سیه مار و آنچه مسئولان نمی‌دانستند

سیه‌ مار یا «منگلی ریچ» ماری است که در بلوچستان زندگی می‌کند و در باورهای عامیانه بلوچ جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به‌طوری که ضرب‌المثل‌های زیادی را به خود اختصاص داده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ یکی از باورهای رایجی که در مورد سیه‌مار وجود دارد، این است که نباید آن را کشت، چون پس از کشته شدنش جفت آن در پی انتقام برآمده و اگر نتواند آن شخص را بکشد، قطعا سراغ فرزندان او خواهد آمد.

از این دست باورها میان بلوچ‌ها درباره گونه‌های مختلف جانوری و‌ گیاهی فراون می‌توان یافت. گاهی برخی از این باورهای عامیانه جهت محافظت از محیط زیست و گونه‌های کمیاب شکل گرفته است.

مثلاً بلوچ‌ها معتقدند که اگر ماهی‌های قنات صید شوند، خشک شدن آب قنات را در پی خواهد داشت و خشکسالی خواهد آمد یا پرنده‌ای به نام «پیروزکان» وجود دارد که بلوچ‌ها آن را خوش یمن می‌دانند که شکار کردنش نحسی می‌آورد و آن را به فال بد می‌گیرند.

در این یادداشت به بهانه خبرساز شدن سیه‌مار در شهرستان‌های «سراوان» و «سرباز» که این روزها بسیار می‌خوانیم، می‌خواهیم به جایگاه سیه‌مار در ادبیات عامه بلوچ اشاره‌ای داشته باشم.

انتقام‌جویی سیه‌مار در کشتن قاتل جفتش را به کینه‌جویی بلوچ تشبیه کرده‌اند.

«بلوچ سیه‌مار ئے کام ِ کنت »

«بلوچ در انتقام‌جویی مثل سیه‌مار عمل می‌کند»

بلوچ‌ها به مارگیرها «جوگی» می‌گویند. دو ضرب‌المثل در همین خصوص با این مضمون داریم که:

«جوگی سَتر داریت جوش / سیه‌مار ءَ نه بیت نا دلگوش»

مارگیر هرچقدر مهارت داشته باشد باز هم از خطرناکی سیه‌مار غافل نخواهد شد.

یا «اود ءَ که یک زدیں سیه‌مار اَنت/ جوگی کپتگ ءُ پرکار اَنت»

آنجا که سیه‌مارهای خطرناک وجود دارند، مارگیرها جرأت ورود ندارند و مشغله زیاد را بهانه عدم رویارویی عنوان می‌کنند.

در میان بلوچ‌ها، سیه‌مار بیشترین احساس خطر و کشندگی را دارد. بلوچ غالباً دوست ندارد خودش را با سیه‌مار مواجه کند.

در ضرب المثلی این ترس چنین بیان شده است:

«چو دلاپ اِنت که روچ ءَ گوشیت اِستاری/ دست ئے چابُک ءَ سیه ماری»

چنان ترسیده که به آفتاب می‌گوید ستاره و چوبدستی را سیه‌مار می‌پندارد.

این بخش کوچکی از جایگاه سیه‌مار در باور مردمان بلوچ بود که به سبب کشندگی و شهرتش در ادبیات عامیانه بلوچ نقش بسته است.

جالب آنکه در پی گزارش‌های مکرر حمله سیه‌مار در بلوچستان، یکی از مقام‌های بلندپایه محیط زیست ایران عنوان کرده بود که «ما تا پیش از این فکر می‌کردیم خطرناکترین گونه مار در ایران، افعی جعفری ست. اما با مشاهده سیه‌مار متوجه شده‌ایم این مار ده‌ها برابر از افعی جعفری کشنده‌تر است. اما هنوز هیچ پادزهری از آن نداریم.»

این اظهار نظر نشان می‌دهد طبیعت بلوچستان برای بسیاری از مسئولان، مثل مشکلات و گرفتاری‌های دیگری که استان و مردمانش دارند، ناشناخته است و آنها هیچ شناخت درستی از این خطه از ایران عزیزمان ندارند.

امیدواریم درباره پیشگیری و درمان زهر این مار، هرچه زودتر چاره‌اندیشی شود تا آمار کشته‌های کودکان و مردم منطقه بیشتر از این نشود.