توافق ابراهیم چیست؟ نقش آمریکا، ۴ کشور پیوسته و آینده پرفراز و نشیب خاورمیانه
توافق ابراهیم ابتکار آمریکا برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و جهان عرب است. این سند را بشناسید چه کشورهایی پیوستند و چرا جنگ غزه بقای آن را تهدید می‌کند؟
توافق ابراهیم (Abraham Accords) عنوان یکی از جنجالی‌ترین ابتکارات دیپلماتیک در سال‌های اخیر خاورمیانه است. این توافق که با هدف اصلی عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی و مسلمان توسط دولت ایالات متحده آمریکا پایه‌ریزی شد، در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹ شمسی) به امضا رسید. این پیمان، ماهیت روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی بین طرفین را دگرگون ساخت.
ریشه‌های تاریخی و هدف اعلامی پیمان: فراتر از صلح کمپ دیوید
این توافق‌ها که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به شدت پیش برده شدند، نام خود را از حضرت ابراهیم(ع) گرفته‌اند؛ شخصیتی که به عنوان نماد مشترک ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) مورد احترام است.
هدف ادعایی: اصلی‌ترین هدف مطرح شده، رفع یکی از طولانی‌ترین ریشه‌های بحران در منطقه یعنی تقابل مستمر اسرائیل با کشورهای عربی و دستیابی به «صلح گرم» بود. با این حال، این عادی‌سازی روابط مستلزم به رسمیت شناختن اسرائیل توسط کشورهای عربی بود، بدون آنکه راه‌حل پایدار و مورد قبول برای مسئله محوری فلسطین ارائه شود.
پیش از این، اسرائیل تنها با مصر (۱۹۷۹) و اردن (۱۹۹۴) روابط رسمی داشت، اما توافق ابراهیم زمینه را برای گسترش این روابط به سطحی کاملاً جدید فراهم کرد.
کشورهای امضاکننده توافق ابراهیم: چهار عضو اولیه
اگرچه هدف بلندمدت این پیمان گسترش نفوذ منطقه‌ای بود، اما تا سپتامبر ۲۰۲۵، چهار کشور عربی به طور رسمی به این پیمان پیوسته‌اند. این پیوستن‌ها شامل سازوکارهای مختلف امنیتی و اقتصادی بوده است:
| کشور عضو | تاریخ پیوستن (تاریخ شمسی تقریبی) | نکات کلیدی در توافق |
|---|---|---|
| امارات متحده عربی | اوت ۲۰۲۰ (مرداد ۱۳۹۹) | اولین کشور عربی بزرگ در این موج عادی‌سازی؛ تمرکز بر تجارت و تکنولوژی. |
| بحرین | سپتامبر ۲۰۲۰ (شهریور ۱۳۹۹) | نزدیک‌ترین همسایه خلیج فارس اسرائیل؛ تقویت همکاری‌های امنیتی و گردشگری. |
| سودان | اکتبر ۲۰۲۰ (مهر ۱۳۹۹) | توافق امضا شده با شرط خروج سودان از لیست «حامیان تروریسم» آمریکا (اجرای کامل معلق). |
| مراکش | دسامبر ۲۰۲۰ (آذر ۱۳۹۹) | آمریکا در ازای این توافق، حاکمیت مراکش بر صحرای غربی را به رسمیت شناخت. |
طرف اصلی این معاملات، اسرائیل، توانست از این توافق‌ها برای گسترش نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیک خود بهره‌برداری کند.
چالش‌های بقا: جنگ غزه و آینده نامعلوم توافق ابراهیم
از زمان آغاز جنگ غزه در سال ۲۰۲۳، حیات توافق ابراهیم به شدت به خطر افتاده است. کشتارهای گسترده و ویرانی بی‌سابقه در غزه، بسیاری از کشورهای عربی حامی عادی‌سازی را در موضع دشواری قرار داد.
- هشدار امارات: امارات متحده عربی، به عنوان یکی از پیشگامان، اخیراً نسبت به اقدامات نظامی اسرائیل در منطقه هشدار داده و تهدید به بازبینی مشارکت خود در این پیمان کرده است.
- موضع عربستان سعودی: عربستان سعودی، که از اوایل مسیر به عنوان هدف نهایی آمریکا مطرح بود، هرگونه بررسی پیمان ابراهیم را منوط به پذیرش راه‌حل دو کشوری و حل کامل مسئله فلسطین کرده است.
آیا ایران یا پاکستان به توافق ابراهیم می‌پیوندند؟
علیرغم تنش‌های فزاینده، دونالد ترامپ همچنان بر این باور است که توافق ابراهیم بهترین مسیر برای ثبات خاورمیانه است. او در تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵ اعلام کرد که معتقد است حتی ایران نیز می‌تواند در آینده به این پیمان بپیوندد.
ترامپ در اظهارات اخیر خود بر برنامه ۲۰ ماده‌ای صلح غزه تأکید کرد که می‌تواند نقش مهمی در زمینه‌سازی برای گسترش این پیمان داشته باشد. گزارش‌ها حاکی از آن است که گفتگوهایی غیررسمی با لبنان و سوریه در این خصوص انجام شده است.
همچنین، پاکستان اخیراً از برنامه صلح ترامپ حمایت کرده و برخی تحلیل‌ها از احتمال پیوستن آن کشور به ساختار توافق ابراهیم سخن می‌گویند، هرچند این موضوع هنوز به طور رسمی تأیید نشده است.
جمع‌بندی: توافق ابراهیم به عنوان یک دستاورد دیپلماتیک معرفی شد، اما بقای آن وابستگی شدیدی به تحولات میدان فلسطین و اراده سیاسی کشورهای عربی دارد تا صرفاً به یک سند آمریکایی-محور تبدیل نشود.
