بررسی پتانسیل‌ها و مزیت‌های انجیر ایران
انجیر اسطوره‌ای
انجیر یکی از میوه‌های اسطوره‌ای و بهشتی است که خداوند در قرآن به آن قسم خورده و سوره‌ای نیز در قرآن به نام این میوه نام‌گذاری شده است. شاید یکی از برکات اقلیمی و جغرافیایی ایران آن باشد که انجیر در این سرزمین به‌خوبی رشد می‌کند و ثمر می‌دهد، به‌گونه‌ای که به جرأت می‌توان گفت بهترین و باکیفیتترین انجیرهای جهان در ایران تولید می‌شود.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ تولید این محصول می‌تواند با بسته‌بندی مناسب، با نگاه ارزش افزوده، فرآوری شده، برای باغداران انجیر کسب درآمد و برای کشور ارزآوری بیشتری داشته باشد.
برای بررسی پتانسیل‌ها، مزیتها، بازار و آشنایی بیشتر با تولید انجیر، گفت‌وگویی با مهندس علی‌اکبر داودی، رئیس گروه میوه‌های گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی انجام داده‌ایم که خلاصه صحبت‌های وی در زیر آمده است:
گیاه‌شناسی انجیر
انجیر یکی از محصولات باغی است که می‌تواند سهم قابل توجهی در صادرات و ارزآوری داشته باشد. گیاهی نیمه‌گرمسیری که تا ارتفاع 1800 متر از سطح دریا به خوبی رشد می‌کند. ph خاک را در حدود 8-7 تحمل می‌کند و نسبت به وجود بور و کلر در آب حساس است.
کشورهای مهم تولید کننده انجیر در دنیا عبارتند از: ترکیه، مصر، الجزایر، ایران، مراکش، آمریکا و تونس. کاشت و پرورش درخت انجیر در بیشتر مناطق ایران رواج دارد.
انجیر گیاهی دو پایه است. انجیر نر یا اصطلاحاً «برانجیر» یا «انجیر بر» (Caprifig) که فقط برای گردهافشانی استفاده می‌شود و محصول آن خوراکی نیست و دارای محصول زمستانه، بهاره و پاییزه است. انجیرهای ماده نوع خوراکی انجیر هستند.
انواع انجیر خوراکی
انجیرهای خوراکی در سه دسته قرار می‌گیرند؛ انجیر ازمیر، سان‌پدرو و انجیر معمولی که ارقام مختلف انجیرهای خوراکی در زیرمجموعه این سه گروه قرار می‌گیرند.
انجیر «ازمیر»(Smyrna)؛ این انجیر نیاز به گردهافشانی دارد و در صورت عدم گردهافشانی میوه ریزش می‌کند. از این نوع انجیر در ایران انجیر سبز استهبان و انجیر سیاه را می‌توان مثال زد و یک رقم انجیر به‌نام منجیفی که در منطقه دالاهوی کرمانشاه رشد می‌کند نیز از این نوع وجود دارد.
انجیر سان‌پدرو (Sanpedro)؛ دو محصول دارد که یکی نیاز به گردهافشانی ندارد و دیگری نیاز به گردهافشانی دارد. در ایران فقط زرد پوست پیازی ساده از این نوع است.
انجیر معمولی (common)؛ نیاز به گردهافشانی ندارد اما گردهافشانی باعث تشکیل میوه بهتر می‌شود.
انجیر در ایران
پتانسیل‌های بسیار بالایی در ایران برای کشت انجیر وجود دارد که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: دارا بودن جایگاه مناسب جهانی در تولید؛ بالا بودن کیفیت و منحصربهفرد بودن محصول، نزدیکی به بازار پرتقاضا و پرمصرف کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان و کشورهای آسیای میانه؛ امکان تولید محصول سالم و ارگانیک؛ خشکباری و ارزآور بودن محصول، وجود زیرساخت‌های مناسب برای تولید، تحقیقات، فرآوری و توزیع؛ دیم بودن (جاهایی که 300-250 میلی متر با پراکنش مناسب داشته باشند برای این گیاه مناسب است) و ... از جمله مزیت‌های انجیر برای کشور ما است.
به جز استان همدان، تقریباً در همه استان‌های کشور امکان کشت انجیر وجود دارد. در دمای بالای 43 درجه انجیر دچار آفتاب سوختگی می‌شود. درختان جوان تا 3- و درختان بارور تا 10- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند.
سطح زیرکشت انجیر ایران حدوداً 59 هزار هکتار است که از این میزان ۹ هزار هکتار آن نهال و 50 هزار هکتار بارور است و از این سطح بارور، مقدار چهل و سه هزار و 900 هکتار به‌صورت دیم و شش هزار و 500 هکتار آن آبی است.
میزان تولید انجیر در کشور 104 هزار تن است که چهل هزار و500 تن انجیر دیم و 64 هزار تن تولید آبی می‌باشد. متوسط عملکرد باغات دیم 942 کیلوگرم و متوسط عملکرد آبی 9 تن در هکتار است.
البته عملکرد باغات دیم تا مقدار زیادی به بارندگی‌های سالیانه بستگی دارد و در بعضی سال‌ها تا متوسط 2/5 تن در هکتار هم تولید داشته‌اند.
منجفی، شاه انجیر، انجیر سبز استهبان، سیاه لرستان، بَر پوز دُمبُلی، بر دانه سفید، سیاه استهبان، شاه انجیر استهبان، کشکی استهبان و ... از جمله مهم‌ترین ارقام انجیر ایران هستند.
استهبان، قطب انجیر ایران
حدود 90 درصد انجیر ایران در استان فارس تولید می‌شود و از کل انجیر استان فارس 47 درصد در استهبان، 16 درصد در نیریز 11 درصد در داراب و 10 درصد جهرم و مابقی آن در شهرستان‌های دیگر استان مانند کازرون، فیروزآباد و... تولید می‌گردد.
بیشترین سطح زیرکشت انجیر دیم نیز در استان فارس است (حدود 95 درصد) که بخش زیادی از آن در شهرستان استهبان قرار دارد و مابقی هم در شهرستان‌های نیریز، جهرم، داراب و ... پراکنده است.
عمده‌ترین ارقام استان فارس، سبز استهبان، پیوست کازرون، انجیر سیاه، شاه انجیر و انجیر رانو است. 99 درصد رقم انجیر سبز است که روی درخت خشک می‌شود. در کشت دیم در هر هکتار 100 اصله درخت و در کشت آبی در هر هکتار 500 اصله درخت کشت می‌شود.
ایران تنها کشوری است که انجیر آن روی درخت خشک و هیچ عملیاتی برای خشک کردن روی آن انجام نمی‌شود. مثلاً در ترکیه و ایتالیا که تولید انجیر دارند، به دلیل نزدیکی به دریا و رطوبت زیاد، بعد از برداشت باید عملیات خشک کردن انجام شود و انجیر را در کارگاه‌های مخصوص خشک می‌کنند و حتی بعضاً به دلیل وجود رطوبت، محصول را به‌صورت پرسی به بازار عرضه می‌کنند که این امر باعث افزایش آفلاتوکسین در انجیر می‌شود.
اما انجیر خشک ایران، تنها انجیری است که تمام استانداردهای لازم را از نظر بهداشتی و کیفی دارد.
استفاده از کود و سم یا اصلا انجام نمی‌شود یا به میزان بسیار ناچیز است. یعنی محصولی کاملا سالم و تقریباً ارگانیک است.
بیشترین میزان تولید انجیر آبی در منطقه پلدختر لرستان است که انجیر سیاه تولید می‌کند. در کرمانشاه نیز در منطقه دالاهو انجیر منجفی به مقدار نسبتاً زیاد و در استان سمنان نیز انجیر سیاه و زرد تولید می‌شود. با اقدامات ترویجی و آموزشی طی چند سال اخیر پیشرفت‌های خوبی در بازاررسانی انجیر تر صورت گرفته است.
متوسط عملکرد کشوری در انجیر دیم در بعضی سال‌ها که بارندگی خوب بوده و مدیریت و هرس مناسب و محلول‌پاشی انجام گردیده که تولید انجیر تا 5/2 تن در هکتار هم رسیده است.
در سال‌های کم‌باران نیز با اقدامات مدیریتی مانند: هرس شدید (کم‌کردن نسبت تاج به ریشه)، گردهافشانی کم‌تر (به خاطر اینکه گیاه بیش از اندازه زیر بار نرود)، استفاده از مالچ و ... می‌توان باعث کاهش تنش به درخت شد.
گردهافشانی
انجیر گیاهی دو پایه است. روش گردهافشانی انجیر و همزیستی که در این مورد با زنبوری به نام «بلاستوفاگا» دارد، یک فرآیند بسیار جذاب و در عین حال حساس است. یکی از عواملی که روی کمیت و کیفیت میوه انجیر تأثیر می‌گذارد، نوع برانجیر است.
درختان برانجیر عمدتاً به‌صورت خودرو و وحشی هستند. زمانی که قطر میوه به 9-7 میلی‌متر برسد آغاز گردهافشانی است. گردهافشانی انجیر هم روش‌های خاص خودش را دارد.
گردهافشانی زیاد باعث تشکیل بذر زیاد و پاره شدن میوه از کناره‌ها می‌شود. این موضوع از جمله دلایلی است که انجیر نر در منطقه‌ای جدا از انجیرهای ماده کشت می‌شود و گردهافشانی به‌صورت دستی و طبق روش خاص انجام شود.
برداشت و درجه‌بندی انجیر
ضریب تبدیل انجیر تر به خشک 3 به 1 است؛ به طوری که از هر سه کیلوگرم انجیر تر یک کیلوگرم انجیر خشک حاصل می‌شود. در استهبان که بیشترین تولید انجیر را دارد، از اواسط مردادماه انجیرها بر روی درخت خشک می‌شوند و برداشت در 3-2 نوبت انجام می‌شود. انجیر خشک تا 17 درصد رطوبت دارد که پس از برداشت مقداری در جلوی آفتاب قرار می‌گیرد و رطوبت بیشتری از دست می‌دهد و رطوبت آن به 14 تا 13 درصد می‌رسد، سپس سورت‌بندی، درجه‌بندی و بسته‌بندی می‌شود.
انجیر تولیدی براساس قطر و رنگ میوه درجه‌بندی می‌شود. درجه‌بندی‌های B ،A ،AA، 101، پَرَک و ممتاز برای آن در نظر گرفته می‌شود. ضعیف‌ترین آنها B است و بهترین نوع آن هم ممتاز است. انجیر درجه A بیشترین مقدار تولید و صادرات را دارد.
بعضی انجیرها مانند منجفی، نیمه‌مرطوب‌اند و آن را به نخ می‌زنند و بعضی‌ها را هم به‌صورت پرسی به بازار عرضه می‌کنند.
بر اساس آمارنامه رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران میزان صادرات انجیر در سال 1398 معادل سیزده هزار و 500 تن بوده است.
بیشترین صادرات انجیر به کشورهای چین، سنگاپور، مالزی، هند، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و اخیراً روسیه انجام می‌شود.
آفات و بیماری‌ها
از مهم‌ترین بیماری‌های انجیر شانکر باکتریایی، موزائیک و از آفات هم می‌توان به کنه تارعنکبوتی، مگس سرکه، مورچه، شب‌پره هندی(از آفات انباری) را می‌توان نام برد که با اقدامات آموزشی و ترویجی انجام گرفته، باغداران به‌خوبی راه‌های کنترل آنها را می‌شناسند.
فرآورده‌های انجیر
ازجمله فرآورده‌های انجیر می‌توان به انجیر خشک به عنوان خشکبار، انجیر مرطوب (پرسی)، کمپوت انجیر، حلوای انجیر، کلوچه، کیک و بیسکویت انجیر، مسقطی انجیر، شکلات انجیر، قند انجیر، سرکه انجیر و ... اشاره کرد.
