قلعه فلک‌الافلاک و دره خرم‌آباد برای ورود ارزیاب جهانی آماده می‌شوند
ارزیابی جهانی «فلک‌الافلاک»
پرونده «قلعه فلک‌الافلاک و دره خرم‌آباد» یکی از چهار پرونده ایران برای ثبت جهانی در یونسکو در سال جدید میلادی (۲۰۲۴) است
اخبار سبز کشاورزی؛ قلعه فلک‌الافلاک که از حدود ۳۰ سال پیش تا کنون در مسیر جهانی شدن قرار گرفته است و جهانی شدن آن بالاخره پس از قطعی شدن آزادسازی حریم شکل جدی‌تری یافت.
حالا معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از امضای پرونده ثبت جهانی «دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک» و ارسال آن به یونسکو خبر می‌دهد.
«علی دارابی» با بیان اینکه پرونده خرم‌آباد، ۵۴ هزار سال قدمت و زندگی در غارهای این منطقه را اثبات می‌کند، ابراز امیدواری می‌کند که این پرونده در آینده نزدیک به ثبت جهانی برسد.
چهار پرونده ایران برای ثبت جهانی در یونسکو شامل «مسجد ایرانی»، «آسبادهای ایرانی»، «خانه‌های ایرانی و منظر فرهنگی ماسوله» و «قلعه فلک‌الافلاک و دره خرم‌آباد» هستند. «فلک‌الافلاک» قلعه‌ای یادگار دوران ساسانیان است که در مرکز شهر خرم‌آباد بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر در نزدیکی رودخانه قرار گرفته و چشمگیرترین اثر تاریخی و گردشگری در این شهر است که در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۴۸ به ثبت ملی رسید. گفته می‌شود ساسانیان ابتدا شهری با نام شاپورخواست در حدود منطقه کنونی خرم‌آباد ساختند که بعدها ویران و در قرن هفتم هجری، خرم‌آباد فعلی به جای آن بنا شد.
گرچه قلعه «فلک‌الافلاک» ثبت ملی شد، اما حدود سه دهه یکی از مهمترین چالش‌های این اثر تاریخی برای ثبت جهانی آزادسازی حریم بود. پس از انقلاب ۱۳۵۷، سپاه پاسداران با ایجاد یک پادگان نظامی در جنوب قلعه ضمن اشغال اطراف این بنای ملی در روند آزادسازی حریم قلعه و ثبت جهانی آن اخلال ایجاد کرده بود تا اینکه پس از پیگیری‌های طولانی‌مدت، چند ماه پیش خبر رسید پادگان سپاه با دستور رئیس‌جمهوری پس از ۳۰ سال از حریم قلعه «فلک‌الافلاک» جابه‌جا می‌شود.
در این خبر گفته شد که با دستور رئیس‌جمهوری، پادگان سپاه از حریم قلعه «فلک‌الافلاک» تا پایان سال تخلیه و به‌منظور توسعه و رونق گردشگری به وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری تحویل می‌شود.
بعد از آنکه خبر رسید «تأمین مکان و جابه‌جایی پادگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از حریم اثر تاریخی قلعه فلک‌الافلاک» از دستورات رهبری که در سال ۱۳۷۱ منتشر شده، تازه بعد از ۳۰ سال قرار است محقق شود. تیر امسال سردار «مرتضی کشکولی»، فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل (ع) اعلام کرد طبق توافق انجام‌شده، اعتبار لازم برای تکمیل پادگان سپاه لرستان با کمک قرارگاه امام حسن (ع) تأمین خواهد شد تا حریم قلعه که اکنون متعلق به سپاه است، سریع‌تر به میراث‌فرهنگی واگذار شود.
پایان آزادسازی‌ها، بعد عید
مسئول پرونده «قلعه فلک‌الافلاک و دره خرم‌آباد» که پیشازاین به «پیام ما» گفته بود اسکن‌لیزر غارها، قلعه فلک‌الافلاک، تعیین حریم و عرصه، عکس‌برداری هوایی، نوشتار، ترجمه و همه اقدامات موردنیاز برای تکمیل پرونده همزمان در حال انجام است، حالا به خبرنگار ما می‌گوید: «همه مستندنگاری‌ها به اتمام رسید.»
«عطا حسن‌پور» پیشازاین یکی از مشکلات در مسیر ثبت جهانی را مسدود شدن ورودی برخی غارهای تاریخی از حدود ۲۰ سال پیش با ساخت‌وساز، تسخیر برخی غارها از سوی دامداران و مسیرهای دسترسی اعلام کرده بود و حالا خبر می‌دهد که این مشکل نیز به‌طور کامل رفع شده است.
پیشازاین حسن‌پور، درباره آزادسازی ضلع شمالی قلعه فلک‌الافلاک به‌صورت ۹۰ درصدی گفته بود برای بقیه آن چند خانه در این ضلع باید تملک شود و اکنون می‌گوید: «درحال رایزنی برای دریافت اعتبار بودیم که خوشبختانه هفته پیش که رئیس سازمان برنامه‌وبودجه مهمان لرستان بود، اعلام کردند که اعتبار موردنیاز برای این کار تأمین شده است و این خانه‌ها به‌زودی تملک و آزادسازی می‌شوند.»
مسئول پرونده «قلعه فلک‌الافلاک و دره خرم‌آباد» پایان فرایند آزادسازی را به سال آینده منوط می‌داند و می‌گوید: «همه تملک‌ها و آزادسازی‌ها تا قبل از حضور ارزیاب یونسکو انجام خواهد شد. تملک‌ها در حال انجام است و سه مغازه در ضلع جنوبی پل گپ تا قبل از عید تخریب می‌شوند. چند مغازه در قسمت شمالی پل گپ هم بعد از عید تملک خواهد شد.»
حذف بافت تاریخی
مسئول پرونده «قلعه فلک‌الافلاک و دره خرم‌آباد» در بخش دیگری از صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه پرونده به جز تملک اراضی و آزادسازی حریم کار دیگری ندارد، تصریح می‌کند: «ما به‌دلیل اینکه دچار مشکل نشویم، بافت قدیم شهر را از پرونده حذف کردیم و در حال حاضر پرونده فقط شامل غارهای پیش از تاریخ و قلعه فلک‌الافلاک و سه پل تاریخی است.»
به‌گفته حسن‌پور، اضافه کردن بافت قدیم به پرونده مشکلات زیادی داشت؛ زیرا آزادسازی برخی راسته‌های آن کار بسیار دشواری بود. او می‌گوید: «در حال حاضر با وجود اینکه ضوابط حریم بر بافت قدیم حاکم است، اما در قالب عرصه است.»
دره خرم‌آباد در صد سال اخیر مورد پژوهش‌های باستان‌شناختی قرار گرفته است. سهم مطالعات باستانی و تاریخی که به دوران سنگ و مس مربوط می‌شود، بسیار اندک است و اکثر مطالعات به دوران پارینه‌سنگی، کاوش در غارها، پناهگاه‌های صخره‌ای و نیز حول محور شهر «شاپورخواست» و قلعه مربوط می‌شود. تاریخ‌شناسان، باستان‌شناسان و محققان زیادی در طی سال‌های متمادی به مطالعه و بررسی تمدن ایرانی در دره خرم‌آباد مشغول بوده‌اند.
نتایجی که از همه این یافته‌ها به‌دست آمده، بیانگر ویژگی‌های خاص خرم‌آباد است. «هنری فیلد» در سال ۱۹۵۰ میلادی، ابزارهای سنگی مربوط به دوره پارینه‌سنگی را در غار کنجی خرم‌آباد جمع‌آوری کرد. رایت و همکارانش در سال ۱۹۷۵ میلادی موفق به کشف آثار سفالی در غار کنجی خرم‌آباد شدند. طبق نظر این گروه تحقیقاتی، این آثار به دوران گودین مربوط می‌شود.
شواهد باستان‌شناسی در طول دوره مس و سنگ در دره خرم‌آباد نشان می‌دهند این منطقه با گسست‌های کوتاه‌مدت همراه بوده است. این منطقه دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی بوده که موجب شده است در دوران قدیم با نواحی دیگر زاگرس متفاوت باشد و فرهنگ خاص خود را با ویژگی‌های محلی به نمایش بگذارد.
