گرمایش زمین چه عواقبی برای صنعت گردشگری دارد؟
تغییر اقلیم و تهدید صنعت گردشگری
بررسی آثار تغییر اقلیم بر گردشگری کشور حاکی از افزایش تغییرات مکانی مناطق مساعد گردشگری در اثر افزایش دما و خشکسالی‌هاست
اخبار سبز کشاورزی؛ آثار و تبعات تغییر اقلیم سالهاست که فعالان محیط‌زیست را نسبت به آینده زمین و زندگی بشر نگران کرده است. این پدیده علاوه‌بر آثار و و تبعاتی که در زندگی، تغذیه، شرایط جوی و... دارد، می‌تواند بر صنعت گردشگری هم اثر منفی داشته باشد. هرچند این صنعت از جهاتی خود یکی از عوامل تغییراقلیم محسوب می‌شود، اما درعین‌حال از این پدیده متأثر است.
تغییر تقویم گردشگری، تخریب جاذبه‌های طبیعی، تغییر مکانی مقاصد گردشگری و تأثیراتی که این پدیده در بلندمدت بر اقتصاد گردشگری دارد، از مواردی است که در پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه نسبت به پیامدهای آن هشدار داده شده است. گردشگری ایران که تحت‌تأثیر مسائل مختلفی است، به‌مرور از این پدیده نیز تأثیر پذیرفته و در آینده نه‌چندان دور با تبعات آن درگیر خواهد شد.
ارتباط تغییر اقلیم و گردشگری در دهه اخیر موضوع پژوهش‌های بسیاری بوده است. تحقیقات متعددی به بررسی ارتباط این دو موضوع و اثر آن در گردشگری آفریقا، استرالیا و مناطق قطبی پرداخته است و هشدارهایی در مورد تبعات آن به دولت‌ها داده‌اند. برمبنای این پژوهش‌ها تغییر اقلیم و گرمایش زمین تأثیر بسیاری در زمینه آسایش، تقویم، جاذبه‌ها و اقتصاد گردشگری دارد. افزایش دما و تبعات آن مثل خشکسالی‌های بلندمدت، امواج گرمایی و آتش‌سوزی جنگل‌ها اثرات منفی بر گردشگری دارند.
تغییر تقویم و جابه‌جایی مقاصد گردشگری
یکی از مهمترین پیامدهای تغییر اقلیم بر گردشگری، تغییر تقویم و مقاصد گردشگری است. منظور از تغییر تقویم گردشگری این است که فصل گردشگری در یک منطقه به‌دلیل افزایش دما و یا مسائل دیگر آب‌وهوایی تغییر می‌کند. به‌طور مثال در مدیترانه تابستان‌ها گرمتر شده است و بهار فصل مناسبی برای گردشگران خواهد شد یا اسکاتلند، کانادا و روسیه تابستان‌های طولانی‌تری خواهند داشت. در ایران نیز فصل مناسب گردشگری در مناطق جنوبی محدودتر شده و زمان مناسب برای گردشگری در مناطق کوهستانی طولانی‌تر می‌شود. این مسئله شاید در نگاه اول آسیبی جدی تلقی نشود، اما وقتی جابه‌جایی تقویم گردشگری منجر به ناهماهنگی زمانی بین تعطیلات رسمی و فصل سفر شود، منجر به اخلال در برنامه زمانی گردشگران و آماده نبودن زیرساخت‌های گردشگری خواهد شد.
تغییر تقویم و قلمروهای گردشگری آثار منفی بر اقتصاد این حوزه دارد. ایجاد و توسعه زیرساخت‌های گردشگری مثل اقامتگاه، خدمات رفاهی، شبکه حمل‌ونقل و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باتوجه‌به شرایط موجود صورت گرفته است. با جابه‌جایی این قلمروها، ضعف امکانات در نواحی جدید و غیراقتصادی شدن نواحی قبلی زیان اقتصادی و اجتماعی زیادی به‌دنبال دارد
تغییراقلیم در بعدی دیگر منجر به جابه‌جایی مقاصد گردشگری می‌شود. ارزیابی اثرات تغییراقلیم بر گردشگری ایران حاکی از افزایش تغییرات مکانی مناطق مساعد گردشگری و جابه‌جایی طبقات گردشگری از «عالی» یا «ایده‌آل» به «مطلوب» و «مناسب» بر اثر افزایش دما و خشکسالی‌هاست.
تغییر تقویم و مقاصد گردشگری آثار منفی بر اقتصاد این حوزه دارد. ایجاد و توسعه زیرساخت‌های گردشگری مثل اقامتگاه، خدمات رفاهی، شبکه حمل‌ونقل و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باتوجه به شرایط موجود صورت گرفته است. با جابه‌جایی این مقاصد، ضعف امکانات در نواحی جدید و غیراقتصادی شدن مقاصد قبلی، زیان اقتصادی و اجتماعی زیادی به‌دنبال دارد. مهمترین آسیب تغییر تقویم و مقاصد بر گردشگری تضعیف اقتصاد این حوزه است.
باتوجه‌به اینکه در ایران چند سال است که بخش گردشگری رکودی اجباری را در تمام سطوح تجربه می‌کند، مسئله تغییراقلیم نیز در بلندمدت می‌تواند ابعاد دیگری از این حوزه پرچالش را تحت‌تأثیر قرار دهد.
از دیگر تبعات تغییراقلیم بر گردشگری تخریب جاذبه‌های طبیعت‌گردی است. نتایج پژوهش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد تغییراقلیم تأثیر مخربی بر مناطق حفاظت‌شده آفریقا داشته است، به‌شکلی که این مناطق در سراسر این قاره از ۲۰ منطقه به ۱۳ منطقه در سال ۲۰۴۰ خواهد رسید. محققان می‌گویند این رخداد در منطقه حفاظت‌شده بین‌المللی کنیا بسیار شدیدتر خواهد بود.
به‌طورکلی گردشگری در مناطق حفاظت‌شده نسبت به تغییراقلیم بسیار تأثیرپذیر است و هرگونه تغییر سبب کاهش زمان مناسب سفر به این مناطق و کیفیت فضاهای گردشگری موجود در آنها می‌شود. در ایران هرچند مطالعات دقیقی در این رابطه صورت نگرفته است، اما به‌طور مثال نمی‌توان تأثیر وضعیت زاینده‌رود را بر گردشگری اصفهان نادیده گرفت.
تغییراقلیم و سوءمدیریت
تغییراقلیم علاوه‌بر آسیب به ابعاد مختلف گردشگری می‌تواند منجر به تخریب جاذبه‌های طبیعی و آسیب به آثار تاریخی و حتی جاذبه‌های فرهنگی شوند. «اسماعیل کهرم» درباره آثار گرمایش زمین و تغییراقلیم به ایمنا گفته است: «منطقه هیرکانی با داشتن جنگلی بی‌نظیر در دنیا، همواره مورد توجه گردشگران و محققان بوده است، اما در سال‌های اخیر تغییراقلیم سایه سنگینی به‌سر این منطقه انداخته است. گرم شدن هوا، خشکسالی و کمبود آب، نه‌تنها بر حیات جنگل تأثیر گذاشته بلکه بر سبک زندگی مردم و صنعت گردشگری منطقه نیز تأثیر منفی گذاشته است. همچنین، کاهش آب زاینده‌رود نمونه‌ای دیگر از این موضوع است که بر گردشگری اصفهان تأثیر گذاشته. صنایع وابسته به گردشگری مثل کشاورزی و تولید محصولات محلی تحت‌تأثیر تغییراقلیم قرار می‌گیرد.»
رحیم یعقوب‌زاده، کارشناس گردشگری: وزارت گردشگری باید به‌طور جدی موضوع تغییراقلیم و تأثیرات آن بر صنعت گردشگری را به مسئولان و تصمیم‌گیران کلان کشور گوشزد کند. در غیر این صورت، ادامه روند فعلی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری در این حوزه به‌همراه داشته باشد
«رحیم یعقوب‌زاده»، کارشناس گردشگری، نیز درباره تأثیر تغییراقلیم بر گردشگری می‌گوید: «گرمای طاقت‌فرسا و کمبود منابع آبی در بسیاری از مناطق ایران زنگ خطر را برای صنعت گردشگری کشور به صدا درآورده است. اولویت‌بندی نکردن تغییراقلیم توسط مسئولان، کشور را در معرض تهدیدات جدی قرار می‌دهد. بسیاری از کشورهای جهان به‌دنبال راه‌حل‌هایی برای مقابله با گرمایش زمین و کمبود آب هستند، اما ایران هنوز به‌طور جدی به این موضوع نپرداخته است. این درحالی‌است که افزایش دما نه‌تنها بر صنعت گردشگری، بلکه بر بخش‌های حیاتی همچون کشاورزی تأثیر منفی می‌گذارد و می‌تواند به آسیب جدی منجر شود.
یکی از مهمترین چالش‌ها، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر در اثر گرمای هوا است که منابع آبی کشور را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است؛ بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، به‌ویژه در بخش کشاورزی نیز به این مشکل دامن زده است. افزایش دما و فرونشست زمین ناشی از کمبود آب، به‌تدریج چشم‌اندازهای طبیعی، آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و به آنها آسیب می‌رساند. بر این اساس، وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری باید به‌طور جدی موضوع تغییراقلیم و تأثیرات آن بر گردشگری و آثار تاریخی را به مسئولان و تصمیم‌گیران کلان کشور گوشزد کند. در غیر این صورت، ادامه روند فعلی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای صنعت گردشگری کشور به‌همراه داشته باشد. مدیریت بهینه منابع آب و حمایت از کشاورزان با ایجاد کارخانه و مراکز تولیدی می‌تواند تا حد زیادی شدت تغییراقلیم بر اثر خشکسالی را کاهش دهد. استفاده از تجربیات گذشتگان در زمینه مدیریت منابع آب، مانند سیستم‌های سنتی قنات، می‌تواند نقش مؤثری در حفظ و احیای منابع آبی داشته باشد»
گردشگری و تأثیر بر تغییراقلیم
تأکیدی که تحقیقات آکادمیک و گزارش‌های پژوهشی بین‌المللی بر موضوع ارتباط متقابل گردشگری و تغییراقلیم دارند، نشان‌دهنده وسعت این تأثیرات و نگرانی‌های موجود در این زمینه است؛ چراکه بسیاری از این پژوهش‌ها تأکید دارند صنعت گردشگری در بخشی از فعالیت‌های خود می‌تواند بر تغییراقلیم تأثیر -مثبت و منفی- داشته باشد و درعین‌حال در سطوح مختلف از این پدیده تأثیر بگیرد. این مطالعات نشان می‌دهد مشاغل و مقاصد گردشگری در آینده با تغییرات شدید که متأثر از این پدیده است، مواجه خواهند شد و صنعت گردشگری باید راه سازگاری با این مقوله را پیدا کند. بخشی از پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه نیز ناظر بر همین موضوع هستند که ذی‌نفعان گردشگری دانش مورد نیاز برای این سازگاری را در اختیار داشته باشند.
در حال حاضر، گردشگری زمستانی و گردشگری ساحلی بیش از اشکال دیگر گردشگری متأثر از این پدیده هستند و شاید بتوان گفت تغییراقلیم در این دو شکل از گردشگری بیش از اشکال دیگر در برخی مناطق دنیا قابل لمس است. اما شتاب این تغییرات آنقدر زیاد است که نمی‌توان چشم بر آن بست و تبعات این پدیده را در آینده گردشگری نادیده گرفت. نقدی که بر صنعت گردشگری دنیا وارد می‌شود، بی‌توجهی به نتایج تحقیقات است. گردشگری دنیا پس از پاندمی کرونا بیشتر از هر چیز بر جبران زیان‌های ناشی از رکود اجباری دوران پاندمی متمرکز شده است و چندان به آسیب‌های نسبتاً بلندمدت تغییراقلیم بر گردشگری توجه ندارد. اما فعالان این حوزه در مورد تأثیر گردشگری بر تغییراقلیم نیز هشدارهای جدی داده‌اند و بر تغییر پارادایم‌های موجود در این صنعت برای کاهش این اثرات تأکید دارند.
گردشگری از مؤلفه‌های اصلی اقتصاد جهانی است که در برخی کشورها رشد فوق‌العاده‌ای را تجربه می‌کند و حتی به‌عنوان شاخصی برای توسعه و کاهش فقر در کشورهای درحال‌توسعه معرفی می‌شود. براساس مطالعات صورت‌گرفته، این صنعت به‌شدت تحت‌تأثیر تغییراقلیم قرار دارد. این پدیده می‌تواند پایداری گردشگری را در برخی مناطق دنیا تحت‌تأثیر قرار دهد. به باور کارشناسان تمامی مقاصد در سطوح مختلف باید با خطرات ناشی از تغییراقلیم و سیاست‌های اقلیمی سازگار شوند.
