فعالان محیط زیست از ساخت جاده نقده-بناب در کنار یک تالاب بین‌المللی نگرانند
هشدار بیابان‌شدن «دُرگه‌سنگی»
زخم خشکی و بیم از مرگ دریاچه ارومیه کهنه نشده و هر بار دیدن تصاویر بی‌آبی‌اش و آن سفیدی گسترده از نمک، داغ تازه‌ای است. در این شرایط اما چند تالاب در نزدیکی دریاچه هنوز زنده‌اند.
اخبار سبز کشاورزی؛ یکی از آنها تالاب «درگه‌سنگی» است که در زبان محلی به آن «سیران گولی» هم می‌گویند. تالابی فصلی که کریدور مهاجرت پرندگان مهاجر است و از دو دهه قبل تلاش برای ساخت بزرگراهی در نزدیکی آن شروع شده. این بزرگراه که قرار است نقده را به بناب برساند و مسیر را نزدیک‌تر کند، به نابودی تالاب منجر میشود.
ساخت این بزرگراه که در دهه‌های گذشته گزارش ارزیابی نداشته و هنوز هم ندارد، تالابی را خشک می‌کند که در فاصله یک کیلومتری از دریاچه ارومیه در تقلا برای زندگی است و گذر پرندگان مهاجر به آن اتفاقی خوش‌یمن است.
تاکنون ساخت پنج کیلومتر از این بزرگراه از سمت بناب عملیاتی شده است و فعالان محیط‌زیست در خردادماه امسال با رأی دادستانی دستور توقف کار را گرفتند.
حالا رئیس اداره تالاب‌های محیط‌زیست آذربایجان‌غربی می‌گوید: «تاکنون مجوزی برای ساخت جاده صادر نشده است.»
جاده ۶۰ کیلومتر است و قرار است از جنوب دریاچه خشک‌شده ارومیه و بعد از سه‌راهی «محمدیار» شهرستان نقده آغاز شود و تا شهرستان بناب ادامه یابد. این جاده از کنار تالاب‌هایی چون «درگه‌سنگی» (سیران گولی)، «کانی‌سیب»، «کانی‌برازان» و «قره‌قشلاق» می‌گذرد و در مسیرش از رودخانه‌هایی چون «سیمینه‌رود»، «زرینه‌رود»، «مردق‌چای» و «صوفی‌چای» هم عبور می‌کند.
این رودخانه‌ها که سالیان دراز به دریاچه ارومیه می‌ریختند، باعث به‌وجود آمدن زمین‌های باتلاقی شده‌اند که درصورت احداث جاده، باید خاک‌ریزی شوند و به این صورت اکوسیستم طبیعی خود را از دست خواهند داد. نگرانی فعالان محیط‌زیست برای ساخت این جاده در‌حالی‌است که دریاچه ارومیه در حال احتضار است و آنها نگران مرگ تالاب‌های اطراف دریاچه‌اند.
«سعید ابراهیم‌زاده»، فعال محیط‌زیست از جمله افرادی است که معتقدند کاهش آب ورودی به تالاب و نیز خشکی دریاچه ارومیه فرصتی برای سودجویان طبیعت آذربایجان ایجاد کرده تا از آب گل‌آلود ماهی بگیرند.
او پیش‌از‌این درباره تالاب درگه‌سنگی گفته بود «این تالاب یک تالاب دائمی و بین‌المللی با شماره ثبت ۴۵ در سایت رامسر است. آب آن از بارش مستقیم و آب‌های جاری که از ارتفاعات اطراف به پایین سرازیر میشود، همچنین از دو چشمه در ضلع جنوبی تالاب تأمین میشود. هنگام افزایش آب، چمنزارهای سمت غرب و جنوب‌غربی تالاب به زیر آب می‌روند و مساحت تالاب را تحت‌تأثیر قرار می‌‌دهند. دورگه سنگی یکی از مراکز مهم مهاجرت، تخم‌گذاری و جوجه‌‌آوری پرندگان آبزی و کنارآبزی نادر و حمایت‌شده‌ای همچون فلامینگو، اردک نوک‌پهن و اردک سرسفید در کشور است.»
مساحت این تالاب در حدود ۳۵۰ هکتار است که در فصول پرآب با زیر آب رفتن اراضی پست اطراف به ۷۵۰ هکتار و بیشتر افزایش پیدا می‌کند و آب موردنیاز این تالاب زیبا و وسیع توسط رواناب‌های فصلی، نهرهای جداشده از رودخانه گدارچای، دو چشمه زیرزمینی آب شور در کنار تالاب و همچنین بارندگی‌های فصلی تأمین میشود. فاصله تالاب تا شهر نقده ۲۰ کیلومتر است و در حاشیه آن روستایی به همین نام قرار دارد: روستای «درگه‌سنگی».
مرگ تالاب به دست جاده
تالاب درگه سنگی از جمله مهمترین تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه است. دریاچه‌ای خشک‌شده و پرنمک که در نزدیکی‌اش زندگی در جریان است.
«ادریس وهابی»، فعال محیط‌زیست و عضو انجمن نوژین می‌گوید باورشان نمی‌شود می‌خواهند این تالاب را هم با جاده‌کشی خشک کنند «این جاده هیچ ارزشی ندارد، جز آنکه باعث نابودی سرزمین و اکوسیستم شود. این تالاب فصلی است، اما در اغلب ماه‌های سال پرآب است و جزو ماندگارترین و زیباترین عرصه‌هایی است که پرندگان مهاجر به آن می‌آیند و هیچ توجیهی برای نابودی این فضا قابل‌پذیرش نیست.»
به‌گفته او فعالان محیط‌زیست از دادستانی نقده در خردادماه امسال حکم توقف کار را گرفته‌اند و باوجوداین، همچنان تلاش از سوی نماینده مجلس، اداره راه‌وشهرسازی و فرمانداری نقده برای شروع مجدد کار در جریان است. «یک و نیم کیلومتر از تالاب در این جاده قرار دارد. این در‌حالی‌است که همین حالا راه جایگزین وجود دارد و چرا باید با وجود چنین وضعی یک تالاب زنده را به مرگ نزدیک کنیم؟»
او به مطالعاتی که طی دهه‌های اخیر بر روی اکوسیستم طبیعی صورت‌گرفته اشاره می‌کند، مطالعاتی که می‌گویند احداث جاده‌ها توسط انسان، عامل تهدیدکننده حیات‌وحش، تقطیع و نابودی زیستگاه‌ها، آلودگی و شکار بی‌رویه معرفی شده است. «برای جانورانی که زیستگاه آنها در مجاورت راه‌ها قرار دارد، آلودگی صوتی به اختلال در شنیدن اصوات و درنتیجه توفیق کمتر آنان در فعالیت‌های زیستی می‌انجامد. کاهش جریان ژن بین آنها، اختلال در مسیر مهاجرتی جانوران و همچنین آلودگی هوای موجود نیز به مشکلات تنفسی و سایر ناهنجاری‌های زیستی آنها منجر میشود.»
وهابی معتقد است که ساخت جاده نقده-بناب در قسمت جنوبی تالاب بین‌المللی «درگه‌سنگی» که همواره به‌عنوان مأمنی برای پرندگان و جانداران محسوب می‌شده و شرایطی امن برای گسترش حیات و تنوع آن در مرز بین خشکی و آب را پدید می‌آورده است، اثرات جبران‌ناپذیری بر پیکر تالاب، جانوران، گیاهان و بیش از همه انسان‌هایی که در اطراف آن زندگی می‌کنند، وارد می‌کند.
«ساخت این جاده علاوه‌بر آنکه موجب قطع ارتباط جانوران و گیاهان کنار آبزی با تالاب خواهد شد، بر چشمه‌های حیاتی آن که یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین آب تالاب درگه‌سنگی هستند نیز اثر می‌گذارد و موجب مسدود شدن آنها میشود. از دیگر سو باعث تغییر چهره منطقه از شرایط بکر و امن برای زیست جانداران به مناطقی با کمترین و نامناسب‌ترین پوشش گیاهی و تنوع جانوری میشود.»
مجوز نداده‌ایم
«لیدا شجاعی‌فر»، رئیس اداره تالاب‌های محیط‌زیست آذربایجان‌غربی، اما می‌گوید طرح ساخت این بزرگراه از دهه ۸۰ مطرح بوده و برای این ساخت‌وساز هم در طول این سال‌ها گزارش ارزیابی ارائه نشده است. «ما با ساخت این بزرگراه به این شکل که از کنار تالاب بگذرد، مخالفیم. طرح در دهه ۸۰ یک موافقت کلی را دریافت کرده بود، اما برای شروع به کار نیاز به مجوز محیط‌زیست و گزارش ارزیابی بود که تاکنون هم چنین مواردی داده نشده است.»
رئیس اداره تالاب‌های محیط‌زیست آذربایجان‌غربی: ما با ساخت این بزرگراه به این شکل که از کنار تالاب بگذرد، مخالفیم. طرح در دهه ۸۰ یک موافقت کلی را دریافت کرده بود، اما برای شروع به کار نیاز به مجوز محیط‌زیست و گزارش ارزیابی بود که تاکنون چنین مواردی داده نشده است
او می‌گوید در حال حاضر یک جاده روستایی، نقده را به بناب متصل می‌کند و اینکه ساخت این بزرگراه برای این منطقه لازم است یا خیر نیازمند نظر کارشناسی است. «مشکل ما این است که تالاب بین‌المللی، کریدور عبور پرندگان مهاجر است. این تالاب فصلی است و هرچند در فصل گرم در سال‌های اخیر آب نداشته، اما در سایر ماه‌ها همواره آبگیری میشود و عبور جاده از این منطقه به‌معنی از بین رفتن حیات حیوانات و خشکی تالاب است.»
شجاعی‌فر با بیان آنکه این طرح باید گزارش ارزیابی داشته باشد و در غیر این‌صورت اجازه فعالیت نخواهد یافت، ادامه می‌دهد «همانطور که در خردادماه یکبار کار توسط دادستانی متوقف شد، در ادامه هم این اتفاق تکرار خواهد شد. چنانچه طرح مجوز فعالیت را دریافت کند، باید حریم تالاب رعایت شود. برای ساخت‌وساز فاصله‌ای ۱۵۰متری از حریم تالاب‌ها تعیین شده است و چنانچه طرح در مرحله استعلام و استقرار قرار گیرد، این موارد جدی‌تر بررسی میشود.»
او با تأکید دوباره بر اینکه طرح گزارش ارزیابی ندارد و اداره محیط‌زیست استان با اجرایی شدن آن موافقت نکرده است، این موارد را دلایل مهمی می‌داند که عملیاتی شدن طرح را در ابهام گسترده قرار داده است./پیام ما
