بررسی وضعیت دو تالاب در شمال و غرب ایران به مناسبت روز جهانی پرندگان مهاجر
سموم کشاورزی بلای جان پرندگان
از سال ۲۰۰۶ تاکنون به مناسبت روز جهانی پرندگان مهاجر، پرنده‌شناسان، پرنده‌نگران، فعالان حوزه حیات‌وحش و دوستداران طبیعت برنامه‌هایی به مناسبت این روز برگزار می‌کنند. امسال تأکید این روز به مقوله‌ای اختصاص دارد که کمتر به آن توجه شده است؛ حشرات! مشکل اساسی پرندگان مهاجر در ایران
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ «محمد سفرنگ» با تجربه چندین‌ساله در پرنده‌نگری و حفاظت از پرندگان مهاجر در مریوان و تالاب زریوار، مهمترین عامل ناامنی را تخریب زیستگاه می‌داند. تخریبی که دو عامل دارد؛ سموم کشاورزی و زباله! «سالی دو بار در سال به مناسبت ورود پرندگان در پاییز و خروج آنها، تالاب زریوار را از زباله پاکسازی می‌کنیم. گاهی هم آموزش مبتدیان، کودکان و دانش‌آموزان را داریم و به آنها می‌گوییم که پرندگان مهاجر از کجا می‌آیند، به کجا می‌روند و چطور می‌توان اقامت خوبی برای آنها در این منطقه فراهم کرد. سال‌هایی هم هست که نمایشگاه عکس برگزار می‌کنیم.»
شکار غیرمجاز و صید یکی از چالش‌های پیش روی اغلب تالاب‌های ایران است. بااینحال، این مورد به‌گفته سفرنگ در زریوار چندان جدی نیست. «زباله‌ها و ورود سموم کشاورزی به تالاب از اصلی‌ترین تهدیدات پرندگان مهاجر هستند. برای حل مسئله زباله ما هرساله فراخوان می‌دهیم. گاهی هزار نفر در برنامه‌های پاکسازی شرکت می‌کنند و ما هم با چند وانت زباله‌ها را جابه‌جا و از تالاب دور می‌کنیم.»
رفع مشکل سموم کشاورزی تنها از طریق همکاری بین سازمان‌ها و ادارات مختلف به‌عنوان مثال جهادکشاورزی و محیط‌زیست ممکن است. بااینحال، به‌گفته سفرنگ گرچه در ظاهر همکاری‌هایی شکل گرفته، اما در عمل به اقدامی برای کاهش این تهدیدها منجر نشده است.
یک فعال محیط‌زیست: کلبه‌های صیادی، سگ‌هایی که در این کلبه‌ها هستند، ماهیگیران و… در مجموع باعث شده امنیت تالاب جوکندان تحت‌تأثیر قرار بگیرد
پرندگان مهاجر چه منافعی برای جامعه محلی در مریوان دارند؟ «ما هرساله بیش از ۱۰ یا ۲۰ تور پرنده‌نگری داریم و از کل کشور برای دیدن این پرندگان می‌آیند. حضور این گروه از توریست‌ها باعث می‌شود مراکز اقامتی، فروش صنایع‌دستی و… هم منافعی کسب کنند. اگر این پرنده‌ها نباشند، صحنه‌های زیبایی که در تالاب داریم هم از بین می‌روند و به‌تبع آن حضور پرنده‌نگران را هم نخواهیم داشت.»
جوجه‌عقاب دریایی دم‌سفید از چرخه طبیعی خارج شد
«فردین نظیری» چندسالی است که در تالاب جوکندان تالش به کار پرنده‌نگری مشغول است. به‌گفته او، در سال‌های اخیر مهمترین تهدید پرندگان خشک شدن تالاب و به‌تبع آن نابود شدن فضایی است که پرندگان مهاجر به آنجا مراجعه می‌کردند. «جوامع محلی تالاب را خشک و آن را به زمین‌هایشان ضمیمه می‌کنند.»
امنیت پرندگان در جوکندان هم چندان مساعد نیست. «این تالاب مشابه انزلی و سایر تالاب‌های بزرگ دیگر نیست. جوکندان نوار باریکی در کنار ساحل است، ولی پرندگانی که وارد شمال کشورمان می‌شوند یکی از اولین مکان‌هایی که مراجعه می‌کنند تالاب جوکندان است. بااینحال، در این منطقه کلبه‌های صیادی، سگ‌هایی که در این کلبه‌ها هستند، ماهیگیران و … را داریم که مجموع این عوامل باعث شده امنیت تالاب تحت‌تأثیر قرار بگیرد.
از بین رفتن و کاستی در جمعیت حشرات در مکان‌های تولیدمثل پرندگان و در امتداد مسیرهای مهاجرتشان، بقا و رفاه پرندگان را تهدید می‌کند
در هفته اخیر یکی از همین چالش‌ها باعث شد جوجه‌عقاب دریایی دم‌سفید از چرخه طبیعی خارج شود. «مشاهدات ما از عقاب دریایی دم‌سفید در ایران تنها دو جفت است. یکی از آنها در شیلات انزلی جوجه‌آوری دارد و مورد دوم در جوکندان و در جنگل‌های تالش در حوالی تالاب. سال قبل از جوجه‌عقاب، لانه و پرواز او عکاسی کردم. امسال یکی از جوامع محلی با این ایده که جوجه پرنده شکاری آورده مالی بالایی دارد، جوجه را از لانه جدا کرد. زمانی هم که محیط‌زیست جوجه را کشف کرد، مدعی شد که آن را سگش پیدا کرده؛ ادعایی که به‌واسطه نقطه قرارگیری لانه کاملاً خلاف واقع بود. همین حرکت جامعه محلی باعث شد جوجه از چرخه طبیعی خارج شود و شانس بازگشت به طبیعت را از دست دهد. البته فراتر از جدا شدن این جوجه از طبیعت، این نگرانی وجود دارد که به‌واسطه استرس، سال آینده جوجه‌آوری نداشته باشیم.»
گفته‌های این دو فعال محیط‌زیست و حفاظت‌گر نشان می‌دهد دو مقوله امنیت و تخریب زیستگاه از جمله تهدیدات پیش روی پرندگان مهاجر هستند. برخی کارشناسان معتقدند فراتر از تخریب، ناامنی است که باعث می‌شود پرندگان حتی با عبور از زیستگاه‌های تخریب‌شده در سایر زیستگاه‌ها هم نتوانند شرایط مناسبی داشته باشند. نمونه این امر در آبگیرها و تالاب‌های مازندران، گیلان و سایر مناطق مشهود است. در‌عین‌حال، امسال روز جهانی پرندگان مهاجر به مقوله‌ای مرتبط با تخریب زیستگاه اختصاص دارد؛ تأکید بر اهمیت حشرات در چرخه حیات پرندگان مهاجر!
براساس برگردان فارسی خبر برنامه محیط‌زیست سازمان ملل درباره روز جهانی پرندگان مهاجر که در پایگاه اطلاع‌رسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان منتشر شده است، «امسال، برای اولین‌بار، روز جهانی پرندگان مهاجر بر اهمیت حشرات برای پرندگان مهاجر متمرکز خواهد بود و نگرانی‌های مربوط به کاهش جمعیت حشرات را منعکس می‌کند.
حشرات منابع ضروری انرژی برای بسیاری از گونه‌های پرندگان مهاجر، نه‌تنها در طول فصول تولیدمثل بلکه در طول سفرهای طولانی‌شان هستند و تأثیر زیادی بر زمان، مدت و موفقیت کلی مهاجرت پرندگان می‌گذارند.
در طول مسیرهای مهاجرت، پرندگان به‌طور فعال در هنگام توقف در مزارع، جنگل‌ها، تالاب‌ها و زیستگاه‌های مختلف به‌دنبال حشرات هستند. زمان مهاجرت پرندگان اغلب مصادف با اوج فراوانی حشرات در مکان‌های توقف است؛ این همزمانی امکان تغذیه پرندگان را فراهم می‌کند تا ذخایر انرژی خود را قبل از ادامه سفر دوباره تأمین کنند.
از بین رفتن و کاستی در جمعیت حشرات در مکان‌های تولیدمثل پرندگان و در امتداد مسیرهای مهاجرتشان، بقا و رفاه پرندگان را تهدید می‌کند. تغییر یافتن یا در معرض خطر قرار گرفتن فضاهای طبیعی مانند جنگل‌ها و مراتع که به‌دلیل ابعاد گسترده کشاورزی، توسعه شهری و اثرات ناشی از آن، می‌تواند منجر به کاهش جمعیت حشرات شود.
همچنین، آفتکش‌ها و علفکش‌هایی که برای محافظت از محصولات طراحی شده‌اند به حشراتی که پرندگان برای غذا به آنها تکیه می‌کنند، آسیب می‌رسانند. کمبود حشرات غنی از انرژی و پروتئین می‌تواند مهاجرت و رشد پرندگان را مختل کند و منجر به ضعف سیستم ایمنی، کاهش موفقیت باروری و افزایش نرخ مرگ‌ومیر برای پرندگان بالغ و فرزندان آنها شود.
پرندگان نقش مهمی در گرده‌افشانی و کنترل آفات دارند و کمبود حشرات باعث اختلال در عملکرد این اکوسیستم می‌شود. جمعیت بیش‌از‌حد برخی حشرات، در نبود شکارچیان طبیعی‌شان (پرندگان)، همچنین می‌تواند باعث شیوع بیماری شود که به سلامت گیاهان و کشاورزی آسیب می‌رساند.»
