پرورش شترمرغ؛ صنعتی نوپا، به صرفه و اقتصادی

پرورش «شترمرغ» یکی از ظرفیت های تولید بین صنعت دامداری و طیور است که صرفه اقتصادی خیلی بالایی دارد اما به دلیل عدم شناخت و نبود زیرساخت برای بهره برداری از آن مغفول مانده است.

اخبار سبز کشاورزی؛ «شترمرغ» بزرگترین پرنده روی زمین که اصالت آفریقایی داشته و حدود ۲۰ سال است وارد ایران شده ظرفیت بسیار خوبی برای جایگزینی گوشت قرمز دارد اما ناآشنایی عموم مردم با خواص این پرنده و عدم توجه مسئولان به این ظرفیت باعث شده رشد و توسعه این صنعت در کشور متوقف شود.

در شرایطی که برای تامین گوشت قرمز مورد نیاز کشور چالش زیادی داریم و از کشورهایی مانند برزیل و غیره گوشت گوساله یا گوسفند وارد می کنیم، پرورش شترمرغ با توجه به خواص عالی گوشتی و شرایط مناسبی که برای رشد دارد، می تواند جایگزین خوبی باشد.

اما متاسفانه این صنعت نوپا که برای چند سال کوتاهی در ایران رشد خوبی داشت، به دلیل عدم آشنایی مردم با مزایای این گوشت و همچنین نبود زیرساخت لازم، آن طور که باید رشد و توسعه نکرد و هر چه می گذرد افت بیشتری می کند.

از ۲ سال قبل که نهاده ها گران شد بسیاری از همکاران تعطیل کردند

یکی از پرورش دهندگان شترمرغ در ماهدشت کرج با بیان اینکه یکی از آخرین نوادگان این صنعت است گفت: تا حدود ۳ سال قبل ما در صنعت شترمرغ رتبه دوم جهان بودیم اما متاسفانه از دو سال گذشته که نهاده ها گران شد همکاران ما جمع کردند و رفتند.

«بهمن قربانی» افزود: در مشهد ۲ هزار و ۵۰۰ شترمرغ مولد بود اما الان ۵۰ تا هم نیست چون همه را به کشتار دادند. اگر الان بخواهیم یک جوجه را مولد کنیم حداقل ۴ سال طول می کشد مضاف بر اینکه ۵۰ میلیون تومان هزینه می ‌برد که مولد شود تا بتواند برای ما جوجه تولید کند. دو سال گذشته مولد ها را ۴ تا ۵ میلیون تومان فروختند و این موضوع یک فاجعه بود.

قربانی گفت: در جاده اشتهارد هم یک زمین ۵۰ هکتاری مرکز پرورش و استقرار شترمرغ بود اما الان جمع کردند و هیچ چیزی آنجا نیست و من الان جوجه یک روزه می‌آورم و۶ تا ۷ ماه نگهداری می کنم و پس از پروار کردن می فروشم.

پروتئین مورد نیاز شترمرغ از سویا تامین می شود

این پرورش دهنده شترمرغ با بیان اینکه شترمرغ همه چیز خوار است، افزود: این پرنده ها نهاده هایی بین مرغ و گاو شامل ذرت، سویا، گندم، جو و یونجه که ۲۰ درصد غذایشان را تشکیل می‌دهد، مصرف می‌کنند و در واقع پروتئین مورد نیاز شترمرغ با سویا تامین می شود و اگر نباشد با مشکل مواجه می‌ شویم.

بسیاری تلاش کردند برای سویا جایگزین پیدا کنند اما موفق نشدند، طی سابقه ۹ سال خود به این نتیجه رسیده ام که باید طبق همان فرمول جلو برویم تا ضرر نکنیم. یعنی اگر به جای سویا، پودر گوشت بدهیم تلفات داده و متضرر می ‌شویم.

قربانی در خصوص نحوه تامین خوراک شترمرغ ها گفت:زمانی که خوراک ارزان بود جهاد هم کمک می ‌کرد اما الان یک سیستم بازارگاه تعریف کردند که اصلا شترمرغ داران جزو آن نیستند و این بد است. شترمرغ را جزو سایر ماکیان یعنی کبک، بلدرچین و بوقلمون قرار دادند.

یک بلدرچین در دوره ای که برای کشتار می رود ۵۰۰ گرم و شترمرغ روزی دو کیلو خوراک می خورد یعنی باید ۳۰۰ کیلو بخورد اصلا قابل قیاس نیست. دام نیمه سنگین است و نمی توانند جزو طیور باشد و یک موجود ۱۷۰ کیلویی را با بلدرچین ۳۰۰ گرمی مقایسه نمی‌ کنند.

از طرفی من دو سال است تلاش می کنم که بازارگاه را راه اندازی کنم اما نمی توانم، به جهاد مراجعه می کنم ارجاع می دهند به دامپزشکی و این فرآیند ادامه دارد تا الان هم موفق به راه اندازی نشده ام. در نهایت گفتند تعاونی تشکیل دهیم به همین دلایل همکاران ما جمع کردند و هر فردی در این صنعت مشغول بود ضرر کرد.

گوشت را از ما ۱۸۰ هزار تومان خریداری می کنند و ۴۸۰ هزار تومان می فروشند

وی در خصوص مبلغ گوشت گفت: گوشت پروار شده شترمرغ سال گذشته ۶۰ هزار تومان بود و امسال آن را ۱۸۰ هزار تومان می خرند. قیمت آن در فروشگاه ها تقریبا مانند گاو و گوسفند است. ران آن را ۴۶۰ هزار تومان می فروشند.

اگر شما یک کیلو گوشت گوسفند تهیه کنید ۵۰۰ هزار تومان، گوشت لخم به شما نمی‌ دهد نهایتا ۷۰۰ گرم می شود چون چربی و استخوان دارد اما شترمرغ گوشت خالص است و حتی یک گرم چربی هم نمی توانید پیدا کنید.

قربانی با بیان اینکه تا دو سال گذشته مردم شناختی از شترمرغ نداشتند، افزود: گوشت شترمرغ گرم تر، پروتئین بیشتر و آهن فراوانی دارد، به توصیه پزشکان از لحاظ طبی درمانگر است.

متاسفانه به دلیل اینکه تبلیغاتی روی شترمرغ نشده تا دو سال گذشته به جای گوشت گاو می‌ فروختند یعنی با گاو هم قیمت یا ارزان تر بود. شترمرغ به غیر از گوشت محاسن دیگری هم دارد و قابل قیاس با دام نیست. این گوشت می‌توانست راحت در سفره های ایرانی بنشیند چرا که شترمرغ مقرون به صرفه و سود زا است.

این پرورش دهنده شترمرغ گفت: پوست و پر شترمرغ هنوز در کشور جا نیفتاده و علاوه بر آن پس از کروکدیل محکم ترین و ماندگار ترین پوست دنیا است، یعنی اگر یک کیف چرم با پوست این حیوان داشته باشید تا ۱۵ سال استفاده می‌ کنید و اتفاقی نمی‌افتد.

روغن شترمرغ در اروپا فوق العاده گران است

شتر در کوهان و شترمرغ در داخل شکم چربی ذخیره می کند و زمانی که شتر مرغ را ذبح می کنید گوشت و چربی اش جدا است به همین دلیل است که می گویند گوشت شترمرغ چربی ندارد. چربی اش خاصیت درمانی دارد و در طب سنتی معجزه می کند. روغن شترمرغ در اروپا فوق العاده گران است یعنی در کانادا و استرالیا شترمرغ را اول برای روغنش پرورش می دهند سپس برای پوست و پر و گوشت رتبه آخر را در این کشور ها دارد.

ولی در کشور ما ابتدا به فکر گوشت حیوان هستند. پرهای شترمرغ حالت الکترواستاتیک دارد مانند یک جاروبرقی دستی است اگر در جایی که خاک داشته باشد پر را تکان دهید خاک ها را جذب می ‌کند. مانند داسترهایی که در مشهد مشاهده می کنیم.

در کارخانه های بنز، پورشه و بی ام و از پر شترمرغ به عنوان پولیش استفاده می شود. لباس های تزیینی زیبا هم از این پر ساخته می شود. روغن شترمرغ هم از لحاظ بهداشتی فوق العاده است.

وی با اشاره به اینکه در ایران فقط به عنوان تولید گوشت اهمیت دارد گفت: پوستش الان کم و گران شده ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان از ما می خرند ولی یک تخته پوست آن در آلمان ۱۰ میلیون تومان خریداری می شود.

پرورش شترمرغ کار پرسودی است و جوانان بیکار زیادی هم داریم

قربانی اظهار کرد: پرورش شترمرغ کار پرسود و خوبی است اگر کمک کنند بیابان های بسیاری داریم همچنین جوانان بیکار زیادی هم داریم. دو سال پیش یک طرح به جهاد دادم که ۳۰ تا ۴۰ فردی که از زندان بیرون آمدند به من بدهند تا با آموزش به آنها جوجه و خوراک شترمرغ بدهم و پس از ۷ ماه خودم از آنها می خرم. درآمدی که بتواند زندگی شان را هم تامین کند برایشان مهیا می کنم؛ از این طرح استقبال بسیاری شد اما هیچ اتفاقی نیفتاد.

وی با اشاره به افزایش قیمت نهاده ها گفت: تا دو سال گذشته اگر ماهیانه ۵۰۰ میلیون داشتیم می ‌توانستیم ۲۰۰ شترمرغ را راحت پروار کرده و بفروشیم اما الان با دو میلیارد تومان هم نمی شود. برای تامین سرمایه همکاران همه جا رفتم، خواستم برای تعاونی وام بگیرم اما نشد، حتی نتوانستیم نهاده برای دوستان بگیریم.

قربانی گفت: در حال حاضر یک کشتارگاه تخصصی برای شترمرغ در ایران نداریم و برای کشتار به کشتارگاه دام گاو و گوسفند می‌ برند. ولی دوستانی هستند که کشتار را انجام می دهند، اگر یک کشتارگاه صنعتی اختصاصی باشد قطعا پوست و پر این حیوان با کیفیت تر به دست می‌آید.

وی همچنین در مورد ذبح شترمرغ گفت: ذبح آن با گوسفند متفاوت است، اوایل که شترمرغ آمده بود نمی ‌دانستند چطور ذبح می شود گوشتش کمی بو داشت. شترمرغ به دلیل گردن نازکی که دارد اگر روی زمین ذبح شود خون کامل خارج نمی ‌شود و گوشت بو می گیرد.

الان پای این حیوان را با جرثقیل بالا می کشند و سر و ته ذبح می کنند، با این روش خون کاملا از بدن شترمرغ خارج می‌ شود. اگر کسی تابحال گوشت شترمرغ نخورده باشد در اولین بار مصرف نمی‌ تواند تشخیص بدهد چون مانند گوشت گوسفند کاملا نرم است.

در البرز ۲۰ واحد پرورش شترمرغ داشتیم که اکنون به ۷ واحد رسیده است

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز گفت: واحدهای پرورش شترمرغ در البرز قبلا تا ۲۰ واحد هم رسیده بود، اما در حال حاضر واحد هایی که برای ما قانونی و دارای مجوز هستند و می‌توانند نهاده بگیرند هفت واحد هستند که ۲ درصد از سهم تولید کشور را دارند.

اصغر حیدری با اشاره به اینکه تمامی مجوز های ما را سازمان نظام مهندسی صادر می کند که فرآیند هایش باید طی شود، افزود: در صنعت شترمرغ هم بحث آب و فواصل معین از شهر است که باید رعایت شود.

افرادی که مکانشان شرایط صدور مجوز نداشت و با آزادسازی ارز ۴۲۰۰ تومانی نتوانستند نهاده تامین کنند از چرخه تولید خارج شدند و موفق به دریافت مجوز نشدند.

افرادی هم که باقی ماندند در تلاش برای ادامه تولید هستند و البته غیر از ۷ واحد باقی مانده واحدهای فاقد مجوز هم داریم که فعال هستند و فعالیت می‌کنند.

حیدری مطرح کرد: استان البرز به واسطه اینکه در محل عبور ۱۴ استان کشور قرار دارد یکی از کانون های آلودگی طیور است که مشکلات بسیاری را برای احداث واحد جدید ایجاد می کند.

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز با تاکید بر اینکه در صورت توجه به این صنعت جای توسعه دارد، افزود: شترمرغ در مقایسه با گاو و گوسفند از لحاظ گوشت، امکانات و شرایط مورد نیاز برای نگهداری و غیره شاید یکی از با بهترین رسته هایی باشد که ما می توانیم کار کنیم.

حیدری در تشریح ویژگی ها و مزیت پرورش شترمرغ گفت: یک گاو سالم در سال یک گوساله به ما می ‌دهد و نهایتا ۴ زایمان می تواند داشته باشد و پس از آن باید حذف شود و یک گوسفند در بهترین حالت دو قلو زا ۴ بره به ما می دهد و درصورتی که ۶ زایمان داشته باشد و۶ بره بدهد ۶ سال عمر می کند، اما یک شترمرغ می تواند ۴۰ تا ۵۰ جوجه به ما بدهد و ۳۵ تا ۴۰ سال عمر می کند.

وی اظهار کرد: مزیت بعد در دوره ای که گوسفند و شترمرغ ۳۰۰ کیلو خوراک بخورند گوسفند ۴۰ کیلو می شود ولی شترمرغ ۸۵ کیلو وزن می گیرد، قیمت گوشت آنها هم تقریبا برابر است‌. علاوه بر اینکه شترمرغ کلسترول ندارد و چربی اش با گوشت مخلوط نمی‌ شود.

در بحث مصرف آب هم شترمرغ پرورشی ۶ لیتر و گوسفند ۱۰ لیتر آب مصرف می‌ کنند و گاو ۱۴۰ لیتر آب مصرف می‌ کند، البته مصرف شترمرغ و گوسفند متغیر است.

حیدری با بیان اینکه ما در پرورش دام و طیور ضریب تبدیل داریم، توضیح داد: به عنوان مثال مرغ دو کیلو خوراک می خورد و یک کیلو گوشت می‌دهد که اگر این دو کیلو بشود یک کیلو و ۸۰۰ گرم کیفیت عالی است.

گاو ۹ کیلو خوراک می خورد و یک کیلو گوشت می دهد، گوسفند ۷ کیلو خوراک صرف می کند و یک کیلو گوشت می دهد اما شترمرغ ۳ و نیم کیلو خوراک می خورد و یک کیلو گوشت می دهد. هر چه این عدد پایین تر باشد، صرفه اقتصادی بیشتری دارد.

علاوه بر اینها شترمرغ در دمای مختلف و با هر اقلیمی می تواند دوام بیاورد از ۵۰ درجه بالای صفر تا ۲۰ درجه زیر صفر و در زمین های سخت هم رشد و پرورش دارد.

انواع مجوزهای پرورش شترمرغ

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز با بیان اینکه ما سه نوع مجوز در این صنعت صادر می‌کنیم، تشریح کرد: مجوز پرورش «جوجه های نر» شترمرغ که برای «گوشت» پرورش داده می شوند، یک تعداد هم «مولد» هستند که فقط تخم می ‌گذارند و این تخم ها برای «جوجه کشی» می روند. مجوز سوم پرورش «توأم» است که «هم ولد و هم پرورش» دارد و ما عمدتا در استان مجوز توام داریم‌.

حیدری در خصوص خواص این پرنده گفت: طبع گوشت شترمرغ گرم و دارای امگا ۳ است همچنین حاوی ویتامین های B۶ و B۱۲ است و کمترین میزان کلسترول را دارد. از تخم شترمرغ علاوه بر خوراکی در بحث زینتی هم استفاده می شود و چربی آن در صنایع آرایشی بهداشتی استفاده می شود. پوست و پر شترمرغ برای تولید جارو و گرد و غبارگیری استفاده می‌شود.

۱۰۰ گرم گوشت شترمرغ ۶۲ میلی گرم کلسترول دارد اما ۱۰۰ گرم گوشت گوسفند دارای ۹۸ میلی گرم کلسترول است. این حیوان ۶/۱ خوراک گاو را می خورد اما ۱۵ برابر گاو بازدهی دارد. شترمرغ حیوان حساسی نسبت به صدا و پیرامون خود است و تخم گذاری اش در اثر تردد خودرو متوقف می‌شود و باید در محیطی آرام تخم گذاری کند. در واقع پرورش شترمرغ در مناطق پر سر و صدا اقتصادی نیست.

گوشت شترمرغ می تواند جایگزین گوشت گوسفند و گوساله شود

وی اضافه کرد: شترمرغ در رسته طیور قرار دارد اما مانند گاو و گوسفند دارای گوشت قرمز است و می تواند جایگزین گاو و گوسفند باشد ولی هم تولید کنندگان با این صنعت آشنایی زیادی ندارند و هم ذائقه مردم با گوشت این حیوان آشنا نیست که باید تبلیغ بسیاری در خصوص مزایای گوشت شترمرغ صورت بگیرد تا مردم آشنا شوند.

حیدری در پاسخ به اینکه چه اقداماتی برای تبلیغ پرورش، مزایای گوشت شترمرغ و فرهنگ سازی برای استفاده مردم و توسط چه نهادهایی باید صورت بگیرد، گفت: در استان البرز محدودیت های بسیاری اعم از بحث کانون آلودگی، تردد و غیره برای توسعه دام و طیور داریم اما ما می توانیم از طریق صدا و سیما، مراجعین فضای مجازی و استودیویی که در واحد ترویج سازمان و وزارتخانه داریم برای این کار اقدام کنیم.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا جهاد کشاورزی البرز برنامه ای برای حمایت از تولیدکنندگان شترمرغ دارد، گفت: این موضوع باید در وزارتخانه مطرح شود.

هر ساله از وزارتخانه برای ما استعلام می شود در رابطه با شترمرغ، در سیاست های توسعه ما هست حتی برای تعدادی از افرادی که الان فعالیت دارند و باید جا به‌ جا شوند وظیفه ما این است که از منابع طبیعی و اراضی ملی با اجاره ۹۹ ساله در اختیارشان زمین قرار دهیم مشروط به این که قوانین فواصل رعایت و آب آن تامین شود و همچنین ما ملزم هستیم استعلام های لازم از دستگاه ها هنگام صدور مجوز را بگیریم.

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی استان البرز در پاسخ به مشکل کشتارگاه شترمرغ توضیح داد: ما در استان شش کشتارگاه طیور و سه کشتارگاه دام سنگین داریم اما شترمرغ باید کشتارگاه مخصوص خود را داشته باشد که به دلیل پایین بودن تعداد و ظرفیت، سرمایه گذاری برای احداث شترمرغ صرفه اقتصادی ندارد و موجب ضرر می شود.

یک کشتارگاه طیور در ساعت باید دو هزار قطعه بکشد کل ظرفیت شترمرغ ما در استان ما به هشت هزار نمی رسد قطعا این مقدار ظرفیت کشتار یک روز هم نمی‌ شود بنابراین کشتارگاه در طول سال باید تعطیل باشد. به طور کل چون قدمت این صنعت کم است و در ایران خوب کار نشده، باعث شده در این صنعت عقب تر از کشورهای دیگر باشیم.

در مجموع بر خلاف اینکه برای کشتار دام از استان های مازندران، گلستان و زنجان به استان ما می‌آیند و کشتار می‌کنند، اما برای کشتار شترمرغ باید به قزوین برویم. در صورتی که ظرفیت تولید ما بالا باشد و پوشش دهد می توانیم کشتارگاه هم تاسیس کنیم.

معصومه رزمی_ خبرنگار