شمال غرق در طوفان گرد و غبار

در روز ۴ شهریور ۱۴۰۲ گرد و غبار از صحرای قره‌قوم ترکمنستان وارد کشور شده و مناطق مرکزی و شرقی استان‌های گلستان و مازندران را تحت اثر قرار داده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ گرمای هوا عامل تشدید کننده گرد و غبار بوده و رطوبت خاک را از بین برده است. میزان دید در دشت‌ناز به زیر هزار و در بندر امیرآباد به ۵۰۰ متر رسید.

خشکسالی و توسعه صحرای قره قوم ترکمنستان از عوامل اصلی ایجاد بیابان زایی در استانهای شمالی و شمال شرقی ماست. ایران دارای مناطق مختلف اقلیمی و جغرافیایی (مناطق کوهستانی و کویری) عمدتاً خشک و نیمه خشک است که در معرض تخریب محیط قرار دارند. بیابان زایی به عنوان یک فرآیند تخریب زمین در ایران توسط نیروهای محرکه طبیعی و انسانی ایجاد می شود.

خشکسالی هواشناختی یک نیروی محرکه طبیعی برای بیابان زایی است و به دلیل دوره های طولانی مدت کم بارش رخ می دهد. کمبود آب و همچنین استفاده بی رویه از منابع آبی، عمدتاً برای کشاورزی، تعادل آبی منفی و تغییر در پوشش گیاهی ایجاد می کند و بیابان زایی را تسریع می کند. بیابان زایی فرآیند تخریب زمین است که بر مناطق خشک اثر می گذارد. بیش از ۷۰ درصد از اراضی خشک در حال حاضر در معرض بیابان زایی هستند .

تقریباً یک میلیارد نفر در سراسر جهان در معرض خطر عواقب بیابان زایی هستند . مناطق وسیعی از زمین در نواحی حاشیه ای بیابان های جهان تخریب شده است و تخمین زده می شود که بیابان زایی در حال حاضر در حدود ۱۲ میلیون هکتار در سال اتفاق می افتد.

بیابان‌زایی منجر به وضعیت نامطلوب جدی برای زمین های کشاورزی و سکونتگاه ها می شود و یک تهدید زیست محیطی حیاتی در سراسر جهان است، در ایران، تقریباً ۰.۳۳ میلیون کیلومتر مربع (۲۰ درصد از کل زمین ایران) را بیابان پوشانده است و حدود یک میلیون کیلومتر مربع از زمین نیز در معرض خطر بیابان زایی است.

در اواسط دهه سی شمسی، پروژه هایی برای مبارزه با بیابان زایی ایجاد شد و از سال ۱۳۳۷، بیش از ۲۳۰۰ کیلومتر مربع از مناطق تپه های ماسه ای توسط مالچ نفتی تثبیت شده و حدود ۲۱۰۰۰ کیلومتر مربع از طریق برنامه های جنگل کاری و کاشت بهبود یافته است.

صرف‌نظر از پروژه‌های متعدد ضد بیابان‌زایی که طی شش دهه گذشته اجرا شده است، بیابان‌زایی همچنان یک موضوع مهم محیط زیستی در بسیاری از نقاط کشور است و سالانه حدود یک میلیارد دلار هزینه دارد . چرای بی رویه و تبدیل مراتع به اراضی زراعی و مسکونی از یک سو و شیوه آبیاری نامناسب از سوی دیگر، عوامل اصلی انسان زایی بیابان زایی نیروهایی مانند تغییر اقلیم و خشکسالی در بسیاری از مناطق ایران عامل تشدید بیابانزایی است.

بیابان زایی به شدت با خشکسالی همراه است. خشکسالی ها با انواع هواشناختی، کشاورزی، هیدرولوژیکی و اجتماعی-اقتصادی طبقه بندی می شوند. خشکسالی به عنوان نیروی محرکه اصلی بیابانزایی به دلیل اثرات دوره های طولانی کم بارش رخ می دهد، به طوری که اثر آن بیشتر به صورت خشکسالی های هیدرولوژیکی و کشاورزی متعاقب پدیده های هواشناسی آشکار می شود.

علیرغم اقدامات سیاسی مختلف در گذشته، بیابان زایی همچنان یک معضل جدی محیط زیستی در بسیاری از مناطق ایران است. شاخص‌های خشکسالی بلندمدت دما و بارندگی به‌منظور نشان دادن وقوع خشکسالی طولانی‌مدت در مناطق مختلف اقلیمی ایران حاکی از وقوع خشکسالی های شدید و فوق العاده شدید هواشناختی در دهه های اخیر را نشان دادند.

رشد سریع جمعیت، شور شدن خاک و مدیریت ضعیف منابع آب نیز به عنوان محرک های اصلی انسان زای خشکسالی هستند. درصد جمعیت روستایی در ایران رو به کاهش است و مناطق شهری به سرعت در حال رشد هستند.

از دهه پنجاه شمسی میزان استفاده از آب های زیرزمینی در ایران حدود چهار برابر شده است و میانگین کاهش سالانه سطح آب زیرزمینی حدود ۰.۵۱ متر بوده است.

تقریباً ۷۰ درصد از کل بارندگی ایران که در سالهای اخیر به صورت میانگین ۲۰۰ میلیمتر در سال بوده است، تنها در ۴۰ درصد از مساحت کشور می بارد. مناطق با بیشترین میزان بارش در نواحی کاسپین و مرطوب و همچنین مناطق کوهستانی در غرب یافت می شوند. مناطق با کمترین بارش در فلات مرکزی قرار دارند. در یزد (مرکز)، زاهدان (شرق) و ایرانشهر (جنوب شرقی) میزان بارندگی سالانه نسبتاً کم است. با این حال، بارندگی سالانه در رشت واقع در جلگه کاسپین در شمال به طور متوسط سالانه حدود ۱۳۳۴ میلی متر است.

در مقابل، یزد در منطقه کویری به طور متوسط سالانه ۵۷ میلی متر بارندگی دارد. در دهه های اخیر خشکسالی های شدید هواشناسی برای تمامی ایستگاه ها وجود داشته است. تمام ایستگاه های خشکسالی طولانی و بسیار شدید را تجربه کرده اند. در کرمانشاه و ارومیه (غرب و شمال غرب کشور)، دوره‌های طولانی خشکسالی شدید طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۶ رخ داده است. ایستگاه هایی که در فلات مرکزی از جمله یزد و شیراز واقع شده اند، خشکسالی بسیار شدیدی را در دهه گذشته نشان می دهند. تعداد سالهای خشکسالی بسیار شدید در یزد بیشتر از سایر ایستگاهها بود. ایستگاه گرگان نیز که در شمال ایران قرار دارد و دارای آب و هوای مدیترانه ای است نیز، خشکی را نشان می دهد.

معوصمه رزمی - خبرنگار