلوگیری از ورود، استقرار و پراکنش آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز قرنطینه‌ای.

-به کارگیری شبکه‌های مراقبت، ردیابی، پایش و رصد آفات و بیماری‌ها و مدیریت و مبارزه با عوامل خسارت‌زای گیاهی (آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز)

-دیده‌بانی، ردیابی و مبارزه موفق با ملخ های بومی و صحرایی

-پیش آگاهی، پایش و انجام عملیات مبارزه موفق با سن غلات در سطحی افزون بر ۲ میلیون و هفتصد هزار هکتار

-کاهش چشمگیر میزان سن زدگی بالای ۲ در صد کمتر از ۷۰۰۰ تن

-مدیریت و مصرف بهینه آفتکشها و تغذیه با ارتقا سامانه جامع مانیتورینگ سموم

-بررسی و صدور بیش از چهار هزار فقره مجوز ورود سموم در سامانه مانیتورینگ

-بررسی و صدور بیش از ۱۶۰۰ فقره مجوز ترخیص تکنیکال و سموم آماده مصرف

-تسهیل شرایط تولید آفتکش در کشور از طریق حذف مقررات موانع تولید در راستای تحقق شعار سال

-امحای سموم سنواتی ارگانو فسفره، کلره و سایر سموم سنواتی در ۲۰ استان کشور به میزان ۲۲۰ تن

-برگزاری دو مرحله مانور بزرگ ملی مقابله با سموم تقلبی و قاچاق در سراسر کشور

-ثبت آفتکش‌های کشاورزی کم خطر و حذف آفتکش‌های پر خطر

-حمایت از تولید و مصرف آفتکش‌های بیولوژیک

-توسعه روش‌های بیولوژیک و غیرشیمیایی

-تقویت دیپلماسی غذایی

-تقویت پست‌های قرنطینه

-شناسه دار کردن بسترهای تولید با هدف تولید محصول سالم و ارتقا دیپلماسی غذایی و ارز آوری

-بهره‌برداری از سامانه نهالستان

-بهره‌بردای از زیر سامانه فرآیند الکترونیکی صدور گواهی بهداشت و سلامت محصولات گیاهی در سامانه سماک

-برگزاری همایش روز جهانی سلامت غذا در 17 خرداد 1401

-تشکیل شورای راهبردی تحقیقات سلامت محصولات غذایی

فعالیت‌های ماندگار

علاوه بر انجام فعالیت‌ها و ماموریت‌های یاد شده، سازمان حفظ نباتات در دوره جدید کاری، فعالیت‌های نوگرایانه به مجموعه عملکرد خود افزوده است که انجام این فعالیت‌ها با استقبال دست‌اندرکاران حوزه کشاورزی و محیط زیست مواجه شده است. مشروح این فعالیت‌ها که به تفکیک بیان و درباره آن شرح داده می‌شود، چنین است:

1-رونمایی و راه‌اندازی سامانه نهالستان

با توجه به لزوم نظارت بر وضعیت سلامت کلیه مراکز تولید نهال و اندام‌های تکثیر شونده گیاهی از حیث عدم آلودگی به آفات و بیماری‌های گیاهی خصوصا عوامل خسارت‌زای قرنطینه‌ای و غیرقرنطینه‌ای تحت کنترل، مطابق با قانون حفظ نباتات و عهدنامه بین‌المللی حفظ نباتات (IPPC)، تمامی نهالستان‌ها و مراکز تولید اندام‌‌های تكثیری دارای مجوز از زمان احداث تا زمان جابه‌جایی نهال‌ها و اندام‌های تکثیری تولید شده در آنها، بایستی تحت نظارت سازمان حفظ نباتات باشند.

۲-رونمایی و راه‌اندازی سامانه فرایند تولید محصولات کشاورزی سالم و بهداشتی

سامانه سماک با هدف نظارت بر تولید و صادرات محصولات کشاورزی طراحی شده است که در آن امکان رعایت همه پروتکل‌های بین‌المللی در صادرات محصولات کشاورزی فراهم شده است. تمام روند کاشت، داشت و برداشت محصول، انبارداری، بسته‌بندی، لیبل‌زنی تا صادرات محصولات کشاورزی تحت نظر این سامانه صورت می‌گیرد که سامانه‌های وزارت بهداشت نیز به آن متصل شده است.

هیچ محصول تولیدی و صادراتی ازجمله سبزی و صیفی و دیگر تولیدات کشاورزی بدون تاییدیه این سامانه امکان عرضه و صادرات را نخواهد داشت. از مهمترین اهداف و مزایای این سامانه نظارت بر بسترهای تولید از قبل از کاشت تا برداشت - ثبت تمام اطلاعات مربوط به واحدهای تولیدی و شناسنامه‌دار شدن بسترهای تولید شناسه‌دار شدن محصولات تولیدی و امکان رصد محصول تولیدی با اسکن کد QR الصاق شده بر روی هر محصول تولیدی مصرف بهینه نهاده‌های تغذیه‌ای و آفتکش‌ها- کاهش مصرف آفتکش‌ها و کودهای شیمیایی- کاهش هزینه‌های تولید تقویت دیپلماسی غذایی- توسعه صادرات و پایداری مشتریان در کشورهای مقصد خارجی- تولید محصول سالم برای بازارهای داخلی و خارجی ارتقاء سطح سلامت جامعه با مصرف محصولات سالم تولیدی- کاهش بیماری‌های مرتبط با باقی‌مانده سموم و کودهای شیمیایی- دانش‌بنیان شدن زنجیره تولید از مزرعه تا مصرف محصولات کشاورزی چهار محصول فلفل دلمه‌ای، بادمجان، خیار و گوجه فرنگی در سامانه بارگذاری شده است و متقاضیان تولید محصول سالم می‌توانند برای اخذ مجوز ارتقاء سلامت محصولات گیاهی در سامانه سماک ثبت نام نمایند و ۴ محصول باغی سیب، کیوی، خرما و مرکبات هم آماده بارگذاری است و به ترتیب با آماده شدن دستورالعمل هر کدام از محصولات، بارگذاری انجام خواهد شد.

٣- ارتقای سامانه جامع مانیتورینگ سموم

نظارت دقیق بر فرآیند تامین و توزیع آفتکش‌ها با محوریت تسهیل امور، سرعت کار، دقت و شفافیت اطلاعات هاف اصلی راه‌اندازی سامانه مذکور بوده است. در سامانه جامع مانیتورینگ آفتکش‌ها بستری فراهم شماره در زمینه پایش آفتکش‌ها از مرحله نیازسنجی از استان‌ها، تدارک، تامین و توزیع هدفمند تا مرحله عرضه به بهره‌بردار با رویکرد هوشمندسازی و برقراری ارتبادلات الکترونیک با سایر سامانه‌های کشور است.

۴- ارتقای دیپلماسی غذایی

روسیه: طی ۲۰ سال گذشته تنها ۲ موافقت‌نامه با طرف روسی امضا گردیده بود، ولی در ۷ ماه گذشته، پیش نویس سه تفاهم نامه به شرح ذیل با مطرف روسی نهایی و آماده برای امضا می‌باشد:

-پروتکل تبادل اسناد قرنطینه گیاهی از طریق سیستم AGROSPFIYTO با روسلخوزنادزور

-تفاهم‌نامه مصرف ایمن آفت کش‌ها با روسلخوزیادزور

-تفاهم نامه در حوزه سلامت غذایی و معادل سازی MRL ها و سایر موازین مرتبط با سلامت غذاها با روسپاترینادزور

پاکستان: از سرگیری صادرات سیب درختی به کشور پاکستان با امضای پروتکل در زمینه قرنطینه گیاهی صادرات سیب درختی

هند: ترانزیت گندم و آرد از خاک ایران و تسهیل صادرات کیوی از ایران به هند.

ونزوئلا: تفاهم نامه همکاری مشترک در خصوص تبادل دانش، آفتکش‌ها و قرنطینه گیاهی.

کوبا:

-تفاهم‌نامه تولید آفتکش‌ها به‌صورت تکنیکال در کشور کوبا

-تفاهم‌نامه انتقال دانش فنی در خصوص مبارزه تلفیقی و بیولوژیک و مصرف صحیح آفتکش‌ها.

نیکاراگوئه:

-تفاهم نامه همکاری در زمینه تولید آفتکش‌های شیمیایی و بیولوژیک توسط فرمولاتور های ایران در آن کشور تفاهم نامه تبادل دانش فنی در زمینه مبارزه بیولوژیک و تلفیقی آفات(IPM).

-تفاهم نامه تبادل اطلاعات قرنطینه ای فی مابین

5-رفع ممنوعیت صادرات فلفل دلمه ای ایران به روسیه

تلاش بی‌وقفه ارکان دیپلماسی غذایی کشور و منجر به اثبات سلامت تولیدات بخش کشاورزی و رفع ممنوعیت واردات فلفل دلمه‌ای ایران از سوی کشور روسیه و از سرگیری صادرات این محصول از شنبه ۱۴ اسفند شد.

6-تدوین و ابلاغ دستورالعمل نظارت بر تولید و ارتقا سلامت محصولات کشاورزی

با دستور وزیر جهاد کشاورزی، سیاست‌گذاری، نظارت و ارتقای سلامت محصولات کشاورزی با منشا گیاهی به سازمان حفظ نباتات کشور ابلاغ شده است. در همین راستا، با هدف ارتقای شاخص‌های سلامت، پیشگیری و کاهش مخاطرات و آلودگی‌های تهدیدکننده سلامت در زنجیره محصولات کشاورزی با منشا گیاهی دستورالعمل نظارت بر تولید و ارتقای سلامت محصولات گیاهی توسط سازمان حفظ نباتات کشور تدوین گردید. بر همین اساس و با استناد به ابلاغیه وزیر محترم جهاد کشاورزی کلیه دستورالعمل‌های قبلی لغو و بلااثر تلقی شده و کلیه واحدهای وزارت جهاد کشاورزی مکلف به همکاری و هماهنگی با سازمان حفظ نباتات کشور به‌عنوان متولی سلامت غذا در وزارت جهاد کشاورزی شده‌اند.

۷-تشکیل شورای راهبردی تحقیقات سلامت محصولات کشاورزی

در راستای تاکیدات، جناب آقای دکتر ساداتی‌نژاد مقام عالی وزارت، شورای راهبردی تحقیقات سلامت محصولات کشاورزی با هدف رفع نیازهای پژوهشی حوزه سلامت محصولات کشاورزی، تشکیل شد. وظیفه اصلی این شورا اتخاذ راهبردهای لازم در جهت تسهیل نفوذ دانش و فناوری در حوزه‌های مرتبط با سلامت، از طریق هدایت و بهره‌گیری از کلیه ظرفیت‌های تحقیقاتی و تولیدی کشور در مسیر ارتقاء سلامت محصولات و نیز احصاء اولویت‌های تحقیقاتی در این حوزه می‌باشد. گفتنی این است مصوبات شورای راهبردی برای مؤسسات و مراکز تابعه سازمان لازم الاجراست.

۸-کاهش چشمگیر میزان سن‌زدگی

عملیات مبارزه موفقیت آمیز با سن غلات در کشور در سال جاری در سطحی در حدود ۲۷۰۰۰۰۰ هکتار محقق گردید. خرید تضمینی گندم انجام شده است که میزان سن زدگی (بالای ۲ درصد) آن کمتر از ۷۰۰۰ تن می باشد که در مقایسه با سال ۱۴۰۰ (۳۸۰۰۰ تن) و سال ۱۳۹۶ (۹۸۰۰۰) تن کاهش چشمگیری نشان می‌دهد. هر چند این اتفاق چشمگیر در شرایطی رخ داده است که فصل بهار سال ۱۴۰۱ از نظر کم آبی و کاهش بارندگی بسیار استثنایی بود.

موانع پیش رو

هیچ اقدامی نیست که در مقابل خود موانعی نداشته باشد و فعالان و تصمیم‌گیران و راهبردنویسان را دچار چالش نکند. در مقابل برنامه‌های سازمان حفظ نباتات نیز موانع و چالش‌های وجود دارد که تدبیر مدیران و کارشناسان آنها را رفع و راه رسیدن به اهداف تدوین را هموار می‌کند.

البته با توجه به اهمیت دیپلماسی غذایی در مراودات با سایر کشورها و الزام بین‌المللی مبنی‌بر رصد محصولات کشاورزی از مبدأ تولید تا مراکز عرضه، تمرکز بر اجرایی شدن این موارد الزامی است:

-انجام حمایت‌های لازم در خصوص افزایش بودجه سازمان در بخش‌های تملکی، هزینه ای، یارانه‌ای و ردیف در آمدـ هزینه.

-پیگیری جدی تغییر چارت سازمانی سازمان حفظ نباتات کشور با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در وزارت جهاد کشاورزی با محوریت مرکز نوسازی و تحول اداری و سازمان حفظ نباتات.

-ارتقای سطح مدیریت‌های حفظ نباتات استان‌ها به‌عنوان مدیریت ذیل نظر ریاست سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها.

-تعیین مدیران حفظ نباتات استان‌ها با نظر رئیس سازمان حفظ نباتات کشور.

-لزوم ارتقاء سطح قرنطینه‌های خارجی مستقر در گمرکات و استان‌ها به واحدهای عملیاتی سازمان حفظ نباتات کشور به‌صورت کلی.

-کمبود نیروی متخصص (حوزه ستادی و استانی برای انجام وظایف قانونی و جدید الحاق شده به سازمان و ضرورت تقویت این حوزه با صدور مجوزهای مناسب و یا جذب نیروهای متخصص و با دانش در این حوزه از طریق ستاد وزارت جهاد کشاورزی (استخدام، اعزام نیروی مأمور به خدمت از واحدهای دیگر، جذب نیروهای انسانی در قالب امریه سربازی و…).

-بدون شک، فقدان یک ساختار و تشکیلات منسجم برای پیاده‌سازی این اهداف در حال حاضر مهم‌ترین چالش موضوع تولید محصولات سلامت محور است؛ لذا هر گونه مساعدت در خصوص ایجاد تشکیلات قوی و منسجم می‌تواند کمک زیادی به موضوع سلامت محصولات کشاورزی گیاهی بنماید.