خشکی دریاچه ارومیه و ناپدید شدن ابرهای باران زا

در هفته اخیر سوالی در جامعه شکل گرفت: «علت اصلی ناپدید شدن ابرهای باران‌زا در شمال باختری ایران و تداوم آنها در نواحی همجوار ترکیه چیست؟» باید گفت که عوامل مختلفی در این مورد قابل بررسی هستند. چینش جغرافیایی شمال‌غرب ایران و شرق ترکیه نقش بسزایی در توزیع بارندگی دارد. رشته‌کوه‌های زاگرس که در سراسر جنوب‌غربی ایران و جنوب شرقی ترکیه امتداد یافته‌اند، در کناره‌ها اثری از سایه باران ایجاد می‌کنند. در نتیجه، این مانع توپوگرافی باعث می‌شود ابرهای باران‌زا قبل از رسیدن به سمت شمال‌غربی ایران پراکنده شوند و این منطقه با بارش کمتری باقی بماند.

اخبار سبز کشاورزی ؛ گوهای گردش جوی، در فلات ایران و ارتفاعات آناتولی نیز به تفاوت در توزیع بارندگی بین شمال‌غرب ایران و نواحی شرق ترکیه کمک می‌کند. روی فلات ایران یک سامانه کم‌فشار امتداد می‌یابد و باعث همگرایی و بالا آمدن هوای مملو از رطوبت و ابر باران‌زا می‌شود، و به‌همین دلیل در سوی ایران باران کمتر می‌بارد.

در مقابل، در آناتولی یک سامانه پرفشار بر فراز فلات آناتولی، از بالا آمدن هوای مملو از رطوبت جلوگیری می‌کند و منجر به بارش در منطقه آناتولی می‌شود.

وجود سامانه‌های اقلیمی محلی، مانند سامانه‌های پیشانی می‌تواند بر توزیع بارندگی در منطقه اثر بگذارد. هنگامی‌که یک سامانه پیشانی پربارش به شمال باختری ایران نزدیک می‌شود، ممکن است با شرایط نامساعدی مانند هوای خشک یا باد عمودی مواجه شود که می‌تواند سامانه پیشانی را ضعیف کند و باعث شود ابرها قبل از رسیدن به ایران از بین بروند.

در مقابل، مناطق همسایه ترکیه برای توسعه و نگهداری ابرهای باران‌زا مساعدترند و در نتیجه بارش در آن مناطق بیشتر است.

ناپدید شدن ابرهای باران‌زا در شمال باختری ایران و تداوم آنها در نواحی همسایه ترکیه را می‌توان به ترکیبی از توپوگرافی، گردش جوی و سامانه ‌های اقلیمی موضعی نسبت داد. این عوامل به تفاوت در توزیع بارندگی در منطقه کمک می‌کنند و در نتیجه سطوح مختلف بارش بین شمال غرب ایران و نواحی ترکیه ایجاد می‌شود.

اثر باد عمودی ناشی از نمک و متان بر روی دریاچه ارومیه در شمال باختری ایران نیز مورد بحث است. برخی محققان بر این باورند که ترکیب نمک و متان در محیط دریاچه خشک شده شرایط جوی منحصر به‌فردی را ایجاد می‌کند که به شکل‌گیری بادهای عمودی کمک می‌کند. وجود نمک در دریاچه ارومیه منجر به تشکیل بادهای عمودی می‌شود. تبخیر آب از سطح دریاچه با نهشته‌شدن نمک غلیظ و سایر مواد معدنی، هوای بالای دریاچه را در مقایسه با هوای اطراف متراکم‌تر و سنگین‌تر می‌کند. این اختلاف چگالی باعث ایجاد یک ناحیه منجر به تشکیل جریان‌های صعودی می‌شود. این جریان‌های صعودی می‌توانند الگوهای باد عمودی را ایجاد کنند.

دریاچه ارومیه حاوی گاز متان هم هست که ممکن است به اثرهای باد عمودی کمک کند. متان گازی است که اثر گلخانه‌ای قوی در جو ایجاد می‌کند و تخمین زده می‌شود که حدود ۲۵ درصد در گرم‌شدن دما منجر به تغییراقلیم نقش داشته باشد. اما عملکرد آن بسیار متفاوت از دی‌اکسید کربن -گاز گلخانه‌ای شناخته‌شده‌تر- است.

متان یک گاز گلخانه‌ای قوی است که می‌تواند گرما را در جو به‌دام بیندازد. با رسیدن انرژی خورشید به سطح دریاچه، گرم و دمای هوای بالای آن افزایش یافته است. متان با به‌دام انداختن مقداری از گرمای تابش‌شده از سطح دریاچه، این اثر گرم‌شدن را بیشتر کرده است. اختلاف دما بین سطح دریاچه و ارتفاعات بالاتر می‌تواند جریان‌های همرفتی را ایجاد کند که منجر به الگوهای باد عمودی می‌شود.

تحت گرم‌شدن متوسط ​​تا شدید، انتشار گازهای گلخانه‌ای از تالاب‌ها، دو تا سه برابر افزایش می‌یابد. اگر این اتفاق بیفتد، تالاب‌ها پوششی پتو مانند حاوی متان اضافی ایجاد می‌کنند. تولید متان در تالاب‌ها، عمدتاً ناشی از تنفس بی‌هوازی مواد آلی است.

اثرات ترکیبی نمک و متان -چنانچه میزان آن زیاد تشخیص داده شود- در دریاچه ارومیه محیطی مساعد برای شکل‌گیری بادهای عمودی ایجاد می‌کند. جریان‌های صعودی ناشی از اختلاف چگالی ناشی از غلظت نمک، همراه با جریان‌های همرفتی ناشی از تغییرات دمای احتمالی ناشی از متان، منجر به حرکت عمودی توده‌های هوا می‌شود.

این بادهای عمودی می‌توانند پیامدهای مختلفی برای الگوهای اقلیمی محلی داشته باشند و بر تشکیل ابر، الگوهای بارش و حتی بر پراکندگی آلاینده‌ها در جو اثر بگذارند. درک این اثرهای باد عمودی برای مطالعه پویایی اکوسیستم دریاچه ارومیه و مناطق اطراف آن مهم است. فرآیندهای جوی بر روی دریاچه‌های نمک در سراسر جهان نشان داده شده است.

اثر غلظت نمک بر الگوهای آب‌وهوای محلی، از جمله اثرات باد عمودی و مطالعات موردی از دریاچه‌های نمک مختلف، از جمله دریاچه ارومیه در نتایج تاکنون منتشر شده پژوهش‌های قبلی نشان داده شده است.

همچنین اثر انتشار متان از دریاچه‌های نمک بر تغییراقلیم یا اثر گلخانه‌ای متان و اثر آن بر دینامیک اتمسفر، از جمله الگوهای باد عمودی نیز در مقالات قبلی نشان داده شده است. در پژوهش‌های منتشر شده روی دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از منابع انتشار متان تأکید شده است.