چرا ایران در رتبه ۱۲۶ شاخص جهانی رفاه است؟

نیازمند تغییرات اساسی در حکمرانی و ساختار اقتصادی هستیم

براساس رتبه‌بندی جهانی لگاتوم، کشور دانمارک رتبه اول خود را حفظ کرده است. این کشور در سال ۲۰۲۲ هم در جایگاه اول قرار داشت و توانسته بود از جایگاه چهارم این رتبه‌بندی در سال ۲۰۱۳ صعود کند.

اخبار سبز کشاورزی ؛ سوئد، نروژ، فنلاند، سوئیس، هلند، لوکزامبورگ، ایرلند و نیوزلند به ترتیب رتبه‌های دوم تا دهم را از آن خود کرده‌اند. بروندی، سودان، سوریه، اریتره، جمهوری دموکراتیک کنگو، چاد، سومالی، افغانستان، جمهوری آفریقای مرکزی، یمن و سودان جنوبی ۱۰ کشور قعر جدول این رتبه‌بندی هستند.

ایران در این رتبه در جایگاه یکصدوبیست‌وششم در میان ۱۶۷ کشور ایستاده است. در سال ۲۰۲۰ ایران در جایگاه یکصدوبیست‌وپنجم و در سال ۲۰۱۳ در جایگاه یکصدوبیست‌وسوم قرار گرفته بود. ایران تنها در رکن سلامت نشانه‌هایی از ارتقا را دارد و رتبه ۵۸ دنیا را از آن خود کرده، اما به‌عنوان مثال در رکن شرایط سازمانی رتبه ایران ۱۶۲ و در رکن آزادی‌های شخصی ۱۶۵ و در رکن حکومت‌داری در رتبه ۱۴۶ دنیا قرار گرفته است.

در بین کشور‌های آسیایی، ژاپن، سنگاپور و تایوان جزو ۲۰ کشور برتر دنیا هستند. رتبه امارات ۴۴، قطر ۴۶، کویت ۶۰، بحرین ۶۲، عمان ۶۷ و عربستان سعودی ۷۹ است. در بین همسایگان غیرعرب ایران هم ترکیه در رتبه ۹۵ و بسیار بالاتر از ایران قرار دارد.

نقاط ضعف اصلی خاورمیانه و شمال آفریقا نهاد‌ها است. در ایمنی و امنیت، آزادی شخصی و حکمرانی شاهد وخامت اوضاع در این منطقه هستیم. تروریسم و درگیری، نبود آزادی بیان وممنوعیت اجتماعات در این منطقه تبدیل به هنجار شده و روند مسئولیت‌پذیری سیاسی و محدودیت‌های اجرایی بدتر شده است. در نتیجه این منطقه بیشتر از بقیه جهان عقب افتاده و شاخص‌های رفاه آن افول داشته است.

باید به سمت حکمرانی مطلوب برویم

مرتضی افقه، اقتصاددان با اشاره به نزول ایران در شاخص رفاه جهانی گفت: به طور کلی حتی اگر کشور تحریم هم نبود، سیاست گذاری و حکمرانی اقتصادی در کشور مطلوب نیست و مردم متناسب از منابع و درآمدهای موجود برخوردار نیستند. از سوی دیگر، در این چند سال هم به خاطر تحریم ها وضعیت معیشت مردم نزول کرده و این طبیعی است. بر خلاف شعارها در این چند سال نتوانستیم وابستگی به درآمد نفتی را کم کنیم.

این استاد دانشگاه افزود: هرچند درآمدهای نفتی ناکارآمدی‌ها را پنهان می کرده است؛ اما شرایط معیشت در همان حد متوسطی نیز که پیش از ۲۰۲۰ بود، به خاطر درآمد نفت بوده و حذف آن درآمدها را کاهش داده است. در دو سال اخیر نیز فشارها روی مالیات ها است و ادامه تورم بالا نیز باعث شده فشار روی مردم باشد و قدرت خرید و رفاه آن ها کاهش پیدا کند.

افقه با اشاره به تعریف آزادی اقتصادی و عدم تعمیم آن به شرایط ایران گفت: آزادی اقتصادی به معنی گرایش بیشتر به نظام سرمایه داری و آزاد بودن کسب و کارها و دخالت کمتر دولت و دستوری نبودن اقتصاد است. هرچند در شرایط فعلی این مساله را مطلوب نمی بینم.

در شرایط عادی که بحرانی نباشیم اقتصاد آزاد می تواند به رشد و توسعه کمک کند؛ اما در شرایط فعلی که دچار تحریم هستیم و تنش های خارجی وجود دارد، ایجاب می کند که دولت بیشتر دخالت کند. هرچند دولتی که باید این دخالت را انجام دهد باید کارآمد باشد. منظور من از دولت نیز کل حاکمیت است. در این شرایط نمی توان قیمت ها را آزاد گذاشت و من مخالف نظر کسانی هستم که در این شرایط بحرانی به راه حل ازادسازی اعتقاد دارند.

رفع تحریم راهکار کوتاه مدت است

حکومت داری یکی از ارکان مهم شاخص لگاتوم برای رفاه کشورها است. بر این اساس میزان کنترل و محدودیت بر قدرت و عملکرد مؤثر و بدون فساد نقطه تمرکز این رکن است. گزارش شاخص رفاه لگاتوم می‌گوید که حکومت‌داری طی ۱۰ سال شاهد افول بوده که عمدتاً به دلیل بدتر شدن محدودیت‌های اجرایی، پاسخگویی سیاسی و حاکمیت قانون بوده است.

مرتضی افقه با اشاره به تعریف حاکمیت مطلوب در اقتصاد افزود: حکومت مطلوب یعنی مردم هدف اولیه باشد. درواقع، زندگی و آزادی مردم هدف باشد و نظام حکمرانی شایسته سالارانه باشد و تمام کسانی که از بودجه ارتزاق می کنند بر اساس شایستگی انتخاب شده باشند.

این نظام می تواند از قابلیت های بخش خصوصی نیز استفاده کند. اما متاسفانه نظام اداری ما بر اساس شایسته سالاری نیست و با این وضعیت نمی توان چالش های اقتصادی را برطرف کرد.

او با تاکید بر اینکه حتی در این شرایط هم دولت باید در اقتصاد دخالت کند، گفت: معتقدم که در چنین شرایط بحرانی که اقتصاد ما با آن مواجه است نباید به سمت بازار آزاد برویم. متاسفانه این ایده شرایط را بدتر کرده است. برای مثال، ایده آزادسازی ارز ۴۲۰۰ تومانی را ببینید که قرار نبود روی وضعیت کالاهای اساسی و زندگی و رفاه مردم تاثیر داشته باشد، اما خلاف آن را شاهد بودیم. با این وضعیت بحرانی که داریم موافقم که دولت باید معیشت چند میلیون دهک پایینی در اقتصاد مداخله کند.

او همچنین در پاسخ به اینکه راهکارهای برون رفت از وضعیت فعلی چیست، افزود: در کوتاه مدت باید به سمت رفع تحریم برویم. شرایط هر سال با این روند بدتر می شود و ادامه این وضعیت باعث نارضایتی می شود.در میان مدت هم البته شرایط مطلوب نخواهد بود؛ مگر اینکه به سمت تغییرات اساسی در زمینه ساختار اقتصادی برویم.

وضعیت کلی سال ۲۰۲۳

برای سومین سال متوالی شاخص رفاه لگاتوم در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که رفاه در سرتاسر جهان به روند یکنواخت خود ادامه داده است. دلیل اصلی این یکنواختی در شاخص رفاه این است که دنیا به سمت زوال نهاد‌ها و فرآیند‌های دموکراتیک پیش می‌رود. یکنواخت شده، چون کشور‌های رده‌بالای تقسیم‌بندی وضعیت بهتری دارند و رده‌های پایین، وضعیت بدتر است و این دو، اثر همدیگر را خنثی کرده‌اند. به نوعی، متوسط جهانی یکنواخت است.

درحالی‌که نیاز‌های اساسی بشر بیش از هر زمان دیگری برآورده می‌شود و در ابتدایی‌ترین سطح، زندگی مردم در سراسر جهان در دهه گذشته به پیشرفت خود ادامه داده و کشور‌های با رفاه کمتر، شاهد پیشرفت و رسیدن به بقیه جهان در همه شرایط زندگی، از جمله تغذیه، خدمات اولیه، سرپناه، ارتباطات و محافظت از آسیب‌ها هستند و آموزش در سطح جهانی بهبود یافته، شاخص‌های سلامت همچنان در همه کشور‌ها بهبود یافته و همگرا می‌شود و نرخ مرگ و میر امروز بسیار کمتر از ۱۰ سال پیش است؛ اما در ۱۰ سال گذشته تنها چهار کشور از ۴۰ کشور رده‌های پایینی شاخص رفاه خارج شده‌اند.

۶ رکن از ۱۲ رکن شاخص رفاه در ۴۰ کشور رده‌های پایین رو به وخامت گذاشته، درحالی‌که به‌طور متوسط در بقیه جهان شاهد بهبود بوده‌ایم. نکته مهم وخامت وضعیت نهاد‌ها و اقتصاد‌هایی است که باعث عقب افتادن این کشور‌ها شده است.