کشاورزی هوشمند: تنها راه نجات ایران از بحران آب

در این مطلب، با راهکارهای کشاورزی هوشمند برای مقابله با بحران آب در ایران آشنا شوید. از کاهش سطح زیر کشت تا استفاده از فناوری‌های نوین، این برنامه ۲۰ ساله می‌تواند کشاورزی ایران را نجات دهد.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ ایران، کشوری خشک و نیمه‌خشک است که سال‌هاست با محدودیت منابع آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. اما این روزها، کم‌آبی به یکی از جدی‌ترین چالش‌های ملی تبدیل شده است.  آمارها می‌گویند منابع آب تجدیدپذیر ما به شدت کاهش یافته، در حالی که تقاضا برای آب همچنان بالاست.

بیشتر بخوانید:  هوش مصنوعی در کشاورزی: انقلابی که دنیای کشت و زرع را متحول می‌کند!

بخش کشاورزی، با مصرف بیش از ۷۸ درصد از آب کشور، بزرگترین سهم را در این بحران دارد. از بین رفتن تالاب‌ها، فرونشست زمین و تنش‌های اجتماعی، همگی زنگ خطری جدی هستند.  در این شرایط، راهکار چیست؟ کشاورزی هوشمند تنها راهی است که می‌تواند کشاورزی ایران را نجات دهد.

بحران ساختاری آب در ایران: چرا به این نقطه رسیدیم؟

بحران آب در ایران یک پدیده ساده نیست، بلکه یک "بحران ساختاری" است که از اواسط دهه ۱۳۸۰ آغاز شده است. عوامل متعددی در ایجاد این وضعیت نقش داشته‌اند:

• خشکسالی‌های پی‌درپی: کاهش بارندگی و توزیع نامتوازن آن، منابع آبی کشور را تحت فشار قرار داده است.
• افزایش دما و تبخیر بالا: با تغییرات اقلیمی، تبخیر آب از خاک و منابع سطحی افزایش یافته است.
• توسعه افقی کشاورزی و برداشت بی‌رویه: گسترش بی‌رویه اراضی کشاورزی بدون توجه به توان اکولوژیک منطقه، باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و شور شدن آب شده است.

این روند، تعادل آبی کشور را از بین برده و تاب‌آوری سرزمین را تضعیف کرده است. مناطق مرکزی و جنوبی، به دلیل وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی، بیشترین آسیب را دیده‌اند.

راهکارهای کلیدی مدیریت منابع آب: از نظریه تا عمل

برای مقابله با این بحران، نیاز به یک برنامه جامع و بلندمدت داریم. مهم‌ترین محورهای این برنامه عبارتند از:

• کاهش سطح زیر کشت: باید سطح اراضی زیر کشت را با توجه به توان اکولوژیک و منابع آبی موجود، کاهش دهیم.
• مدیریت پایدار منابع آب: تدوین و اجرای سیاست‌هایی برای مصرف بهینه آب و کنترل برداشت از منابع زیرزمینی.
• اصلاح الگوی کشت: انتقال محصولات پرمصرف و کم‌بازده به محصولات کم‌آب و مقاوم به خشکی، و توسعه کشت گلخانه‌ای.
• افزایش بهره‌وری آب: استفاده از آبیاری هوشمند و پایش هوشمند مزارع برای مدیریت دقیق نیاز آبی محصولات.
• توسعه کشاورزی مقاوم: انتخاب بذرها و گیاهان مقاوم به خشکی و شوری.

راهبرد کلان تاب‌آوری کشاورزی با رویکرد کشاورزی هوشمند

کشاورزی هوشمند تنها یک راهکار نیست، بلکه یک راهبرد کلان برای تاب‌آوری کشاورزی ایران است. این راهبرد بر چندین ستون استوار است:

۱. مدیریت پایدار منابع آب و خاک:

• استفاده از سامانه‌های هوشمند: برای برآورد دقیق داده‌ها و مدیریت دقیق مصرف.
• بازچرخانی آب: استفاده از پساب تصفیه‌شده در کشاورزی و صنعت.
• ایجاد بانک اطلاعاتی جامع: برای پایش و تصمیم‌گیری به موقع.
• مقابله با فرسایش خاک: حفاظت از اراضی و احیای حوزه‌های آبخیز.

۲. تحول در بخش کشاورزی:

• هوشمندسازی زنجیره تامین: استفاده از فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا برای مدیریت بهتر محصولات.
• ترویج کشاورزی حفاظتی و ارگانیک: برای کاهش فشار بر منابع طبیعی.
• توسعه گلخانه‌ها: برای بهره‌وری بهینه از آب و خاک.

۳. فناوری، داده و نوآوری:

• پایش منابع آب با تصاویر ماهواره‌ای: بهره‌گیری از سنجش از دور و هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌ها.
• ابزارهای تصمیم‌یار: برای پشتیبانی از کشاورزان در انتخاب الگوی کشت بهینه.
• آموزش و توانمندسازی: تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه کشاورزی هوشمند.

برنامه عملیاتی ۲۰ ساله برای نجات کشاورزی ایران

برای عبور از این بحران، یک برنامه عملیاتی ۲۰ ساله در چهار دوره پنج‌ساله پیشنهاد شده است. هدف اصلی این برنامه، کاهش سطح زیر کشت، افزایش بهره‌وری آب، خوداتکایی غذایی و توسعه پایدار است.

• کاهش سطح زیر کشت: از ۹ میلیون هکتار به ۵ میلیون هکتار.
• افزایش بهره‌وری آب: از ۱.۳۹ به ۳.۹۸ کیلوگرم محصول در هر متر مکعب.
• انتقال محصولات پرآب: انتقال ۲۵ درصد از سطح کشت محصولات پرآب (مانند گوجه‌فرنگی) به گلخانه‌ها و همچنین انتقال کشت چغندرقند به پاییزه.

این برنامه همچنین بر مدیریت خاک، مدیریت زمان کاشت، توسعه زیرساخت‌های فناوری و حمایت مالی از کشاورزان تأکید دارد. هدف نهایی این است که کشاورزی ایران بتواند با مصرف حداکثر ۴۰ میلیارد مترمکعب آب در سال، تولید کافی برای امنیت غذایی را تضمین کند.

کلام آخر

اجرای این برنامه جامع، تنها مسیر عملی و علمی برای نجات کشاورزی ایران است. با تمرکز بر کشاورزی هوشمند، می‌توانیم بدون فشار بر منابع آب، تولید کافی برای خوداتکایی غذایی را تضمین کرده و زمینه رشد صنایع وابسته و اشتغال پایدار را فراهم آوریم. این یک انتخاب نیست، یک ضرورت است.

نویسنده: دکتر نیازعلی ابراهیمی پاک، رئیس بخش آبیاری موسسه تحقیقات خاک و آب