نجات موقت تالاب شادگان

شبیش از یک سال از فعالیت غیرقانونی پتروپالایش در تالاب بین‌المللی شادگان می‌گذرد؛ طرحی که بدون داشتن «طرح ارزیابی محیط زیستی» آغاز شد و بعد از چندماه واکنش فعالان، محیط زیست عملیات را متوقف کرد. حالا خبر رسیده که «گروه توسعه اقتصاد ملل»، سرمایه‌گذار این پتروپالایش از ساخت آن صرف‌نظر کرده است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ مدیرعامل این هلدینگ در نامه‌ای به استاندار خوزستان که دیروز در کانال‌های محلی منتشرشده اعلام کرده است: «این شرکت درصدد انصراف از اجرای طرح احداث پتروپالایشگاه شادگان در شهرستان شادگان است.»

پتروپالایش شادگان موسوم به «پتروپالایش ملل» یکی از شش واحد پتروشیمی است که در سال ۱۴۰۰ مصوب شد تا در استان خوزستان (شهرستان‌های بهبهان، شادگان، آغاجاری، رامهرمز، دشت‌آزادگان و اندیمشک) احداث شود. پتروشیمی بهبهان هم پارسال به‌دلیل طی نکردن روال قانونی و نداشتن مجوزهای محیط زیستی، با مخالفت سازمان حفاظت محیط زیست مواجه شد و با وجود کلنگ‌زنی از احداثش جلوگیری شد.

پتروپالایش شادگان قرار بود در جنوب‌شرق تالاب بین‌المللی شادگان و در جاده آبادان به ماهشهر (۱۰ کیلومتری سربندر) همجوار کارخانه فولاد شادگان ساخته شود. تابستان پارسال بود که آغاز عملیات اجرایی این پتروشیمی در بستر تالاب، واکنش‌های بسیاری به‌دنبال داشت. اداره‌کل منابع‌طبیعی خوزستان عملیات اجرایی آن را به‌دلیل نداشتن قرارداد اجاره زمین، غیرمجاز اعلام و با طرح یک پرونده قضایی از تسطیح و خاکبرداری جلوگیری کرد. «داوود میرشکار»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز دوماه پیش در نشست خبری اعلام کرد که «هنوز هیچ مجوزی از سوی محیط زیست برای پتروپالایش شادگان صادر نشده است؛ زیرا در حریم و بستر تالاب قرار دارد».

نقشه حریم و بستر تالاب شادگان در دهه ۸۰ توسط سازمان آب و برق تهیه شده، اما مغایرتی که در نقشه این سازمان با نقشه سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد، تالاب را در معرض دست‌اندازی‌های بسیاری قرار داده و بهانه‌ای برای تعرض دوباره پتروشیمی شده است

مدیرعامل گروه توسعه ملل در نامه اخیرش از نداشتن مجوزهای محیط زیستی صحبتی نکرده و مدعی شده که طرح پتروپالایش شادگان مجوزهای اولیه قانونی (جواز تأسیس، مجوز خوراک، موافقت اصولی و سایر مجوزات) را اخذ کرده است. او به مکاتبات و جلسات متعدد برای شروع مجدد عملیات احداث این پتروپالایش به ظرفیت ۵۰ هزار بشکه نفت خام نیز اشاره کرده است: «تنگناهای متعدد از سوی ادارات خوزستان و شهرستان شادگان، منجر به توقف عملیات و گاهاً تشکیل پرونده قضایی از سوی ادارات ذی‌ربط به‌جهت توقف عملیات اجرایی صورت پذیرفته بود.»

پتروپالایش منتفی نیست

با وجود پیگیری «پیام ما»، اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان حاضر به پاسخگویی درباره وضعیت پتروپالایش شادگان نشد، اما ظاهراً خطر ساخت این پتروپالایش هنوز بیخ گوش تالاب شادگان است. «جمال صالح‌زاده»، فرماندار شادگان به «پیام ما» می‌گوید: «مسیر فرآیند قانونی پتروپالایش شادگان هنوز در مراجعی همچون حفاظت محیط زیست خوزستان و سازمان آب و برق خوزستان در جریان است و کاملاً منتفی نشده است.»

او توضیح می‌دهد: «رئیس‌جمهور بعد از سفرش به خوزستان (در اردیبهشت امسال) به سازمان حفاظت محیط زیست دستور داد که این موضوع را دوباره بررسی کند و درصورت امکان و اگر در حریم و بستر تالاب نباشد و مشکلی از نظر تبعات محیط زیستی نداشته باشد، با توجه به مشکل بیکاری و ضرورت توسعه اشتغال در این شهرستان، مجوز آن را صادر کند. بر همین اساس، سازمان آب و برق خوزستان و اداره حفاظت محیط زیست بررسی‌ها را آغاز کردند که قرار بود تا پایان مهرماه نتایج آن اعلام شود، اما هنوز اعلام نکرده‌اند و به پایان آبان‌ماه موکول شده است.»

صالح‌زاده تصریح می‌کند: «به‌رغم این نامه اگر نتیجه بررسی‌ها مثبت باشد و سازمان محیط زیست مجوز آن را صادر کند، سرمایه‌گذار طرح را اجرا می‌کند.»

یک فعال محیط زیست: کارخانه استحصال نمک در تالاب شادگان که خوراک پتروشیمی‌ها را تأمین می‌کند، در مجاورت محل قرارگیری پتروپالایش شادگان است و باید جلوی تعرض آن به تالاب گرفته شود

بهانه‌های حمله به هور

تالاب بین‌المللی شادگان با بیش از ۵۰۰ هزار هکتار مساحت بزرگترین تالاب ثبت‌شده کشور در کنوانسیون رامسر است. براساس قانون حفاظت احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، وزارت نیرو متولی تعیین حریم و بستر تالاب‌ها و سازمان حفاظت محیط زیست مسئول حفاظت از آنهاست. «سیدابراهیم حسینی»، مدیر مهندسی رودخانه‌ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان، پیش‌ازاین گفته بود: «زمین جانمایی‌شده برای طرح پتروشیمی شادگان با ۸۵ هکتار مساحت جزو اراضی بستر تالاب شادگان است. در پی استعلامی که از سازمان آب و برق خوزستان درباره پتروشیمی شادگان شده بود، پاسخ خود را مبنی‌بر قرار گرفتن این طرح در بستر تالاب در مرداد ۱۴۰۱ در نامه‌ای به اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان اعلام کردیم.»

در ویدئویی که تابستان امسال روابط‌عمومی دفتر نماینده شادگان در مجلس منتشر کرده است، «مجید ناصری‌نژاد» نماینده این شهرستان از وسعت تالاب بین‌المللی شادگان اظهار نارضایتی می‌کند: «مع‌الاسف یک گرفتاری جدی داریم. حدود ۵۰۰ هزار هکتار از زمین‌هایمان مع‌الاسف به‌عنوان تالاب ثبت شده. از جهتی برای شادگان فرصت است، اما از جهت دیگر این ثبت اضافه سبب شده که گرفتار شویم و نتوانیم صنعت را ایجاد کنیم. فاز ۲ فولاد و پتروپالایش شادگان چهار هزار شغل ایجاد می‌کند. این، شغل و ثروت و کمک به شهرستان است. اگر فولاد توسعه پیدا کند، مشکل اقتصاد و اشتغال و حتی امنیت ما حل می‌شود.»

نقشه حریم و بستر تالاب شادگان در دهه ۸۰ توسط سازمان آب و برق تهیه شده، اما مغایرتی که در نقشه این سازمان با نقشه سازمان حفاظت محیط‌ زیست وجود دارد، تالاب را در معرض دست‌اندازی‌های بسیاری قرار داده است؛ اختلاف‌نظری که در سال ۸۶ دستاویزی برای واگذاری بیش از ۸۰ هکتار از اراضی تالاب برای ساخت کارخانه فولاد شده بود، اکنون نیز بهانه‌ای برای تعرض دوباره پتروشیمی شده است. این‌طور که پیداست، با فشار مسئولان محلی شادگان و خوزستان قرار است مشکل پتروپالایش شادگان با پاک کردن صورت‌مسئله حل شود. بر همین اساس، در کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید خوزستان مقرر شده است که نقشه حریم و بستر تالاب شادگان بازنگری شود. مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز شهریورماه به ایرنا گفته بود: «ازآنجاکه وزارت نیرو متولی حریم و بستر تالاب‌هاست از طرف وزارت نیرو نیز مجوزی به پتروشیمی شادگان داده نشده است. بنا بود وزارت نیرو در زمینه حریم و بستر تالاب اصلاح و بازنگری انجام دهد که تا این لحظه چیزی اعلام نشده است.»

ثروت تالابی

براساس مطالعاتی که با عنوان «ارزش‌گذاری خدمات استفاده‌ای تالاب بین‌المللی شادگان» در سال ۱۳۹۳ منتشر شده، ارزش کل تالاب ۴۵۱ میلیارد دلار، ارزش هر هکتار از آن ۱.۱ میلیون دلار و ارزش اقتصادی اشتغالزایی تالاب بیش از ۹۳۸ میلیون دلار برآورد شده است. این پژوهش خدمات مستقیم تالاب شادگان را صیادی، باغداری، دامداری کشاورزی و گردشگری برشمرده که صرف‌نظر از خدمات غیرمستقیم آن مانند حفظ تنوع‌ زیستی، کنترل سیلاب، حفاظت در برابر طوفان‌های گرد‌وغبار، تغذیه آب‌های زیرزمینی، تثبیت آب‌وهوایی و سواحل، خدمات بالقوه و میراث طبیعی است. طبق یافته‌های این تحقیق ارزش اقتصادی استفاده‌ای تالاب بین‌المللی شادگان بسیار قابل‌توجه است و ساکنان ضمن موافقت با برنامه‌های حمایتی دولت، تمایل به حفاظت از تالاب دارند.

«فیصل عامری»، فعال محیط زیست در شادگان هم می‌گوید: «پتروشیمی و فولاد چقدر می‌خواهند اشتغال ایجاد کنند؟ اشتغالی که صنایع ایجاد می‌کنند، حتی ذره‌ای با ارزش تالاب قابل مقایسه نیست. آوردن صنعت برای عده محدود و خاصی ایجاد شغل می‌کند، درحالی‌که تالاب سفره گسترده‌ای است که نه‌تنها ساکنان شادگان بلکه همه شهرهای اطراف و کل خوزستان از نعمت آن منتفع می‌شوند. اهالی شادگان در گذشته با تولیداتی که از تالاب داشتند، خودکفا بودند و صنایع‌دستی و دام و ماهی فراوان عرضه می‌کردند که حالا از اینها خبری نیست.»

او نگرانی دیگر را واگذاری اراضی تالاب برای توسعه کارخانه استحصال نمک عنوان می‌کند: «این کارخانه خوراک پتروشیمی‌ها را تأمین می‌کند و در مجاورت محل قرارگیری پتروپالایش شادگان است که باید جلوی تعرض آن به تالاب گرفته شود.»

عامری مهمترین مطالبه اهالی این شهرستان را احیای تالاب شادگان می‌داند: «حقابه تالاب از رودخانه‌های مارون و کارون حالا قطع شده و انواع پساب‌های آلوده نیشکر و شیلات وارد آن می‌شود. تخریب نهرها و سیلاب‌برهای طبیعی باعث شده هزاران هکتار از تالاب خشک و به شوره‌زار تبدیل شود و بسیاری از روستاها معیشت خود را از دست بدهند و خیلی از گیاهان و پرندگانی که در تالاب بودند، اکنون دیگر مشاهده نمی‌شوند.»

تنش‌های هور

معیشت حداقل یکصد هزار نفر از اهالی وابسته به تالاب بین‌المللی شادگان است. این، درحالی‌است که تالاب در سال‌های گذشته با تنش‌های شدید، از تأمین نشدن حقابه و تخلیه پساب‌های نیشکر و شیلات و فاضلاب‌ها تا تخلیه زباله و عبور خطوط لوله آب و نفت و برق و جاده مواجه بوده است.