بررسی امکان ایجاد تنوع نژادی در گاوهای شیری ایران

اخبار سبز کشاورزی؛ بنابر گفته مسئولان دامپروری درخصوص وضعیت گاوهای هلشتاین موجود در کشور: حدود 97درصد گاوهای اصیل از نژاد هلشتاین خالص هستند که معادل حدود 11درصد کل گاوهای کشور است.

با این حال برخی از ضعف‌های این نژاد ماننددرصد پایین ترکیبات شیر، ضعف در صفات تولیدمثلی، حساس بودن به استرس گرمایی و مناسب نبودن برای چرا در مرتع، سبب گردیده که تمایل به پرورش برخی نژادهای دیگر افزایش یابد.

در دو دهه اخیر به‌دلیل تأکید نسبی بر صفات شایستگی و عملکرد نژاد هلشتاین از این لحاظ بهبود قابل‌توجهی یافته است. به‌عنوان مثال رتبه نرخ آبستنی تلیسه‌ها نسبت به نژادهای براون سوئیس و گرنزی بالاتر رفته است، با این حال هنوز برخی از نژادها مانند جرسی، رقیب سرسختی برای هلشتاین محسوب می‌گردند. علاوه‌بر این برخی از نژادهای اروپایی مانند سیمنتال در ایران طرفداران زیادی پیدا کرده است.

سیمنتال نژادی دومنظوره بوده که به شکل گسترده‌ای در اروپا و جهان پرورش داده می‌شود. مزیت اصلی این نژاد ارزش بیشتر گوساله‌های نر ودرصد بالاتر ترکیبات شیر است، اما از لحاظ حجم تولید شیر و بازده خوراک در رده بسیار پایین‌تری نسبت به هلشتاین قرار دارد.

نژاد جرسی یکی دیگر از رقبای نژاد هلشتاین در کشور است که نسبت به هلشتاین بازده تبدیل خوراک به مواد جامد شیر(پروتئین، چربی و …) بالاتری دارد و از لحاظ ترکیبات شیر، صفات تولیدمثلی و مقاومت به استرس گرمایی، از وضعیت بهتری نسبت به نژاد هلشتاین برخوردار بوده‌است.

اگر بازده خوراک را به‌عنوان نسبت ماده‌خشک شیر تولیدی به ماده‌خشک خوراک مصرفی تعریف کنیم، قابل رقابت با هلشتاین است. با این حال ارزش گوساله نر و لاشه گاوهای حذفی در نژاد جرسی پایین‌تر از نژاد هلشتاین و حساسیت بالاتری نسبت به بیماری تب شیر دارد.

با توجه به تفاوت قابل توجه صفات تولیدی و عملکردی بین نژادهای مختلف، آنچه باعث برتری نهایی یک نژاد می‌گردد، سودآوری آن نژاد است. با این حساب عامل تاثیرگذار برای ایجاد تنوع نژادی در ایران، باید مبتنی‌بر انجام محاسبات اقتصادی باشد.

هرچند در برخی کشورهای اروپایی و نیوزلند استفاده از مرتع جزء لاینفک سیستم پرورش گاو شیری است ولی در کشور ما استفاده از آن بسیار محدود است و بیشتر در سیستم‌های پرورش سنتی استفاده می‌شود. بنابراین یکی از مهم‌ترین مزیت‌های نژادهای جرسی و سیمنتال نسبت به هلشتاین، همان مناسب بودن برای چرای مرتعی است که در ایران موضوعیت چندانی نخواهد داشت.

علاوه‌بر این، نوع سیستم قیمت‌گذاری شیر در ایران که برای ترکیبات شیر، به‌‌ویژه پروتئین ارزشی قائل نیست، باعث خنثی شدن دومین مزیت نژادهای جرسی و سیمنتال نسبت به هلشتاین می شود.

به‌طور معمول نسبتِ علوفه استفاده شده در جیره‌های نژادهای جرسی و سیمنتال نسبت به نژاد هلشتاین بیشتر است که در مواقعی که قیمت علوفه، نسبت به کنسانتره پایین‌تر باشد، می‌تواند هزینه‌های خوراک را کاهش دهد. با توجه به تخصیص ارز دولتی برای واردات نهاده‌های دامی در ایران که باعث برابری قیمت کنسانتره و علوفه می‌گردد، کارایی عملی این مزیت هم در برخی موارد مورد تردید قرار می‌‎گیرد.

بنابراین به‌نظر می‌رسد که از مهم‌ترین اقدام‌ها برای به وجود آوردن مزیت اقتصادی برای استفاده از سایر نژادها، حذف ارز دولتی برای واردات هر نوع محصول لبنی به‌ویژه کره، شیرخشک و همچنین نهاده‌های دامی است.

با توجه به شرایط فعلی کشور، تمایل برای اجرای این سیاست و تعیین قیمت واقعی شیر در یک بازار رقابتی در حال شکل‌گیری است که می‌تواند در تغییر نگرش برای ایجاد تنوع نژادی در کشور مؤثر باشد. از دیگر جنبه‌های استفاده از قابلیت‌های سایر نژادها مباحث مربوط به آمیخته‌گری است.

در این مورد علاوه‌بر استفاده از قابلیت‌های ژنتیکی سایر نژادها، مزیت‌های مربوط به هتروزیس(استفاده از اثرات ترکیبی ژن‌ها) نیز مطرح است. بالا نگهداشتن هتروزیس، بستگی به اجرای برنامه تلاقی‌های چرخشی است، با این حال اثرات کوتاه‌مدت آن که مربوط به بهبود نرخ آبستنی و کاهش نرخ سقط است که سبب استقبال از این برنامه به‌ویژه برای گاوهای هلشتاین شده است.