جوانه‌های گندم زینت بخش سفره هفت سین

اخبار سبز کشاورزی : به نوروز که نزدیک می‌شویم عطر و بوی سمنو در چهارمحال و بختیاری می‌پیچد؛ جوانه‌های گندم تبدیل به شیرینی سمنو و یکی از سین‌های سفره هفت سین می‌شود.

نوروز با همه زیباییش در راه است، حتی زمین هم برای رسیدن سال نو سر از پا نمی‌شناسد؛ اما در چهارمحال و بختیاری بین اهالی جنب و جوش دیگری برپاست و مردم جور دیگری خود را مهیای رسیدن نوروز می‌کنند.

اینجا پُر است از بوی گندم، صفا، مهر، محبت و آبی که نشان از مهریه مادر کائنات دارد؛ جوانان، کودکان و پیرغلامان اهل بیت علیهم السلام، دست به دست هم داده اند تا نذری ادا کنند.

آیین سمنو پزان یکی از دیرینه‌ترین آداب و سنت های مردمان چهارمحال و بختیاری است که آن را نسل به نسل از اجدادشان به ارث برده اند و هر سال پیش از فرا رسیدن نوبهار در این استان برگزار می‌شود چرا که این مراسم ریشه در فرهنگ و اعتقادات عمیق مردمان این دیار دارد.

غذایی معجزه آسا با قدمتی سه هزار ساله

تاریخچه سمنو پزان، به گذشته‌های خیلی دور و ایران باستان بر می‌گردد. سمنو از جوانه‌های گندم که دارای تقدسی خاص در تاریخ بشری و نماد زایش و باروری است تهیه می‌شود.

سمنو در سرزمین‌های فلات ایران به عنوان غذای سنتی، باطبعی گرم مرسوم بود که غذای معجزه آسا نیز نامیده می‌شد.

در بسیاری از مناطق و نقاط فلات ایران قدمتی بیش از سه هزار سال دارد که سرزمین‌ها و همسایگان مجاور نیز شیوه پخت آن را از ایرانیان آموختند.

سمنوی هفت سین پس از اسلام جلوه‌ای مذهبی به خود گرفت و غذای خاص حضرت فاطمه زهرا (س) نامیده شد.

ماشاالله میرزائیان کارشناس مذهبی می‌گوید: در برخی روایات آمده است که ولیمه شب ازدواج حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) سمنو بوده است.

البته طرز پخت سمنو در سالیان اخیر تغییراتی کرده، اما تهیه آن جزو مراسمات آیینی و مذهبی در ایران بوده است.

برخی از جهانگردان اروپایی در مورد مراسم سمنوپزان در دوره قاجار این گونه روایت کرده اند: «در سمنوپزان آشپز معمولا به تنهایی در آشپزخانه می‌ماند و مشغول ذکر گفتن می‌شد و کسی اجازه ورود به مطبخ را نداشت و پس از نیم ساعت که گلوله‌های بخار در سطح مواد ظاهر می‌شد زنان با سلام و صلوات وارد مطبخ می‌شدند و در سمنو را بلند می‌کردند، آشپز معمولا پیرزن صالحه ای بود.»

نذری به شیرینی توسل به مادر آب

برای آشنایی با چگونگی پخت سمنو به یکی از خانه‌یکی از اهالی فرخشهر رفتم که سال هاست در پخت سمنو فعالیت دارد.

مجلسی ساده و صمیمی بود و دیگ بزرگی معروف به پاتیل هم روی آتش قرار داشت. بوی خوش دود اسپند فضا را پر کرده بود و این‌ها خود به تنهایی می‌تواند تو را میان رویا‌های دور و دراز کودکی فرا بخواند.

چند نفری از همسایگان برای کمک آمده اند و دور پاتیل ایستاده اند و مدام سمنوی خوش رنگ و لعاب را هم می‌زنند، امکان ندارد در چنین فضایی قرار بگیری و خودت را میان رنگ و عطر شیرین و خاطره ساز برای دقایقی رها نکنی.

از کنار پاتیل سمنو که می‌گذری گرمایش وجودت را فرا می‌گیرد و صبوری ات در این لحظه باعث می‌شود که دعای «وقنا عذاب النار» را بر لب آوری.

حاج رسول طاهریان که از پیرغلامان اهل بیت علیهم السلام است، هرساله در منزل خود با پخت سمنو به پیشواز سال نو می‌رود، بلکه بتواند ادای احترامی به اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) داشته باشد.

او می‌گوید: در درجه اول هدف ما فقط رضایت خدا و اهل بیت است که این سنت را خود پیامبر اکرم از هزار و چندین سال پیش برقرار کرده اند؛ البته می‌دانید که گندم و آب مهریه حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز هست.

بعد از این ماجرا و بنابر تبعیت از این بزرگواران، شیعیان در نقاط مختلف ایران، با توجه به بعضی از مناسبت‌ها و به یاد این عزیزان شروع به پخت سمنو می‌کنند و خدا را شکر می‌کنم که این سنت نسل به نسل به ما منتقل شده است و امیدواریم که بتوانیم این میراث گران بها را حفظ کنیم.

پختن سمنو نیاز به تخصص دارد و باید مدام پای پاتیل باشی و حواست جمع باشد تا مبادا ته بگیرد. من و خانواده ام، چون سال‌ها است سمنو را بار می‌گذاریم در پخت آن نیز مهارت پیدا کرده ایم.

وقتی از آقای طاهریان در مورد جذاب‌ترین بخش سمنو پزان پرسیدم، گفت: بهترین حالات معنوی در ساعت ۱۲ شب در وجودمان موج می‌زند و آن زمانی است که می‌خواهیم با سمنو وداع کنیم و آن را دم بگذاریم.

آن موقع است که درب پاتیل گذاشته می‌شود و آیینه و شمعدان روی آن می‌گذاریم و تا صبح منتظر آن می‌مانیم. در این لحظه خیلی ها، کنار پاتیل می‌آیند و دعا می‌خوانند و بعضی‌ها هم بهه هم زنگ می‌زنند و التماس دعا دارند. در این لحظه واقعا حال و هوای بچه‌ها عوض می‌شود.

آداب پخت سمنو

افرادی که در مراسم سمنو پزان حضور دارند هنگام بهم زدن سمنو نیت کرده و کمی از آن را در دهان خود می‌گذارند، آن‌ها به این باور معتقدند که زمانی که نذرشان قبول شود سمنو در زیر زبانشان صدای جیک (جوانه) می‌دهد همچنین این باور قدیمی وجود دارد که افراد شرکت کننده در این مراسم باید چشم و دل پاک و ساده باشند.

از مهمترین قسمت‌های پخت سمنو، پختن شیره گندم و جا افتادن آن است که این فرآیند چندین ساعت زمان می‌برد.

از دیگر آداب نذر سمنو صلوات فرستادن، دعا و روضه برای حضرت فاطمه زهرا (س) است هر شخصی که حاجتی در دل دارد، به این حضرت توسل می‌کند و سمنو را هم می‌زند و زمانی که شخص به مراد دل خود رسید و به اصطلاح حاجت روا شد به همان مقدار گندم نذری، برای سال بعد گندم خود را اضافه می‌کند.

اهالی فرخشهر سمنو را نذری شاد می‌دانند و کنار پاتیل سمنو دف می‌زنند؛ عروس خوش قدم نوروز هم این مراسم را شادی می‌بخشد.

از دیگر آداب آیین سمنو پزان بیدار ماندن افراد تا نزدیکی سحر و تا هنگام پخت سمنو است پس از پخت سمنو، به همراه نماز صبح دو رکعت نماز حاجت نیز می خوانند و طلب حاجت از خداوند دارند.

سمنو نذری بعد از آنکه آماده شد در ظرف‌های کوچک ریخته می‌شود و میان کسانی که برای پخت کمک کرده اند، همسایگان و آشنایان و… پخش می‌شود.

راز طعم شیرین سمنو

اساس سمنو بر گندم جوانه زده است. گندم را ابتدا دو روز خیس می‌گذارند تا جوانه بزند، سپس آب آن را خارج می‌کنند و رویش را با دستمال نم دار می‌پوشانند تا ساقه جوانه کمی بلند‌تر شود.

آن موقع است که باید شیره گندم را بگیرند. درگذشته جوانه گندم را می‌خشکاندند و سپس در آسیاب به آرد تبدیل می‌کردند؛ اما در سالیان اخیر، جوانه‌های گندم را چرخ می‌کنند و سپس گندم له شده را با فشار از صافی عبور می‌دهند تا شیره صاف شده آن بر جای بماند؛ سپس شیره گندم را آرام آرام به آرد گندم اضافه می‌کنند و هم می‌زنند تا صاف شود سپس آن را درون دیگ مسی بر روی حرارت قرار می‌دهند و آرام آرام شروع به هم زدن می‌کنند تا آب آن تبخیر و غلیظ شود. سپس دوباره کمی آب یا یخ به آن اضافه می‌کنند و شروع به هم زدن می‌کنند تا غلیظ شود.

در انتها به آن مقداری بادام، پسته و یا فندق با پوست اضافه می‌کنند و دوباره حدود نیم ساعت دیگر آن را روی حرارت نگه می‌دارند. جالب است بدانید که در پخت سمنو از هیچ شکر و روغنی استفاده نمی‌شود و راز طعم شیرین سمنو در استفاده از جوانه‌های گندم نهفته است.

سمنو پزان آمیخته با اعتقادات مذهبی و باورهای محلی است و راز ماندگاری نوروز در همین آمیختگی و یکی شدن است.

سمنو تا عید می‌ماند که اولین سین هفت سین باشد. پای سفره بهاری می‌نشیند تا برکت از در و دیوار خانه فرو بریزد.