هوای پاک آرزویی که همچنان در گردوغبار است
غبار بی‌عملی بر قانون هوای پاک
حقیقت تلخ این است که نه‌تنها قانون هوای پاک به اهداف خود نرسیده، بلکه مسیر اجرایی شدن آن با مشکلات جدی روبه‌روست.
اخبار سبز کشاورزی؛ آلودگی هوا هر روز بدتر از دیروز به زندگی شهری ضربه می‌زند. در کنار تلاش‌ها برای مهار این بحران زیست‌محیطی، قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان گامی امیدوارکننده در راستای بهبود وضعیت هوای کلانشهرها به تصویب رسید.
اما آیا این قانون که با هدف کاهش آلودگی و حفاظت از سلامت عمومی تدوین شد، توانسته است گرهی از مشکلات آلودگی هوای تهران باز کند؟
حقیقت تلخ این است که نه‌تنها این قانون به اهداف خود نرسیده، بلکه مسیر اجرایی شدن آن با مشکلات جدی روبه‌روست.
نبود وحدت فرماندهی در اجرای قانون
یکی از انتقادهای اصلی که در این زمینه مطرح می‌شود، نبود وحدت فرماندهی در اجرای قانون است. به‌گفته «احمد صادقی»، عضو شورای شهر تهران، یکی از اصلی‌ترین دلایل ناکامی این قانون همین مسئله است. قانونی که قرار بود هوای تهران را از گردوغبار آلودگی نجات دهد، اکنون به‌جایی رسیده که به‌گفته صادقی «محکوم به انجام نشدن» است.
طبق گفته او، این قانون به‌جای آنکه تحت مدیریت واحد قرار گیرد، بین دستگاه‌های مختلف تقسیم شده است و هرکدام به‌شکلی خودسرانه آن را اجرا می‌کنند. این بی‌نظمی و عدم هماهنگی در اجرای قانون باعث شده است هوای تهران همچنان در وضعیت بحرانی باقی بماند.
همه‌گیری بی‌عملی در میان دستگاه‌ها
همه‌گیری بی‌عملی در میان دستگاه‌ها تنها یکی از مشکلات عمده‌ای است که در مسیر اجرای این قانون وجود دارد. در این راستا، صادقی به اهمیت نظارت دقیق اشاره می‌کند و می‌گوید «سازمان بازرسی کل کشور باید گزارشی شفاف به مردم ارائه دهد تا آنها از وضعیت اجرایی شدن این قانون آگاه شوند.»
به‌علاوه، دستگاه‌هایی که از دولت بودجه دریافت کرده‌اند، باید مورد بررسی قرار گیرند تا سهم آنها در عدم اجرای صحیح قانون هوای پاک مشخص شود.
نبود نظارت دقیق و ناکافی بودن اراده اجرایی در این قانون تنها به ضعف‌های مدیریتی محدود نمی‌شود. درحقیقت، قانون هوای پاک با نواقص قانونی و تعاریف مبهم خود نیز روبه‌رو است. در ماده یک این قانون، آلودگی هوا به‌طور کلی تعریف شده است، اما بسیاری از جزئیات و انواع آلودگی‌ها، مانند امواج رادیویی و الکترومغناطیسی که به‌عنوان یکی از آلودگی‌های جدید شناخته می‌شوند، نادیده گرفته شده است. این نقص در تعریف، باعث بروز مشکلاتی در اعمال مؤثر و جامع قانون شده است.
اما آنچه این وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند، کمبود سازوکارهای نظارتی و اجرایی دقیق است؛ درحالی‌که این قانون به دستگاه‌های مختلف واگذار شده است، هیچ‌گونه نهاد مرکزی برای هماهنگی بین آنها وجود ندارد. این سردرگمی در اجرای قانون، به‌ویژه در مواقع بحرانی، اثرات منفی زیادی بر وضعیت آلودگی هوا گذاشته است.
در شرایط اضطراری که آلودگی هوا به سطح خطرناکی می‌رسد، هیچ برنامه عملیاتی مشخصی برای مقابله با آن وجود ندارد. این مسئله، در کنار مشکلات مدیریتی دیگر، باعث شده است اجرای قانون به‌طور مؤثر در عمل، موفقیت‌آمیز نباشد.
در این میان، طرح‌های جدیدی مانند طرح «من شهردارم» که در این دوره از مدیریت شهری تهران مطرح شده است، ممکن است امیدهایی را برای بهبود وضعیت به‌وجود آورد.
صادقی در دفاع از این طرح به این نکته اشاره می‌کند که در شهرهای پیشرفته، از تمام ظرفیت‌های درونی شهر استفاده می‌شود تا به یک درآمد پایدار دست یابند و شهروندان خود را در مدیریت شهری سهیم بدانند. به‌نظر او، اگرچه ممکن است برخی در اجرای این طرح کج‌سلیقگی‌هایی داشته باشند، اما نباید از این ابتکار و نوآوری چشم‌پوشی کرد.
اما باید پذیرفت که درنهایت، این چالش‌ها و مشکلات اساسی که در مسیر اجرای قانون هوای پاک وجود دارند، به‌طور مستقیم بر وضعیت آلودگی هوای تهران تأثیر می‌گذارند. از نظر کارشناسان، هیچ‌گونه اصلاح اساسی در قوانین و سازوکارهای اجرایی نمی‌تواند به‌تنهایی به کاهش آلودگی هوا کمک کند، مگر اینکه مدیریتی واحد و هماهنگ برای اجرای دقیق این قوانین وجود داشته باشد.
در این شرایط، شاید وقت آن رسیده باشد که مسئولان شهری و ملی به این نکته توجه کنند که هوای پاک نه یک آرزو، بلکه یک ضرورت است. درصورتی‌که نتوانیم اقدامات جدی و هماهنگ را در این زمینه اتخاذ کنیم، باید منتظر وضعیت بحرانی‌تر و خطرات بیشتر برای سلامت عمومی باشیم. این مسئولیت، به‌ویژه در یک شهر پرجمعیت و آلوده، مانند تهران، بر دوش همه ما است./ پیام ما
