کابوس خشکیدگی در گاوخونی ادامه دارد
تالاب گاوخونی سراسر خشک شده و کابوس خشکیدگی این پهنه ۴۷ هزار هکتاری در نبود برنامه‌ای برای تامین حقابه ادامه دارد.
اخبار سبز کشاورزی به نقل از مهر ؛ تصاویر هوایی از گاوخونی حاکی از خشکی ۱۰۰ درصدی این تالاب بین المللی است، مسئولان محیطزیست اما می‌گویند براساس پایش‌های میدانی ۹۸ درصد تالاب خشکیده و ۲ درصد از پهنه ۴۷ هزار هکتاری گاوخونی در مصب تالاب در ضلع شمالی آن محدوده بند شاخ کنار فقط رطوبت دارد. رطوبتی که حاصل ۱۰۰ لیتر در ثانیه زهآب کشاورزی و پساب فاضلاب تصفیه خانه جنوب اصفهان است.
تالاب بین المللی گاوخونی در سال آبی ۱۴۰۰- ۱۴۰۱ از حدود ۹۷۵ میلیون مترمکعب آبی که وارد سد زاینده رود شد، هیچ سهمی نداشت و سال آبی کنونی که سه ماه از آن می‌گذرد، با توجه به خالی بودن فعلی سد، تشنگی گاوخونی به دست فراموشی سپرده شده و دغدغه و اولویت مسئولان تأمین آب آشامیدنی است و پس از آن صنعت و کشاورزی در اولویت تخصیص‌ها قرار می‌گیرند.
حسین اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان می‌گوید: متأسفانه خشکسالی و سایر عوامل انسانی باعث شده که ذخیره سد زاینده‌رود در کمترین میزان خود باشد و اکنون حجم مناسبی برای رهاسازی ندارد و از این رو در سال جاری تاکنون تصمیمی در خصوص رهاسازی آب برای تالاب گرفته نشده است.
سال آبی گذشته آبی برای گاوخونی رها نشد
وی خاطرنشان می‌کند: طی یکسال آبی گذشته متأسفانه حقابه ای برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشد برَغم اینکه چندین نوبت رهاسازی آب برای کشاورزی در نیمه اول صورت گرفت.
اکبری با اشاره به اینکه برای رهاسازی حقابه گاوخونی پیگیری شد، اظهار می‌کند: تلاش ما بر این بود زمانیکه برای کشاورزی آب رهاسازی شده برای محیط زیست نیز کسری از حقابه های کلی که گاوخونی نیاز دارد رهاسازی شود اما متأسفانه نشد و اکنون ذخیره سد زاینده‌رود نیز در حداقل است و برنامه‌ای برای رهاسازی وجود ندارد اما طی یک سال آبی گذشته همانند سال‌های قبل و دو دهه اخیر حقابه‌ای برای گاوخونی داده نشد.
وی در عین حال می‌افزاید: باید توجه داشت که محیط زیست با دستگاه‌های دیگر همکاری، مشارکت کارشناسی و علمی دارد و نتایج این هم‌افزایی سبب شده تا اگر بارش‌ها و ذخیره سد در پاییز و زمستان پیش‌رو بهبود یابد بتوانیم برای تالاب گاوخونی رهاسازی آب را امسال داشته باشیم.
معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه اکنون ذخیره سد در حداقل است، اضافه می‌کند: امید داریم که در ماه‌های پیش‌رو میزان بارش‌ها خوب باشد تا بر اساس داشته آبی پیگیر حقابه‌های زیست محیطی باشیم.
اکبری درخصوص آبگیری تالاب گاوخونی از سیلاب مرداد ماه سال جاری، می‌گوید: برغم بارش‌های خوبی که در بسیاری از نقاط استان اتفاق افتاد متأسفانه در محدوده خود تالاب و شهر اصفهان و بالادست حوضه قابل توجه نبود که به سیلابی منجر شود که از زاینده رود به گاوخونی برسد اما پایش‌ها میدانی و بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که بین هفتم و هشتم مرداد از سمت کوه سیاه در شمال تالاب و گردنه ملااحمد رواناب مختصری حدود یکی - دو ساعت به سمت تالاب جاری شد که حجم قابل توجهی نبود اما رواناب به شمال تالاب رسید.
وی می‌افزاید: همچنین سیلابی با حجم بیشتر از سمت شرق تالاب از حوزه یزد و محدوده قلعه خرگوشی به سمت تالاب روانه شد که آن‌هم رواناب موقت بود و از سمت جنوب تالاب نیز که رمل و کویر است براساس تحلیل تصاویر ماهواره‌ای روان آب و جریان سیلابی از سمت سد ایزدخواست و رودخانه واز وارد جنوب تالاب شده بود.
معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: با توجه به اینکه بارندگی‌های مرداد در محدوده تالاب و بالادست حوضه محدود بود احجام قابل توجهی به تالاب نرسید و سیلاب ۲ روز بعد تبخیر شد و یا در بستر تالاب فرورفت.
اکبری خاطرنشان می‌کند: بارش‌های مرداد برای گاوخونی رطوبت مختصری داشت که از نظر کمّی چون در محل ورودی‌ها به تالاب دستگاه‌های سنجش نداشتیم آمار دقیقی نمی‌توان از میزان جریان روانآب‌های مرداد اعلام کرد اما در مجموع حجم سیلاب تابستان برای تالاب ناچیز بود.
۹۵ درصد حیات گاوخونی به زاینده رود بستگی دارد
وی درخصوص تعداد مسیل‌های فصلی و زیرحوضه‌های گاوخونی به غیر از رودخانه زاینده رود، می‌گوید: مطالعاتی که با مشارکت یکی از مراکز علمی و تحقیقاتی استان برای بررسی آورده‌های زیر حوضه‌های گاوخونی به غیر از رودخانه زاینده رود انجام دادیم، نشان داد که حتی اگر شرایط بارندگی‌ها نرمال باشد و سیلاب‌ها و روان آب‌هایی با حجم زیاد ایجاد کند، جریانات زیر حوضه‌های گاوخونی به غیر از رودخانه زاینده رود حدود پنج درصد است و بالای ۹۵ درصد حیات تالاب گاوخونی به آورد زاینده رود وابسته است.
معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان؛ در خصوص امکان برنامه‌ریزی برای هدایت سیلاب‌ها و روان آب‌های فصلی از زیرحوضه‌ها به سمت گاوخونی، خاطرنشان می‌کند: باید توجه داشت سهم جریانات زیر حوضه برای گاوخونی ناچیز است و البته وقوع روانآب نیز هر ساله نیست.
اکبری با اشاره به اینکه تنوع گونه‌ای تالاب گاوخونی و زاینده رود بالاست، می‌افزاید: در سالیان گذشته که این حوضه وضعیت آبی خوبی داشت برآوردشده به طور میانگین هرساله ۲۰ هزار پرنده از ۱۲۵ گونه مختلف وارد تالاب می‌شده در حالی که اکنون تنوع گونه‌ای و جمعیت حیات وحش در پهنه تالاب کاهش محسوس یافته و کامل صدمه دیده است؛ خشکسالی‌ها و تأمین نکردن حقابه‌ها باعث شده تنوع زیستی تالاب گاوخونی خسارت زیادی ببینید و پرندگان به این منطقه کمتر مهاجرت کنند یا اگر در پهنه تالاب فرود آیند امید نمی‌شوند و زود گاوخونی را ترک می‌کنند زیرا آب نیست، زیستگاه نیست.
بارها نیاز آبی گاوخونی را به وزارت نیرو اعلام کرده‌ایم
آرزو اشرفی زاده مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیطزیست کشور با بیان اینکه طبق قانون این سازمان مکلف به تعیین نیاز آبی تالاب‌ها و وزارت نیرو موظف به تأمین آب برای آنهاست، می‌گوید: با پیگیری‌هایی که انجام دادیم، نیاز آب محیط‌زیستی تالاب گاوخونی را بارها طی مکاتبات متعدد به وزارت نیرو اعلام کردیم و وزارت نیرو مکلف است که برنامه تخصیص خود را بر مبنای شرایط اقلیمی تعیین کرده و حقابه به گاوخونی تخصیص دهد.
وی با بیان اینکه متأسفانه در سال‌های اخیر هیچ آبی به تالاب گاوخونی نرسیده است، خاطرنشان می‌کند: در سال ۱۳۹۸ نیز که بارندگی‌های شدید داشتیم و بیش از ۲ هزار میلی متر در کوهرنگ بارندگی شد، باز هم به گاوخونی آب قابل توجهی داده نشد.
اشرفی‌زاده می‌افزاید: باید توجه داشت که علاوه بر حقابه گاوخونی، آبی باید برای جریان پایداری رودخانه زاینده رود نیز وجود داشته باشد زیرا این آب، نیاز آبی پایداری سرزمین است که حتماً باید تأمین شود.
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: مکاتباتی نیز در این زمینه با وزیر نیرو داشتیم، با معاونت حقوقی ریاست جمهوری و شورای امنیت ملی نامه نگاری کردیم و همه این مسائل را به دستگاه‌های نظارتی و اجرایی کشور ابلاغ و اعلام کردیم و اکنون وزارت نیرو موظف به تخصیص کامل حقابه تالاب گاوخونی است.
حقابه تالاب گاوخونی فقط در جدول اختصاص داده می‌شود
همچنین سعید رحیمی فرماندار ورزنه درخصوص پیگیری تخصیص حقابه زیستی گاوخونی می‌گوید: در این دوره انتظار داریم وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان حقابه تالاب گاوخونی را جدا در نظر گرفته و تأمین کند تا آب به تالاب برسد نه اینکه فقط حقابه را در جدول مصارف ببیند اما در عمل آبی داده نشود.
وی تصریح می‌کند: از شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و وزرات نیرو به غیر از حقابه کشاورزان ورزنه، حقابه تالاب بین المللی گاوخونی را هم مطالبه می‌کنیم زیرا با توجه به اینکه شهر ورزنه اصفهان در کنوانسیون رامسر به دلیل وجود تالاب گاوخونی، عنوان و لوح شهر تالابی را دریافت کرده است باید خیلی از گاوخونی مراقب کنیم و حقابه آن داده شود.
فرماندار ورزنه خاطرنشان می‌کند: تأمین حقابه گاوخونی از این حیث اهمیت دارد که این تالاب بین المللی از کنوانسیون رامسر خارج نشود و از خیزش ریزگردهای تالاب که بی تردید باعث بیماری‌های تنفسی و آلایندگی هوای منطقه و شهر اصفهان شده، جلوگیری شود.
بنا به آخرین آمار هواشناسی استان اصفهان تحلیل شاخص استاندارد بارش، تبخیر و تعرق در یک دوره ۱۰ ساله تا سال ۱۴۰۰ نشان داد که درجه‌های خفیف تا بسیار شدید خشکسالی بلندمدت بسیاری از مناطق حوضه تالاب گاوخونی را فرا گرفته است به گونه‌ای که ۸۸.۱ درصد از آن درگیر خشکسالی بوده و فقط ۱۱.۸ درصد از مساحت این حوضه شرایط نُرمال و ۰.۲ درصد شرایط ترسالی دارد.
بی تردید در خشکیدگی گاوخونی تنها کمبود بارش مقصر نیست. تالابی که تا سه دهه پیش سالانه با حدود یک و نیم تا ۲ میلیارد مترمکعب آب سیراب می‌شد با بی تدبیری‌ها خشکید؛ توسعه زیرکشت اراضی در بالادست زاینده رود در اصفهان و استان همجوار، و احداث آب بندهایی به نام آبخیزداری برای پمپاژ آب به باغات کوهستانی، طرح‌های انتقال آب از زاینده‌رود و احداث سد بر مسیل‌های فصلی چون رودخانه ایزدخواست استان فارس که از سرشاخه‌های گاوخونی است، همه و همه سبب شده تا آب از گلوی تالاب بین المللی گاوخونی بریده شود. تالابی که به قدمت تاریخ و بیش از پنج هزار سال به فلات مرکزی ایران حیات و تمدن بخشیده است.
۱۷۶ میلیون مترمکعب حقابه قانونی که در شورای عالی آب مصوب شد شوربختانه این مصوبه روی کاغذ هرگز به بهانه شرب، صنعت و کشاورزی اجرایی نشده است و با وجود ده‌ها طرح صنعتی در بالادست حوضه گاوخونی که عملیات احداث آنها درحال اتمام است، در سال‌های پیش رو نیز نمی‌توان به عزمی برای تأمین حقابه طبیعت خوشبین بود.
در این سال‌ها حتی بازدیدهای مسئولان کشوری و استانی از جمله نمایندگان مجلس شورای اسلامی، رؤسای پیشین سازمان حفاظت محیط زیست تا رئیس کنونی فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی سرانجامی جز ابراز ناامیدی آنان برای شرایط بغرنج گاوخونی نداشت. تالابی که از ۱۳۷۸ تاکنون ۲۳ سال است سرطان خشکیدگی به جانش افتاده است.
