صنعت نوغانداری در پیله مشکلات

اخبار سبز کشاورزی؛ پرورش کرم‌ ابریشم که به‌عنوان فعالیت نوغانداری نام گرفته با پیشینه 4500 ساله در جهان از دیرباز در کشور ما رواج داشته و این سرزمین همواره از تأثیر این صنعت بر تعاملات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... بهره جسته است.

نوغانداری در ایران تاریخ پرفراز و نشیبی را پیموده که دوره فراز آن در عهد صفویه و فرود آن در عهد قاجاریه مشهود است. در واقع، به‌ لحاظ اقتصادی و فرهنگی، کرم‌ابریشم، رنسانس هنر و صنعت آسیا را پایه‌گذاری کرده است.

در ایران نیز کرم‌ ابریشم از آن‌چنان اهمیتی برخوردار بود که جمشید، پادشاه هخامنشی رواج و توسعه پرورش کرم‌ ابریشم را بخشی از اقدامات مهم خویش می‌شمرد.

ایران منشا تولید ابریشم زرد

برخی از مورخان معتقدند ایران منشا تولید ابریشم زرد بود. اوج تولید ابریشم در ایران به 400 سال قبل و عهد صفویه بازمی‌گردد که در آن زمان تولید ابریشم خام کشور به 3000 تن در سال می‌رسید؛ اما با بروز بیماری پبرین این میزان تولید کاهش یافت.

در ایران، گیلان همواره خاستگاه صنعت نوغانداری محسوب می‌شود. در دوره صفویه گیلان قطب تولید و تجارت ابریشم می‌شود و با انقراض آن، نوغانداری افول می‌کند و از میانه دوره قاجار به‌سمت مدرن شدن می‌رود که تا دهه ۶۰ خورشیدی، این روند ادامه داشت.

نوغانداری کشور در خواب غفلت

وضعیت نوغانداری در بیش از دو دهه گذشته با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بود. اوج شکوفایی تولید پیله و ابریشم در کشور پس از سال ۱۳۵۷ به سال 1379 بازمی‌گردد و بعد از آن صنعت نوغانداری در خواب غفلت فرو رفت.

در حال حاضر، سهم ایران از سبد تولید ابریشم دنیا کمتر از یک درصد است و رتبه هشتم دنیا را در اختیار دارد؛ این میزان تولید ابریشم در کشور ما با تولید پیله ابریشم در 12 کشور دنیا برابری می‌کند، البته بی‌مهری‌ها در دوره‌های مختلف، نفس نوغانداری را به شماره انداخت.

تولیدات جهانی و جایگاه ایران

تولید نخ ابریشم چین معادل ۱۷۰ هزارتن و کشور هند ۲۸ هزار و ۵۲۳ تن است. چین با 1/84درصد از کل تولید نخ ابریشم در جهان حائز رتبه اول و به ترتیب هند، ازبکستان و تایلند با 1/14، 6/0 و 2/۰ درصد در مقام‌های دوم تا چهارم دنیا قرار دارند.

بیش از 90درصد از تولید پیله و ابریشم جهان در آسیا متمرکز شده و ایران حائز رتبه هشتم تولید جهانی نخ ابریشم است. تنزل مقام ایران که به دنبال بیش از یک دهه رکود دار بودن تولید ابریشم در گذشته بود. مقدار تولید تخم نوغان در دهه هفتاد از حدود دویست هزار جعبه، در سال‌های اخیر به کمتر از سی‌هزار جعبه رسید.

منحصر شدن مصرف ابریشم به صنعت فرش کشور

کاهش میزان تولید متاثر از عوامل مختلفی است که به ترتیب با منحصر شدن مصرف محصول نهایی به صنعت فرش کشور و ناشی از کاهش سهم ایران در صادرات فرش (به دلیل تحریم‌ها و ...)، تغییرات در وضعیت بازار جهانی پیله و ابریشم و رشد سریع سایر کشورهای حاشیه خزر و موضوع رقابت، کاهش علاقه‌مندی نوغانداران و سایر مسائل اقتصادی متاثر از شرایط بازار تسریع یافت.

نوغانداری، صنعت بالادستی

باید توجه داشت که پرورش نوغان یک صنعت بالادستی است که در ابریشم‌کشی، رنگرزی، نساجی، بافت دستمال، چارقد و فرش کاربرد دارد و با توجه به افزایش قیمت نخ ابریشم و تقاضای بازار کار، تولید و پرورش کرم ابریشم می‌تواند در کمک به اقتصاد خانوارهای روستایی و بی‌نیازی کشور از واردات نخ ابریشم مؤثر باشد.

این فعالیت‌ها می‌تواند به‌عنوان منبع درآمد ارزی کشور با تولید مواد خام، نخ ابریشم قالی، تولید پارچه ابریشمی و سایر فعالیت‌های مربوط به صنعت ابریشم قرار گیرد.

چالش‌های پیش‌روی صنعت نوغانداری

کاهش قیمت خرید پیله، نبود خرید تضمینی از طرف دولت، افزایش بی‌رویه واردات پیله ابریشم، عده زیاد دلالان، سودجویان و واردکنندگان پیله، تورم و نوسانات اقتصادی، افزایش قیمت زمین‌های زراعی و مقرون به‌صرفه نبودن تولید، نبود متولی واحد برای صنعت نوغانداری، ورود پیله‌‌خشک و نخ ابریشم قاچاق، کاهش تدریجی توتستان‌ها، هزینه‌های بالای تولید، کمبود صنایع فرآوری و کمبود واحدهای پژوهشی به‌روز و کارآمد از مهم‌ترین مشکلات صنعت نوغانداری است که در سال‌های مختلف با شدت و ضعف تداوم داشته و دارد.

عمرصنعت نوغانداری در ایران، رو به پایان؟!

به نظر می‌رسد صنعت نوغانداری در ایران به پایان عمر خود نزدیک شده است که معاونت امور تولیدات دامی باید به آن پاسخ گوید یا از دید حکومت، صنعتی قابل‌توجه تلقی نمی‌شود. این درحالی است که خانواده‌های روستایی بسیاری در استان‌های شمالی در کنار دیگر امور کشاورزی به این صنعت جان و جلا دادند و البته نوغانداری در ایران به‌صورت صنعتی نیز مورد توجه برخی سرمایه‌گذاران بوده است.

امیدواریم معاونت امور تولیدات گیاهی، پیشرفت‌های حاصله و ترویج نوآوری‌ها در این صنعت را به اطلاع مردم برساند. نشریه «دام و کشت و صنعت» آمادگی بازدید از مرکز توسعه نوغانداری و همچنین مرکز تحقیقات کرم ابریشم وزارت و تهیه گزارشی در این زمینه را دارد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۸-تیر ۱۴۰۳