بازار شیر تو شیر لبنیات

اخبار سبز کشاورزی؛ تا چندی پیش در ادبیات عامیانه کشور این مثال برای میهمان مطرح بود که «نان و ماستی هست، با هم می‌خوریم» اما با افزایش قیمت نان و تخلفات بی‌پایان خبازان در گران‌فروشی و کم‌فروشی حالا هم اعلام شده که حمایت از ماست دبه‌ای ۲.۵ کیلوگرمی و ۳ قلم کالای لبنی پرمصرف هم برداشته خواهد شد.

چندی پیش درپی گرانی گوشت و فرآورده‌های پروتئینی پیش‌بینی می‌شد کمبود این مواد مغذی با لبنیات جبران شود اما حالا با گرانی لبنیات، قرار است چه چیزی جایگزین این و آن بر سر سفره اقشار کم‌درآمد شود؟

رضا باکری، دبیر انجمن صنایع لبنی سه‌شنبه ۲۴ مهر، درباره اعلام قیمت ۴ محصول لبنی مشمول قیمت‌گذاری تنظیم بازاری که تاکنون با وجود افزایش قیمت شیر خام به دلیل حمایتی بودن این ۴ محصول، قیمتی برای آنها تعیین نشده بود و انتظار می‌رفت به صورت حمایتی دیده شوند، اظهار کرد: این قیمت‌گذاری بر اساس مصوبه ستاد تنظیم بازار و مجوز سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برداشته شده است.

پایان قیمت‌گذاری حمایتی ۴ محصول لبنی پرمصرف

باکری توضیح داد: ۴ محصول لبنی که تحت قیمت‌گذاری تنظیم بازاری قرار داشتند، دیگر وجود ندارند و نرخ‌گذاری محصولات لبنی حالا تابع رشد سایر محصولات است.

وی افزود: از امسال تمام محصولات لبنی به گروه ۴ کالایی منتقل شده و نرخ‌گذاری آنها به قیمت‌گذاری کالاهای تولید داخل مرتبط است که سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان نیز بر صحت آن نظارت خواهد کرد.

باکری تأکید کرد: شرکت‌ها بر اساس دفاتر قانونی و بهای تمام‌شده محصولات در استان‌های مختلف، قیمت‌ها را ارائه می‌دهند و دیگر لیست قیمت واحدی برای ارائه توسط انجمن صنایع لبنی وجود نخواهد داشت.

وی همچنین افزود: سازمان حمایت نرخ‌های جدید صنایع مختلف را با در نظر گرفتن گروه ۴ و بر اساس قیمت تمام‌شده محاسبه کرده و در جلسه‌ای که بزودی با صنایع لبنی برگزار خواهد شد، این نرخ‌ها بررسی و در صورت نیاز اصلاح می‌شود.

دبیر انجمن صنایع لبنی اشاره کرد: بر اساس مصوبه ستاد تنظیم بازار در سال گذشته، همه محصولات لبنی به گروه ۴ کالایی منتقل شده بودند اما این مصوبه سال گذشته به حالت تعلیق درآمده بود. اکنون سازمان حمایت این مصوبه را فعال کرده است. با وجود تکذیب این خبر از سوی سازمان حمایت، در گزارشی آثار سوء این سیاستگذاری را بر سفره مردم بررسی خواهیم کرد.

ابهامات در اعلام نرخ‌ها

با وجود اینکه دبیر انجمن صنایع لبنی از انتقال محصولات لبنی به گروه ۴ (برداشته شدن حمایت قیمتی) خبر می‌دهد، مدیرکل بازرسی و نظارت وزارت جهاد کشاورزی در روزهای اخیر خبر داده بود سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، مرجع رسمی اعلام قیمت ۴ قلم فرآورده لبنی تنظیم بازاری است ولی به نظر می‌رسد در روزهای اخیر این مصوبه تغییر کرده و حمایت قیمتی از این ۴ قلم محصول پرمصرف لبنی برداشته شده است.

بنا بر این اتفاقات و اخبار، ۴ قلم محصولات لبنی که مشمول قیمت‌گذاری تنظیم بازاری بودند شامل پنیر UF ۴۰۰ گرمی، ماست دبه ۲.۵ کیلوگرمی، شیر یک لیتری کم‌چرب و شیر نایلونی ۹۰۰ گرمی دیگر شامل نرخ‌گذاری دستوری نمی‌شود.

همه این اخبار روز گذشته در شرایطی منتشر شد که ابتدای مهر (کمتر از ۲۴ روز قبل) وزارت جهاد کشاورزی تصمیم به افزایش ۲۰ درصدی قیمت شیر خام از ۱۵ هزار تومان به ۱۸ هزار تومان گرفت. این خبر نشان‌دهنده‌ دومین افزایش قیمت کالاهای اساسی پس از نان بود، لذا به نظر می‌رسد با قیمت‌های کنونی برخی اقشار از مصرف لبنیات باز خواهند ماند.

تأثیر افزایش قیمت لبنیات بر سفره مردم

از ابتدای سال جاری کاهش چشمگیر سرانه مصرف لبنیات در کشور، نگرانی‌های زیادی را به همراه داشته است. فعالان صنعت لبنیات و دامپروری، سال گذشته با مطالبه افزایش قیمت، به این نکته اشاره کردند که قیمت‌های دستوری دولت به ضرر آنها تمام شده است.

لبنیات از ابتدای سال ۲ بار تغییر قیمت داشته و این امر موجب کاهش خرید و مصرف مردم شده است.

یکی از مغازه‌داران در مرکز شهر در گفت‌وگو با «وطن امروز» اظهار داشت: قبل از افزایش ۲۵ درصدی قیمت، میزان فروش روزانه لبنیات بالاتر رفته بود اما با افزایش مجدد قیمت شیر و لبنیات در ابتدای مهر، دوباره میزان فروش کاهش یافت.

وی همچنین به عدم شفافیت در تغییرات قیمتی دولت اشاره کرد و گفت: شرکت‌ها به طور مداوم قیمت‌ها را افزایش می‌دهند و اعلام قیمت از سوی دولت اثری بر افزایش قیمت شرکت‌ها ندارد.

مغازه‌داران دیگر نیز در گفته‌هایی مشابه معتقدند لبنیات تغذیه‌ای ضروری است و افزایش قیمت، کاهش فروش را به همراه داشته و تأکید داشتند به دلیل گرانی، مصرف شیر و ماست کاهش داشته است، در حالی که پنیر به دلیل عدم وجود جایگزین، همچنان فروش ثابتی دارد.

یکی دیگر از مغازه‌داران در حوالی میدان ولیعصر نیز گفت: از ابتدای سال، شرکت‌ها ۲ بار قیمت‌ها را تغییر داده‌اند.

وی افزود: به محض افزایش قیمت، فروش محصولات کاهش می‌یابد، حتی اگر این افزایش هزار تومان باشد. این فروشنده با اشاره به کاهش خرید مغازه‌داران از شرکت‌ها، گفت: محصولات لبنی با وجود کاهش خرید باز هم روی دست مغازه‌داران می‌ماند.

این در حالی است که کارشناسان سلامت اعتقاد دارند این افزایش قیمت‌ها، بویژه در سال‌های آینده، سلامت جامعه را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

تأثیر کاهش مصرف لبنیات بر سلامت

زهرا اولادی، کارشناس تغذیه در پاسخ به این پرسش که کاهش مصرف لبنیات چه تأثیری بر سلامت دارد، گفت: در شرایط اقتصادی کنونی، با توجه به افزایش قیمت‌ها حتی برای جایگزین‌های لبنیات باید بر اولویت‌بندی مصرف لبنیات تمرکز کرد تا سلامت خانواده‌ها حفظ شود.

اولادی ادامه داد: اگر لبنیات به طور کامل از رژیم غذایی حذف شود، لازم است رژیم غذایی به گونه‌ای تنظیم شود که منابع کلسیم، پروتئین و ویتامین D از سایر مواد غذایی تأمین شود.

این در حالی است که گوشت و فرآورده‌های آن به عنوان منبع این مواد مغذی، وضعیتی بسیار بدتر از لبنیات دارند.

وی هشدار داد: حذف لبنیات از رژیم غذایی مردم می‌تواند در آینده هزینه‌های سنگینی برای درمان بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان به همراه داشته باشد و هزینه‌ای بسیار بالاتر از حمایت قیمتی کنونی را به سیستم سلامت تحمیل خواهد کرد.

اولادی پیشنهاد داد ماست، دوغ و سپس پنیر جایگزین شیر شوند و افزود: حتی اگر مجبور شویم روزانه مقدار کمتری مصرف کنیم، ماست باید جزو برنامه غذایی باشد. ماست نه تنها حاوی کلسیم است، بلکه به سلامت دستگاه گوارش و تقویت سیستم ایمنی نیز کمک می‌کند.

روایت‌های متفاوت از افزایش قیمت لبنیات

تولیدکنندگان لبنیات نگران این گرانی هستند، چراکه کاهش تقاضای داخلی و عدم توانایی در رقابت با محصولات خارجی، چالش‌های بیشتری برای آنها به وجود خواهد آورد. پیش‌بینی‌ها از افزایش قیمت لبنیات بین ۲۵ تا ۳۰ درصد است و این موضوع در گزارش‌های مختلف بررسی شده است.

یکی از نکات قابل توجه در بازار فرآورده‌های لبنی این است که محصولات لبنی، بویژه شیر بطری، به طور فزاینده‌ای در قفسه‌ها نایاب شده‌اند. فروشندگان می‌گویند جز پنیر ۴۵۰ گرمی UF، دیگر محصولات در سبد کالایی برندهای مختلف کمبود دارند.

این اخبار نشان از این موضوع دارد که تولیدکنندگان برای فرار از قیمت‌گذاری مصوب، به تولید محصولات با تغییرات جزئی می‌پردازند. به عنوان مثال، به جای ماست ۲.۵ کیلوگرمی با نرخ مصوب، ماست ۲ کیلویی با قیمت دلخواه تولید می‌شود.

یکی از فعالان این حوزه که مایل به انتشار نامش نبود به «وطن امروز» گفت: تولید محصولات با نرخ مصوب توجیه اقتصادی ندارد و تولیدکنندگان علاقه‌ای به تولید این محصولات ندارند، در نتیجه بسیاری از برندها به سمت تولید محصولات لوکس، مانند بستنی‌های شکلاتی گرایش پیدا کرده‌اند که سود بیشتری برای آنها دارد.

 اهمیت قیمت‌گذاری شیر و نظارت بر صنعت لبنی

نادر قلی ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی درباره عدم حمایت از ۴ محصول پرمصرف لبنی گفت: مصرف مواد لبنی بویژه شیر، تأثیر زیادی بر سلامت جامعه دارد و مصرف این محصولات باید مورد حمایت قرار گیرد.

ابراهیمی اعلام کرد: قیمت خرید شیر از دامداران ۲۰ درصد افزایش یافته است. با این حال این افزایش قیمت به تنهایی نمی‌تواند هزینه‌های تولید دامداران را پوشش دهد. همچنین وی هشدار داد نباید این افزایش قیمت بهانه‌ای برای کارخانه‌های فرآوری لبنیات شود تا قیمت محصولات را به طور نامتعارف افزایش دهند.

نماینده مردم در مجلس به جلسه‌ای که هفته گذشته با وزیر جهاد کشاورزی برگزار شد اشاره کرد و افزود: یکی از مباحث اصلی مطرح شده در این جلسه، وضعیت محصولات لبنی بود.

ابراهیمی خاطرنشان کرد: در بسیاری از کشورها، یارانه‌های قابل توجهی به تولیدکنندگان محصولات کشاورزی پرداخت می‌شود و نهاده‌های مورد نیاز آنها با قیمت پایین‌تری تأمین می‌شود تا هزینه‌های تولید کاهش یابد.

وی تصریح کرد: با کاهش هزینه‌های تولید، فروش شیر با حداقل افزایش قیمت می‌تواند از نظر اقتصادی به صرفه باشد. ابراهیمی بر لزوم نظارت دقیق بر کارخانه‌های فرآوری شیر و تولید لبنیات تأکید کرد: افزایش نامتعارف قیمت‌ها بر کالاهای حمایتی نباید تحمیل شود تا سرانه مصرف میان اقشار ضعیف کم نشود.

ابراهیمی همچنین بر ضرورت تقویت قدرت نظارتی دستگاه‌های مربوطه تأکید کرد تا از افزایش قیمت‌های نامتعارف جلوگیری و با متخلفان برخورد شود.

نماینده مردم در مجلس تأکید کرد: باید با کارخانه‌های لبنی اتمام حجت شود تا هزینه‌های جانبی خود را مدیریت کنند و افزایش قیمت نهایی محصولات را به حداقل ممکن برسانند. با این رویکرد، می‌توان اطمینان حاصل کرد مصرف لبنیات در جامعه حفظ شود و فشار اقتصادی کمتری به خانوارها وارد شود.

وی در پایان گفت: با تعارف نمی‌توان کار را پیش برد، چرا که محدودیت درآمد و هزینه‌های زندگی مردم نباید به کاهش مصرف لبنیات منجر شود.

افزایش قیمت لبنیات از دیدگاه تولیدکنندگان

تولیدکنندگان لبنیات افزایش قیمت را ناشی از تغییرات در هزینه‌های تولید، از جمله حقوق و دستمزد و قیمت مواد پتروشیمی می‌دانند. با این حال، در نهایت این مصرف‌کننده است که بار این افزایش قیمت را به دوش می‌کشد. حال سوال این است: پس از افزایش قیمت شیر خام، محصولات لبنی چه میزان افزایش قیمت خواهند داشت و نقش سازمان‌های حمایتی در این چرخه تا چه حد است؟

کاهش مصرف داخلی یکی از نخستین پیامدهای افزایش قیمت شیر خام و به تبع آن، محصولات لبنی است. این کاهش مصرف می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر سلامت جامعه در سال‌های آینده داشته باشد.

فعالان صنعت لبنیات نیز از این افزایش قیمت چندان خشنود نیستند، زیرا کاهش مصرف داخلی به کاهش فروش آنها منجر می‌شود. همچنین مشکلات صادرات شیرخشک را نیز باید مد نظر داشت، زیرا این موضوع چالش‌های بیشتری برای تولیدکنندگان ایجاد خواهد کرد.

با برداشته شدن حمایت از ۴ قلم کالای پرفروش لبنیاتی، برخی کارشناسان و فعالان صنعت لبنیات به انتقاد از این اقدام پرداخته و تأکید کردند با وجود کاهش جهانی نرخ نهاده‌ها، افزایش قیمت شیر خام به این میزان غیرمنطقی به نظر می‌رسد اما تولیدکنندگان و فعالان بازار لبنیات در پاسخ، به تورم در سایر هزینه‌های تولید، از جمله حقوق و دستمزد و هزینه‌های مواد اولیه اشاره می‌کنند.

چرایی افزایش قیمت شیر خام

با توجه به اینکه از شهریور شیردهی گاوها افزایش یافته و عرضه نیز بالاتر رفته، این سوال مطرح می‌شود که چرا قیمت شیر خام در زمان افزایش عرضه و همچنین بیش از نرخ تورم سالانه افزایش یافته است.

علی‌احسان ظفری، رئیس هیات‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان فرآورده‌های لبنی به متغیرهای متعددی اشاره کرد که در افزایش قیمت لبنیات موثر بوده‌اند. وی توضیح داد: دامداران به دلیل افزایش قیمت علوفه، خواستار افزایش قیمت شیر خام شده‌اند.

ظفری همچنین عنوان کرد: دولت در ابتدای سال با هزینه‌ای مناسب‌تر از سال گذشته، علوفه دامداران را تأمین کرده و در صورت ذخیره‌سازی مناسب، نیازی به افزایش قیمت لبنیات نبود. با این حال، به درخواست دامداران، وزارت جهاد کشاورزی قیمت شیر خام را ۲۰ درصد افزایش داد.

ظفری به تأثیر افزایش قیمت‌ها بر کاهش مصرف سرانه لبنیات اشاره کرد و گفت: هرگونه افزایش قیمت می‌تواند منجر به کاهش مصرف آن محصول شود. لبنیات یکی از نیازهای اساسی جامعه است و افزایش قیمت‌ها بویژه بر قشرهای کم‌درآمد تأثیر منفی می‌گذارد. همچنین مصرف لبنیات تأثیر مستقیمی بر سلامت افراد دارد و بر رشد قد، سلامت استخوان‌ها و سلامت مادران آینده تأثیرگذار است.

سازمان حمایت افزایش ۳۰ درصدی قیمت لبنیات را تکذیب کرد

سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان لغو قیمت‌گذاری ۴ محصول لبنی و افزایش ۳۰ درصدی قیمت لبنیات با مصوبه ستاد تنظیم بازار و مجوز سازمان حمایت را تکذیب کرد.

شایان ذکر است سازمان حمایت در ساعات پایانی دیروز ۲۴ مهر با اشاره به اخبار منتشره به نقل از دبیر و سخنگوی انجمن صنایع لبنی ایران مبنی بر لغو قیمت‌گذاری ۴ محصول لبنی بر اساس مصوبه ستاد تنظیم بازار و مجوز سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و افزایش ۳۰ درصدی محصولات لبنی، اعلام کرد: طی اطلاع واصله از مسؤولان تنظیم بازار و سازمان حمایت، هیچ‌گونه مصوبه و مجوزی از مراجع فوق یا سایر دستگاه‌های ذی‌مدخل، در این باره صادر نشده و اخبار فوق مورد تأیید نیست.

چرخه تولید و تأمین

در کنار موارد گفته شده باید مد نظر داشت تولیدکنندگان به طور طبیعی بر اساس عرضه و تقاضا عمل می‌کنند و هرگونه کاهش در مصرف سرانه، به کاهش تولید منجر خواهد شد. در حال حاضر، تولید شیرخشک و کره به عنوان سوپاپ اطمینان برای مدیریت مازاد شیر خام در نظر گرفته شده است.

در گذشته، شیرخشک تنها به میزان نیاز داخلی تولید می‌شد اما اکنون با کاهش مصرف سرانه لبنیات، مازاد شیر خام به شیرخشک و کره تبدیل می‌شود. کره به کشورهای اوراسیا و شیرخشک به کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و عراق صادر می‌شود. این وضعیت در نهایت منجر به کوچک‌تر شدن سفره مردم خواهد شد.