پارک ملی گلستان قربانی اختلافات سازمانی
پرونده حقوقی پارک ملی گلستان در دادگاه بجنورد همچنان باز است، اما حاصل نشدن توافق میان نهادهای مرتبط، روند حفاظت از این منطقه را با موانع جدی مواجه کرده است
اخبار سبز کشاورزی؛ پارک ملی گلستان با مساحت ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار مرداد ۱۳۳۶ به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده «آلمه وایشکی» تحت‌مدیریت کانون شکار و صید درآمد.
این محدوده در ۲۲ فروردین ۱۳۴۳ «پارک وحش» نام‌گذاری شد و هفت سال بعد در شهریور ۱۳۵۰ منطقه‌ای به اسم «قرخود» به آن افزوده شد. درنهایت، در سال ۱۳۵۳ «پارک ملی گلستان» به‌عنوان اولین پارک ملی ایران به ثبت رسید.
از همان سال ۱۳۳۶ که شاهد شکل‌گیری منطقه حفاظت‌شده «آلمه وایشکی» بودیم، بحث سکونتگاه‌ها و روستاها مطرح و قرار بود برای یکپارچه کردن زیستگاه، زمین‌ها از مردم خریداری شود و با پرداخت حقوق ذی‌نفعان، آنها از این محدوده خارج شوند.
بااین‌حال، در سال‌های اخیر با برنامه‌های اداره‌کل منابع‌طبیعی خراسان‌شمالی برای خارج کردن اسناد این پارک از دست اداره‌کل محیطزیست گلستان نگرانی‌های جدی بابت دست‌اندازی به عرصه‌های پارک ملی گلستان به‌وجود آمده است.
پارک ملی گلستان تنها محدوده تحت‌مدیریت سازمان حفاظت محیطزیست است که سند آن به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران به‌نام این سازمان حفاظت محیطزیست صادر شده. به‌گفته «وحید خیرآبادی»، معاون فنی اداره‌کل محیطزیست استان گلستان، «پارک در شرایط فعلی دارای ۱۶۰ سند در پلاک‌های اصلی و فرعی است.
از سال ۹۹ به‌بعد ما توانستیم با همکاری اداره‌کل منابع‌طبیعی و اداره‌کل ثبت اسناد و املاک استان گلستان، اسناد مالکیت در حوزه گلستان را کاداستر و تک‌برگ کنیم. در حال حاضر در حوزه شهرستان گالیکش، حوزه قریه‌های تنگراه، خان‌دوشان و کندوسکوه پلاک‌های ۱۹۱/ ۱۰۶ و ۱۹۱/ ۷۴ تا ۱۹۱/ ۸۴ و ۵۹/۱۹۱ خان‌دوشان و ۹۲/۱۴۶ کندوسکو را کاداستر و تک‌برگ کردیم. برای ۱۰۹ پلاک در منطقه لهندر و کویلر هم نقشه‌برداری را انجام داده‌‌ایم و اسناد تک‌برگ در حال آماده شدن هستند.»
با وجود آنکه اجرای قانون حدنگار برای اسناد مالکیت در استان گلستان خوب پیش می‌رود، اما در محدوده خراسان‌شمالی کارها گره خورده است. «در حوزه استان خراسان‌شمالی متأسفانه به‌واسطه عدم هماهنگی موفق نشدیم حتی یکی از اسناد مالکیت را تک‌برگ کنیم.
این موضوع دو دلیل دارد؛ محدوده میرزابایلو پلاک ۱۶۲ است. در دهه ۴۰ خورشیدی پلاک‌های فرعی یک و باقیمانده این منطقه سه مالک به‌نام‌های آقایان امیر عطاالله عرب شیبانی، احمد شریعتی و خانم مینا شادلو داشتند. در دهه ۴۰ با استعلامی که درباره این پلاک‌ها از اصلاحات اراضی و اداره منابع‌طبیعی بجنورد انجام شده، این محدوده‌ها جزو مستثنیات اشخاص و معامله با ایشان بلامانع اعلام شد و کانون شکار در محدوده کلاته میرزابایلو مستثنیات اشخاص را خریداری و پول آنها را پرداخت کرد.»
مشکل در میرزابایلو و اسناد پارک در دهه ۷۰ آغاز شد. «در دهه ۷۰ بدون اطلاع سازمان محیطزیست، اداره‌کل منابع‌طبیعی این منطقه را براساس گواهی ماده ۵۶ به‌عنوان عرصه‌های ملی اعلام کرد. در سال ۹۳ هم طرح شکایتی از طرف اداره‌کل منابع‌طبیعی خراسان‌شمالی در حوزه شهرستان آشخانه علیه محیطزیست انجام شد.
در لایحه ادعایی عنوان کردند سازمان حفاظت محیطزیست نه مستثنیات بلکه اراضی ملی را خریداری کرده، درحالی‌که چنین موردی نبود و مدارک و مستندات نشان میدهد خرید مستثنیات انجام گرفته است.»
معاون فنی اداره‌کل محیطزیست استان گلستان: دادگاه اول رأی را به‌نفع محیطزیست داد، ولی در دادگاه تجدیدنظر به‌واسطه آنکه دسترسی به مدارک و مستندات ما نداشتند، رأی را به‌نفع اداره‌کل منابع‌طبیعی دادند
گرچه روند دادگاه‌ها ابتدا به‌نفع محیطزیست بود، اما درنهایت منابع‌طبیعی حکم‌ها را به‌نفع خود تغییر داد. «دادگاه اول رأی را به‌نفع محیطزیست داد، ولی در دادگاه تجدیدنظر که در همان سال برگزار شد، به‌واسطه آنکه دسترسی به مدارک و مستندات ما نداشتند، رأی را به‌نفع اداره‌کل منابع‌طبیعی دادند. آنها براساس قانون ملی شدن جنگل‌ها و قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع ۴۶ رأی صادر کردند. در آن سال منابع‌طبیعی به استناد این رأی درخواست ابطال سند محیطزیست داد و به‌این‌ترتیب، سند ما در پلاک ۱۶۲ اصلی در فرعی یک و شش تقریباً به مساحت چهار هزار هکتار ابطال شد.»
با وجود آنکه سند محیطزیست باطل شد، اما به‌گفته معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیطزیست استان گلستان از آن زمان تاکنون منابع‌طبیعی نتوانسته برای این اراضی سند معارض بگیرد.
«در همان سال که رأی دادگاه به ضرر محیطزیست صادر شد، ما درخواست ماده ۴۷۷ و اعاده دادرسی کردیم. منتها در مرحله اول اعاده دادرسی ما رد و در مرحله دوم پذیرفته شد، اما باز هم متأسفانه آنها رأی دادگاه تجدیدنظر را تأیید کردند. در ادامه از طریق کمیسیون رفع تداخلات اقدام کردیم تا آگهی ماده ۵۶ را ابطال کنیم. علی‌رغم تمام مستنداتی که ارائه کردیم، در کمیسیون رفع تداخلات شهرستان گرمه تصمیم‌گیری صورت نگرفت و در سال جاری در کمیسیون رفع تداخلات استان برای بار دیگر پرونده بدون توجه به مستندات و عکس‌های هوایی دهه ۴۰ باز هم رد شد.»
این پرونده ۳۰ساله همچنان در جریان است. «با هماهنگی حقوقی انجام‌شده، در حال حاضر پرونده ما در شعبه ۷ حقوقی دادگاه شهرستان بجنورد در جریان و در مرحله بازدید کارشناس رسمی دادگستری است. مسئله اینجاست که در دهه ۴۰ روستایی به اسم کلاته میرزابایلو دایر بوده، این روستا سه رشته‌قنات داشته و همچنان قلعه و آثار تاریخی آن در منطقه قابل رؤیت است. عکس‌های هوایی دهه ۴۰ هم نشان میدهد آنجا اراضی کشاورزی، باغات بادام و گورستان مردم وجود داشته است. با اینکه آثار و علائم وجود دارد، ولی متأسفانه در زمان دادن رأی به این توجه نشده است.»
موضوع بعدی از نظر خیرآبادی این است که در پلاک ۲۰۱، ۲۰۲ و ۲۰۳ محیطزیست که شامل کل منطقه سولگرد و بخشی از منطقه آلمه تا دیوارکجی است، بدون توجه به اسناد سند مالکیت، اداره‌کل منابع‌طبیعی و اداره ثبت مانه و سملقان چون پرونده اسناد ثبتی این مناطق در اداره ثبت اسناد شهرستان مراوه‌تپه گلستان بود، مجموعه پلاک‌های ۲۰۱، ۲۰۲ و ۲۰۳ را با پلاک ۲۰۴ تجمیع کرده و به‌نام اداره‌کل منابع‌طبیعی در یک قالب سند زده است. «سند مالکیت این سه پلاک از دهه ۴۰ به‌نام سازمان حفاظت محیطزیست است و الان یک سند معارض به‌عنوان سند منابع‌طبیعی صادر شده است. در این مورد ما پیگیری کردیم و دستور سازمان ثبت اسناد کشور و دبیر شورای حقوق بیت‌المال را گرفتیم تا اسناد معارض منابع‌طبیعی در این محدوده ابطال و سند محیطزیست کاداستر و تک‌برگ شود. متأسفانه این اقدام تاکنون انجام نشده و در مرحله تشکیل جلسات کارشناسی است.»
«اداره‌کل حفاظت محیطزیست گلستان پیگیری‌های خود را انجام میدهد.» این جمله را خیرآبادی به تأکید می‌گوید. «بین ۳۲۴ منطقه‌ای که سازمان محیطزیست در کشور تحت‌عنوان مناطق چهارگانه مدیریت می‌‌کند، پارک ملی گلستان تنها منطقه‌ای است که سند مالکیت به‌نام سازمان حفاظت محیطزیست دارد. جدا از مسائل ملی، این منطقه در پرونده ثبت جهانی هیرکانی در یونسکو ثبت شده است. موضوع سوم هم این است که اگر اسناد مالکیت سازمان محیطزیست ابطال شود، بسیاری از اشخاصی که اراضی آنها خریداری شده با رجوع به عکس‌های هوایی دهه ۴۰ می‌توانند هم سازمان محیطزیست و هم منابع‌طبیعی را محکوم کنند و اراضی دولتی را صاحب شوند. درحالی‌که این اراضی یا همان زمان خریداری شده یا به آنها زمین معوض واگذار شده است. اینها تهدیدی برای منطقه‌ای است که عنوان نخستین پارک ملی و قدیمی‌ترین منطقه حفاظت‌شده ایران را دارد و دو بار در دو برنامه یونسکو -یکی، انسان و زیستکره و دیگری، برنامه ثبت جنگل‌های هیرکانی- ثبت شده است.»
به‌گفته معاون فنی اداره‌کل محیطزیست استان گلستان، «باید یک اهتمام ملی وجود داشته باشد تا بتوانیم این منطقه را برای کشور حفظ کنیم. در این زمینه مدیرکل حقوقی سازمان حفاظت محیطزیست هم از طریق معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری پیگیری‌های لازم را انجام داده و یک جلسه بین ما و منابع‌طبیعی در آن دفتر برگزار شد. اما سازمان منابع‌طبیعی زیر بار نرفت و حاضر نشد بپذیرد اسناد ما همچنان جاری و ساری باشد. به‌خاطر همین مجبور شدیم از طریق شعبه حقوقی بجنورد اقدام کنیم تا بتوانیم رأی را برگردانیم.»
مدیرکلسابقمنابع‌طبیعی استان خراسان‌شمالی: در این محدوده و سایر مناطق چهارگانه محیطزیست تنها قائم‌مقام منابع‌طبیعی است
«حسن وحید»، مدیرکل اسبق منابع‌طبیعی استان خراسان‌شمالی معتقد است اراضی این محدوده اراضی ملی است و در ایران ما گزاره‌‌هایی تحت‌عنوان منطقه محیطزیست و غیرمحیط‌زیست نداریم؛ تنها در عرصه‌هایی مدیریت با سازمان محیطزیست است. آیا ممکن است با خارج شدن این محدوده از مالکیت محیطزیست پرونده مستثنیات دوباره باز شود؟ «در این محدوده و سایر مناطق چهارگانه محیطزیست تنها قائم‌مقام منابع‌طبیعی است. آنها رأساً نمی‌توانند سندی بگیرند و در کل کشور این روند جاری است. در این محدوده هم وضعیت همین است و محیطزیست نمی‌تواند سندی بگیرد. آنها هیچ سند اراضی ملی‌ای در استان گلستان و خراسان‌شمالی نگرفته‌اند. این یک بحث قدیمی‌است و مستثنیاتی وجود ندارد. اگر هم مستثنیاتی باشد، حق مردم است.»/ پیام ما
