محوطه تاریخی «تیمره» به حال خود رها شده است
تاکنون ۶ هزار بوم سنگی در «تیمره» نابود شده‌اند
در شب بخارا عنوان شد؛ فعالیت معادن سیلیس و حفاظت نشدن از محوطه تاریخی دو مشکل مهم سنگ‌نگاره «تمیره» محسوب می‌شوند
اخبار سبز کشاورزی؛ در ادامه شب‌های بخارا، شب «منظر تاریخی فرهنگی و طبیعی تیمره، میراثی در خطر» منطقه‌ای بین روستای «غرقاب» در شهرستان گلپایگان واقع در استان اصفهان و روستای «مزاین» در شهرستان خمین واقع در استان مرکزی که دارای سنگ‌نگاره‌های ارزشمند است، (یکشنبه، ۳۱ تیر) برگزار شد.
در این نشست، «حکمت‌الله ملاصالحی» پژوهشگر «فلسفه باستان‌شناسی»، «علی عصار» عضو شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس)، «محمدمهدی کلانتری» دبیر پویش ملی نجات بناها و بافت‌های تاریخی ایران و «علی دهباشی» سردبیر مجله «بخارا»، در این نشست درباره «تیمره» که مستعد ثبت در «یونسکو» است، صحبت کردند.
منظر تاریخی، فرهنگی و طبیعی «تیمره» که به «بهشت سنگ‌نگاره‌های ایران» شهرت دارد، مجموعه‌ای شامل بیش از ۲۰ هزار سنگ‌نگاره در منطقه‌ای به وسعت ۱۵۰ کیلومترمربع است که سال ۱۳۸۹ به‌عنوان میراث فرهنگی مشترک میان دو استان اصفهان و مرکزی ثبت ملی شد.
این منطقه که یکی از با ارزش‌ترین سایتموزههای روبارز جهان است، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین مراکز اجتماعی بشر در محور شمال غرب فلات مرکزی ایران با دیرینگی ۴۰ هزار ساله شناختـه می‌شـود و ازهـمین‌‌رو اسـت کـه گـلپـایـگـان و خـمـیـن را نـیـز سـرزمـیـن سنگ‌نگاره‌های کهن نامیده‌اند؛ ضمن اینکه «خاستگاه هنر کهن بشری» توصیفی است که از سوی بسیاری از پژوهشگران درباره منظر تاریخی، فرهنگی و طبیعی تیمره به کار بـرده شـده اسـت.
شـب «منـظر تـاریخی فرهنگی و طبیعی تیمره، مـیراثـی در خطر» به‌هـمت مجله بخارا و بـا هـمکاری خـانه اندیشـمـندان علوم انسانی، یکشـنبه (۳۱ تـیرماه)، در ســالـن «فــردوسـی» خـانـه اندیشمندان علوم انسانی برای صحبت درباره این منظر برگزار شد.
دو چالش مهم تیمره
در ابتدای این نـشست، «موزه‌هایی در باد مسـتند» به نـمایش درآمد که از سوی «مـحمدمهدی کلانتری» دبیـر پویش ملی نجـات بناها و بافت‌های تـاریخی ایران ساخـته شده است؛ در این مستـند، «رسول مجـیدی» مدیرعامل انجمن مـردم نهاد دوسـت‌داران تیـمره و «علی عصــار» عضو شورای بین‌الـمللی بناهـا و محـوطه‌های تاریخی (ایکوموس)، به صحبت درباره این منظر تاریخی پرداختند.
«رسـول مجیـدی» مـدیرعـامل انـجمن مردم‌نهاد دوست‌داران تیـمره و از اهـالی روستای غرقـاب، در این مستند با تأکید بر اینکه تیمره یـکی از متنوع‌ترین، خاص‌ترین و قدیمی‌‌تریـن هنرهای صخره‌ای در جهان است، می‌گوید: «هزاران گونه بوم سنگی در این منطقه وجـود دارد کـه از هـزاران سـال پیش به یادگار مانده است و امیدواریم برای حفظ و نگهداری این منطقه بتوانیم قدمی برداریم.»
مدیرعامل انجمن مردم‌نهاد دوست‌داران تیمره: در اوایل دهه ۱۳۸۰ یک سد ۲ هزار بوم سنگی را زیر آب برد. ۴ هزار بوم سنگی نیز در مسیر رودخانه برای لوله‌گذاری آب در مسیر رودخانه از بین رفته است و در مجموع در این اتفاقات ۶ هزار بوم سنگی را از دست دادیم
او مهم‌ترین چالش‌های این منظر تاریخی فرهنگـی و طبیعی تیمره را فعالیت معادن که سنـگ سـیلیس بـرداشـت می‌کنند و همچنین رهاشدگی آن می‌دانـد و می‌افزاید: «مهم‌تـرین چالـش ایـن مـنطقه معادن هستند که سـنگ سیلیس برداشت می‌کنند و در واقع ابزاری که روزگاری برای کشیدن نقش سنگ‌نگاره‌ها استفاده می‌شد، حالا بلای جان منطقه شده است. دومین چالش رهاشدگی منطقه است، درحالی‌که حداقل هفـت محوطه ـمهم در این منطقه داریم.»
او بـا بیان اینکه این چالش‌ها به منظر تاریخـی‌فرهنگی و طبیـعی تیمره آسیب می‌رسـاند، ادامـه مـی‌دهد: «حداقل اگر پایگاهی اینجا ایجاد شود و نگهبان و راهنما داشته باشیم، می‌توان از آن حفاظت کرد.»
آن‌طور که مجیدی روایت می‌کند، در گذشته سدی در این منطقه و در کنار رودخانه اناربار ساخته شد. در اوایل دهه ۱۳۸۰ که این سد ۲۰۰۰ بوم سنگی را زیر آب برد و هرچند مسئولان وعده داده بودند که یک‌سری از این بومها جـدا و در موزه نگهداری خواهد شد، اما این وعـده هیچ‌گاه محقق نشده است.
مدیرعامل انجمـن مردم‌نهاد دوست‌داران تیمره، همچنین توضیح می‌دهد که ۴ هزار بـوم سنـگی در مـسیر رودخـانه بـرای لوله‌گذاری آب در مسیر رودخانه از بین رفته است و در مجموع در این اتفـاقات، ۶ هزار بوم سنگی را از دست دادیم و با وجود این، هنوز این آثار و منظر فرهنگی در معرض خطر هستند.
مدیرعـامل انجمـن مردم‌نهاد دوست‌داران تیمره، در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه معادن فعال در این منطقه تا قبل از دهه ۱۳۹۰، استعلامی از میراث فرهنگی نگرفته‌اند، می‌گوید: «بعد از ایـن هم که میراث فرهنگی ورود کرد، باز معادن کار خود را ادامه دادند. ما پنج معـدن فعال در این منطقه داشتیم، با دونفرشان صحبت کردیم و درباره اهمیت منطقـه برایشان توضیح دادیم. جالب اینکه ایـن دو معدن جمع کردند، اما بقیه مصر هـستند و همچنان کار می‌کنند.»
تیمره قابلیت ثبت جهانی دارد
عضو شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) نیز در این مستند و همچنین در نشست صحبت کرد. او با بیان اینـکه در منطـقه تیـمره سنگ‌نگاره‌هایی مربوط به هفت هزار سال پیـش تا دوره اسـلامی وجـود دارد، مـی‌گـوید: «ایـن سنـگ‌نگاره‌ها در یک پهـنه ۴۰ کیلومتری قرار دارنـد و نـکات جـالبی در آن‌ها وجود دارد که منحصربه‌فردشان می‌کند.»
«علی عصار» با تأکید بر اینکـه ما وارث هفت هزار سال مـدنیت هـستیم، اظهار می‌کند: «ما مـسئول حفظ این تمدنی که به ما رسیده هـستیم و فکر می‌کنم در حسن نیـت آب نیـرو که سد را تأسـیس کرد یا آن‌هـایی که پروژه معدن را پیش می‌برند، شکـی نیست، اما گاهی موضـوع بر سر ندانستن و نبودن آگاهی و همچنین حریم ثبتـی اسـت. وقـتی حـریم ثبتی نداشته باشیم و نقشه‌برداری دقیقی از آثار تاریخی صورت نگرفته باشد، پیوست باستان‌شناسی پروژه‌های عمرانی بر چه اساسی باید تدوین شود؟»
او با ذکر این توضیح با بیان اینکه مرحله اول برای حـفاظت از مـنطقه باید ایجاد پایگاه باشد، ادامه می‌دهـد: «این پایگاه در مرحـله اول باید نقـشه‌برداری دقیقی انجـام دهـد، تـحـدید حریم کند تا پروژه‌هایـی که درحـال اجرا هستند یا در آینـده اجـرا خواهند شد، بدانند در چه محـدوده‌ای و در حریم چه آثاری هستند. در واقـع ما در گام اول باید محافظت از منطـقه را با یک پیوست باستان‌شناسی انجام دهیم.»
عصار با تأکید بر اینکه تمیره ظرفیت ثبت جهانی دارد، زیرا هم دست نخورده است و هم مشکل تملک ندارد، این سؤال را مطرح می‌کند که چرا از این فرصت استفاده نکنیم؟ او ادامه می‌دهد: «نکته جالب سنگ‌نگاره‌های تیمره این است که مانند بسیاری از آثار تاریخی به‌دستور یا با اشاره حکام محلی سـاخته یا حجاری نشده و آثاری است که مـردم عادی ایجاد کرده‌اند و به خـاطر همـین از زندگی مردم عادی در دوره‌هـای مخـتلف اطلاعات جالبی به ما می‌دهد.»
منظر را باید در منظر دید
دبیر پویش ملی نجات بناها و بافت‌های تاریخی ایران نیز با بیان اینکه در منشور ونیز صراحتاً ذکر شده است که جابه‌جایی بخـشی از اثـر یا کل اثر و انتقال آن مگر به‌‍ضرورت ممنوع است و این ضرورت دلایل زیادی می‌خواهد، می‌گوید: «اینکه در یک منظر فرهنگی و تاریخی نظم طبیعی را به هم بزنیم و سد احداث کنیم و بعد بگوییم برای اینکه بومها از بین نرود آن‌ها را جابه‌جا کنیم، اشتباه است؛ منظر را باید در خود تیمره دید.»
«محـمدمـهدی کلانتری» با بیان اینکه صـدای محـلی‌ها در این زمینه بلند نیست، تأکـید می‌کنـد: «ما در پویش سعی کردیم صـدای انجـمن‌های محلـی را بلند کنیم؛ صـدای ضعـیفی که در اقصـی‌نقاط ایران وجـود دارد، امـا در سـطح ملی شنیده نمی‌شود.»
مواریث فرهنگی درون ما هستند
«حکـمـت‌الله مـلاصـالحی» پـژوهشـگر «فلسفه باستان‌شنـاسی» نـیز به‌عنوان یکی از سخـنرانان نـشست بخارا با بیان اینکه مواریث فرهنـگی ما مثل یک پاره‌سنگ یا یک صخره طبـیعی یا ماده‌های فیزیکی بیرون از ما نیـستند، تأکید می‌کند: «این مواریث فرهنگی در لحظه لحظه زندگی ما حضور دارند و بخشی از وجود ما، خاطره‌های ما و حافظه تاریخی ما هستند و در روان و رفتار و در هر دم زندگی ما حضور دارند و حذف این مواریث فرهنگی و فرهنگ، یعنی حذف انسان.»
او با بیان اینکه این رابطه هستی‌شناسانه و بنیادین را تنها ما انسان‌ها روی این سیاره داریم، مـی‌افزاید: «در واقـع از دوونیـم میلیون سال پیـش، خویشاوندان و نیاکان بشـری ما نخسـتین مواجـهه با عالم را داشتند و نخـستین پرسش‌هایی که درباره عالم داشـتند و پاسخ‌هـایی کـه به این پرسش‌ها دادند، تا امروز آن نسبت و رابطه ادامه دارد. مواجهه فرهنگی آن‌ها که دیگر طـبیعی نــبود و بـه بـرکت فرهنگ از حیات‌وحـش عبور کرده بود، موجب شد تاریخ و مـواریث فرهنگی را روی همین بسـتر پـدید بـیاورند و رابطه‌ای خلاق و سازنده و فرآورنده شکل دهـند. این نسبت هستی‌شناسانه انسان و فرهنـگ همین اسـت و در کـنار هسـتی شنـاسانه بودن، معرفت‌شناسانه هم هست.»
ملاصالحی در توضیح رابطه معرفت‌شناسانه می‌گوید: «این رابطه یـعنی هر اثـری که از خودمان به جای می‌گـذاریم از هـر جنس و نوع که باشـد، عالمـی از گنجـینه عظیم آگاهی‌های مـا را از نسـلی به نسل دیگر منتقل می‌کنـد و هر اثر تاریخی و باستانی هم‌زمان که یـکی از مصادیق حضور فرهنگی و سازنده و پـویا و فرآورنده انـسان در جهان است، تصـویری از نحـوه نگاه و آگاهی و شـناخت او در هـر دوره‌ای از جهان هم محسوب می‌شود.»
«مجموعه سنگ‌نگاره‌ها و منظر فرهنگی تیمره» با قدمت دوران باستانی و اسلامی در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان یک میراث فرهنگی مشترک میان دو استان اصفهان و مرکزی ثبت ملی شد. این میراث کهن، مستعد ثبت جهانی است، اما با این وجود از مراقبت و نظارت ویژه‌ای برخوردار نیست و ادارات منابع طبیعی و صنعت، معدن و تجارت گلپایگان و خمین در این سال‌ها، درباره صدور مجوزهای چرای دام و معدن اقدام کرده‌اند.
