رایگان شدن خدمات شهری، شعار یا واقعیت؟
این روزها نامزدهای انتخاباتی برنامه‌های گوناگونایی را برای جـذب آراء مـردم بیان می‌کـنند. مـهم‌تـرین آن‌هـا درباره معیـشت و رفـاه و بـهـبود سبک زنـدگی مردم اســت.
اخبار سبز کشاورزی؛ باایـن‌حـال یـکـی از بـرنامه‌هـایی کـه در روزهـای اخیـر بسـیار انتشار یافته، موضـوع «رایگان‌شدن» خدمات بیمه برای زنان باردار، کودکان زیر ۷ سـال و نیز افراد مسن جامعه بوده است که از سـوی «علیرضا زاکانی» شهردار تهران و کاندیدای ریاست‌جمهوری ایران داده شده است.
اگرچه کارشناسان اظهار می‌کنند که اجرای چنین وعده‌هایی بار مالی سنگینی را برای دولت ایجاد می‌کند و عملی‌شدن آن بسیار سخت است، اما اکـنون بهتر دیدیم نگاهی به بـرنامه‌های شـهرداری تهـران برای رایگان‌شدن خـدمات عـمومی و رفـاهی شهری در دوران شهرداری زاکانی بیندازیم.
در شهر ۱۴ میلیون نفری تهران، بخشی از اماکن تفریحی و دیدنی همچون پارک‌ها، پل‌ها و موزه‌ها و باغ‌های طبیعی به صورت رایگان است. اطلاعات دقیق این اماکن در سایت‌های گردشگری و تفریحی موجود اسـت و شهـروندان تهرانی ماننـد هر شهر دیـگری در کـشور و دنـیا، مـی‌توانـند از گشت‌وگـذار در این مکـان‌هـا لـذت ببرند. بااین‌حال سؤالی که مطرح است اینکه: آیا شهرداری تهران به‌نوبه خود، فارغ از طرح و برنامه‌های دولت، توانسته است خدمات رایگان دیگری به شهروندان بدهد؟
نگاهی به تاریخچه اماکن گردشگری تهران نشان می‌دهد پارک‌ها و بوستان‌ها و دیگر نقاط شهری از گذشته دور تاکنون رایگان بوده‌اند؛ اما در دوره جدید چه امر رایگانی در اختیار گروه‌های هدف قرار گرفته و به آن‌ها خـدمات مـی‌دهد؟ براسـاس گزارش‌های موجود در مواردی همچون ایام مذهبی -اعیاد و عزاداری‌ها- خـدمات حمل‌ونقل عمومی در همان روز برای مسافران رایگان بوده است. از طرفی در موارد خاص مانند هفته سلامت، ایستگاه‌های خدمات ویزیت و درمان برای شهروندان برپا شده است، اما خبری از افزایش خدمات رایگان برای دست‌کم شهروندان با شرایط خاص نیست.
در بـسیاری از شـهرهای دنـیا خدماتی همچون حمل‌ونقل، اسکان یا تفریح رایگان است. در صد شهر دنیا خدمات مترو رایگان اسـت و سـاکنـان شـهرها و گردشگران می‌توانند در تمام مدت سال از حمل‌ونقل عمومی رایگان استفاده کنند. به‌جز این، حمل‌ونقل در شهرهایی همچون «کیف» در اوکراین، «مینسک» در بلاروس، «مسکو» در روسـیه، «پـراگ» در جـمهوری چـک، «آتن» در یونان، «لیسبون» در پرتغال و تعـدادی دیـگر، جزو ارزان‌ترین سیستم حمل‌ونقل مترو به شمار می‌روند. سیاست ایـن شهـرها برای رایـگان‌کردن یا ارزانی بیـش‌ازحد حمل‌ونقـل با مترو و یا دیگر وسـایل نقلـیه عمـومی، تشویق افراد به انتـخاب حـمـل‌ونـقـل عمـومی بــه‌جـای اتومبیل‌های شخصی، در دسترس قراردادن خدمات حمل‌ونقل برای افراد کم‌درآمد و فراهم‌آوردن منافع اقتصادی است. بهبود تحرک اجتماعی و رونق اقتصاد محلی هم از دیگر مزایای رایگـان‌شـدن حـمل‌ونقل عمومی است. تجربه آزموده‌شده را می‌توان در شـهر «تـالین» کشـور اسـتونی دید که اگرچه رایگان‌شـدن حمل‌ونقـل عمومی در ابتـدا تـوسط منتـقدان به‌عـنوان یک حقه سـیاسی برای افزایش محبوبیت شهردار وقت مطرح شده بود، اما کم‌کم به بخش جدایی‌ناپذیر از سیاست حمل‌ونقل عمومی این شهر تبدیل شد و کمک زیادی به رونق اقتصاد شهر کرد.
از سوی دیگر در بسیاری از شهرهای کشورهای ایتالیا، آمریکا، کلمبیا، آفریقا و… اقامت مهاجران رایگان است، اما در تهران برای اسکان کودکان کار، زنان و مردان معتاد و خـیابانی کـه با آسـیب‌های اجتماعی متعددی مواجه‌اند، بودجه لازم و کافی برای افزایش سامان‌کده‌های رایگان شهرداری نیست. به‌طوری‌که بازگشت آنان به جامعه سالم را به مخاطره انداخته است.
از سوی دیگـر بخـشی از جـامعه با شرایط خاص، از جمله معلولان، سالمندان، جانبازان و بازنشستگان، نیاز به حمایت بیشتری برای برخورداری از خدمات عمومی رایگان یا بـسیار ارزان‌تـر دارنـد. امـا ایـن خـواسته همچنان که در دولت کمرنگ دیده می‌شود، در شهر بزرگی همچون تهران که محدودیتها و مشـکلات بخـش دولتـی را نـدارد هم کمرنگ است.
در این شرایط توجه به کودکان و رایگان‌شدن برخی خـدمات بـرای آنـان صحبتی بی‌راه اسـت و شـعار جـهـانی «شهر دوست‌دار کودک» در اغلب شهرهای ایران و از جمله تهران در حد حرف باقی مانده است. اما در حوزه فناوری و هوشمندبودن شهری چون تهران، به دلایل متعدد از جمله کمبود زیرساخت‌ها، ارائهٔ خدمـات آنلاین رایگان وجـود نـدارد و شـاید در حــد برخی اماکن کوچـک تـفریـحی و خصـوصی باشد. درحـالی‌کـه یکی از ویژگی‌های شهرهای هوشمند دنیـا، ایجاد زیرساخت فیبرنوری و خدمات آنلاین رایگان است؛ به‌طوری‌که در شـهـری چـون سـئـول در کـره جـنـوبی، هات‌اسـپات‌های بی‌سـیم و محـوطه‌های بازی آنلاین در همه‌جا فراهم است و یا در سـنگاپور، پهنای باند بی‌سیم برای همه شهروندان رایگان است.
این‌ها همه درحالی‌است‌که حتی بدیهی‌ترین نیـازها و خـدمات برای شهروندان تهرانی فراهم نیست و هنوز شهر از وجود حیوانات مـوذی و جونده، رنگ‌آمیزی و گل‌کاری گذرگاه‌ها -در مناطق پایین شهر-، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، توجه به ظرفیت سرای‌محلات و ارائه خدمات رایگان متنوع در آن‌ها و بسیاری از موارد دیگر محروم است. در این بین به هدررفت منابع و بودجه عمومی شهر هم می‌توان اشاره کرد که صرف پروژه‌هایی با اهداف خاص، کم‌اثر و بدون نیازسنجی و پیوست فرهنگی و اجتماعی می‌شـود و هیـچ‌یک از مـدیران شـهری پاسخگوی آن به شهروندان نیستند.
به عبـارتی، اجرای برنامه‌هایی با کمترین هـزینه برای افزایش خدمات به طیف‌های مختلف هدف جامعه انجام نمی‌شود، اما در مـقابل صحـبت ازبرنامه‌هایی می‌شود که در صـورت اجـرا بار مـالی و بودجه‌ای بسیار سنگینی را برای دولـت‌ها ایجاد می‌کند و در شـرایط تحـریم و کـسری بودجه سالانه دولـت، این طرح‌ها حتی روی کـاغذ هم برای دولت امکان‌پذیر نیست و فـقط آثار روانی نامـناسبی را بـر روی شهـروندان باقی می‌گذارد./ پیام ما
