توسعه امامزاده یحیی یا تخریب بافت تاریخی عودلاجان

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ پس از انتشار این خبر، مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی از جمله معاون میراث‌فرهنگی تهران از توقف این طرح خبر داد و پس از آن، وزیر میراث‌فرهنگی هفتم آذر در حاشیه جلسه هیئت دولت اعلام کرد: «رسماً اعتراض کردیم و با هرگونه تغییر در سازه بنا و محوطه امامزاده یحیی مخالف هستیم».

به‌رغم این اظهارات، براساس شنیده‌ها طرح توسعه امامزاده یحیی در کمیسیون ماده ۵ و از سوی سازمان نوسازی شهرداری پشت درهای بسته در حال بررسی است.

تخریب بافت تاریخی عودلاجان نخستین‌بار نیست که از سوی شهرداری در این محله قدیمی تهران اجرا می‌شود. سال ۹۴ هم تعدادی از خانه‌ها و بناهای این منطقه با عنوان «طرح انضباط شهری» تخریب شدند؛ همان روزها هم میراث‌فرهنگی تنها واکنشی که داشت، ابراز مخالفت و نگرانی نسبت به «تغییر ساختاری در بافت تاریخی» بود و اقدامی که شهرداری تهران انجام داد، تخریب ۶۴ بنا در طرح انضباط شهری با برچسب «خانه مجردی» بود.

مطالعه روند تخریب بافت‌های تاریخی الگویی مشابه را به‌دست می‌دهد که در تمام شهرها تکرار شده و می‌شود. ابتدا با بهانه ایجاد امنیت تعدادی از خانه‌ها که سال‌ها به‌ حال خود رها شده‌ و به‌مرور و بدون نظارت مدیران شهری تبدیل به محل تجمع بزهکاران شده‌اند، تخریب می‌شوند و توجیه این تخریب‌ها خواست مردم محل مبنی‌بر ایجاد امنیت در محله است. در گام بعدی نانوایی‌ها، مغازه‌ها، مدارس و… یکی بعد از دیگری تخریب می‌شوند و وقتی محله از هویت خود دور شد و دیگر ساختار یک محله را در تعاریف شهری نداشت، انبوه‌سازان با ساخت‌وساز در زمین‌های تسطیح‌شده، محله را تبدیل به محل سکونت مهاجران می‌کنند. پس‌ازآن نوبت ارائه یک طرح توسعه است. طرح توسعه حرم در میان عوام اقدامی در جهت توسعه یک مکان زیارتی است، اما هدفی که در پشت پرده دنبال می‌شود، تبدیل صحن و شبستان آن به آرامستانی است با قبرهای طبقاتی و چندین میلیاردی.این همان الگویی است که در مشهد، شیراز و حالا در تهران در حال پیاده‌سازی در بافت تاریخی است. نه پای توسعه شهری در میان است و نه قرار است محله آباد شود. با همان اسم رمزی که در شیراز و مشهد مورد استفاده است، در تهران هم قرار است بافت تاریخی زیر تیغ رود: «توسعه حرم».

تجربه تخریب بافت تاریخی و آسیب به هویت شهری در مشهد و آنچه که مجریان طرح آن را «توسعه» می‌نامند، هنوز درس عبرت متولیان امر نشده است و همچنان اصرار بر تکرار یک تجربه شکست‌خورده دارند و لجوجانه این اقدام را در شیراز و تهران و بعد هم در شهرهای دیگر ادامه می‌دهند. سیاست جاری هم این است که مدتی برای آرام کردن افکار عمومی از توقف طرح می‌گویند و با بیان مخالفت خود سعی در مسکوت کردن ماجرا دارند، اما همان‌طورکه در شیراز شاهدیم دوباره لودرها راهشان را به بافت تاریخی پیدا می‌کنند و طبق همان طرح و نقشه‌ها به کار خود ادامه می‌دهند.

موضع میراث‌فرهنگی: مخالفیم

«محسن سعادتی»، معاون میراث‌فرهنگی استان تهران، ده روز بعد از رسانه‌ای شدن طرح، در واکنش به انتشار طرح توسعه امامزاده یحیی در گفت‌وگویی اعلام کرده بود: «سازمان نوسازی شهرداری تهران طرحی برای میراث‌فرهنگی تهران ارسال کرد که برای بررسی آن، بازدیدی به‌صورت پلاک به پلاک از محدوده‌ای که با عنوان آزادسازی محدوده امامزاده یحیی بود، داشتیم. در این محدوده، حدوداً ۱۲ الی ۱۵ پلاک واجد ارزش قرار دارد. این موضوع را به شهرداری تهران اعلام کردیم و باتوجه‌به قرارگیری طرح شهرداری در محدوده بافت ثبتی عودلاجان و اینکه با این طرح، دانه‌بندی‌های محدوده برهم می‌خورد و همچنین، باید معابر و بناهای واجد ارزش حفظ شود، در پاسخ به استعلام با طرح شهرداری مخالفت کردیم».

پیشنهاد او به شهرداری این است که: «شهرداری می‌تواند برای اینکه رضایت مردم را جلب کند، تسهیلاتی در حوزه عوارض، احیا، تغییر کاربری و… به خانه‌هایی که فرسوده هستند، بدهد تا محدوده امامزاده یحیی احیا و حفظ شود و مردم نیز از این فرصت برای بهبود شرایط خود استفاده کنند». وزیر میراث‌فرهنگی نیز سؤال خبرنگاران درباره این طرح را با بیان «مخالفیم و نسبت به آن اعتراض کرده‌ایم» پاسخ داد. اما اخیراً اخباری مبنی‌بر اینکه به‌رغم این مخالفت‌ها این طرح همچنان در سکوت و پشت درهای بسته در شهرداری تهران در جریان است و در کمیسیون ماده ۵ در حال پیگیری است، به گوش می‌رسد. همان رفتاری که برای تمامی طرح‌های توسعه در محلات و بافت‌های تاریخی در سراسر کشور تکرار می‌شود.

این درحالی‌است که «سید مهدی هدایت»، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران، پس از انتشار طرح در رسانه‌ها ضمن تکذیب خبر اعلام کرد: «هنوز طرحی برای توسعه امامزاده یحیی تهیه نشده و رویکردها نیز جمع‌بندی نشده‌ است. این طرح توسط مشاور منتخب سازمان اوقاف تهیه و سال گذشته از جانب شهرداری منطقه ۱۲ به دبیرخانه کمیسیون ماده ۵ ارسال شد. در طرح پیشنهادی، موضوع آزادسازی حدود سه هکتار در سه فاز مطرح شده بود که به‌دلیل چالش‌های حوزه میراث‌فرهنگی‌، اجرایی و فنی از دستورکار دبیرخانه کمیسیون ماده ۵ خارج شد و در کارگروه فنی کمیسیون ماده ۵ مطرح نشد».

میراث‌فرهنگی که باید حافظ ارزش‌های تاریخی باشد، عملاً در برابر این طرح‌ها سکوت کرده است. از سوی دیگر، شورای شهر به‌جای نمایندگی مردم، تنها به تأمین منافع گروهی خاص مشغول است

در طرح توسعه امامزاده یحیی که بیش از ۱۴۰ پلاک را در محله عودلاجان تخریب خواهد کرد؛ خانه‌های ارزشمندی چون خانه قاجاری جارچی‌پاشی، خانه قاجاری رجبعلی تهرانی، خانه حاج‌آقابزرگ، بخشی از حسینیه حائری متعلق به دراویش گنابادی، خانه تاریخی کاظمی، سردرهای ارزشمند، مدارس قدیمی فعال اطراف امامزاده یحیی قرار دارد.

پشت این طرح‌ها منافع مالی نهفته است

دیروز «گیتی اعتماد»، دکترای معماری و شهرسازی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرآنلاین به نکات دقیق و قابل‌تأملی اشاره کرده و ضمن تأکید بر اینکه پشت بسیاری از طرح‌های شهری، منافع مالی و فساد نهفته است، گفته است: «در مواردی مانند ساخت مساجد جدید، مجوزها بهانه‌ای برای ساخت‌وسازهای تجاری هستند. همین مسئله در مورد تخریب و بازسازی امامزاده‌ها نیز صدق می‌کند. شهرداری‌ها به‌جای اینکه به فکر توسعه پایدار و حفظ میراث شهری باشند، در حال تبدیل محله‌ها به عرصه‌ای برای سوداگری هستند.»

او درباره نقش میراث‌فرهنگی در این روند گفته است: «میراث‌فرهنگی که باید حافظ ارزش‌های تاریخی باشد، عملاً در برابر این طرح‌ها سکوت کرده است. از سوی دیگر، شورای شهر به‌جای نمایندگی مردم، تنها به تأمین منافع گروهی خاص مشغول است. این درحالی‌است که حفظ بافت‌های تاریخی، بخشی از حقوق شهروندان است. ادامه این روند، تهران را به شهری بی‌هویت تبدیل خواهد کرد. بافت‌های تاریخی نه‌فقط برای نسل امروز بلکه برای آیندگان نیز ارزشمندند. شهرداری و سایر نهادهای مسئول باید به‌جای تخریب، رویکردی مبتنی‌بر احیا و توسعه پایدار در پیش بگیرند. مردم تهران شایسته شهری با هویت تاریخی و فرهنگی هستند، نه فضایی پر از برج‌های بی‌روح و بی‌معنا».

او به تجربه تخریب محله نواب در دهه هفتاد اشاره کرده و می‌گوید: «این طرح‌ها از ابتدا با شکست مواجه‌اند. در مورد نواب، تحقیقی انجام دادم که نشان داد حتی یک نفر از ساکنان قدیمی محله در منطقه بازسازی‌شده باقی نماند. این پروژه‌ها بافت اجتماعی را از بین می‌برند و فضایی بی‌روح و بی‌هویت ایجاد می‌کنند. حالا همان مسیر اشتباه قرار است در محله‌های تاریخی دیگر، از جمله امامزاده یحیی، تکرار شود. همچنین، این سرنوشت، امروز در محله‌های دیگر تهران تکرار می‌شود. تخریب باغ‌های تهران و ساخت برج‌های سودآور، فاجعه‌ای است که همچنان ادامه دارد.»

داستان تخریب عودلاجان محدود به طرح توسعه امامزاده یحیی نمی‌شود، در دهه ۸۰ بالغ‌بر شش هکتار از این منطقه با عنوان ساماندهی و جمع‌آوری پاتوق معتادان تخریب شد، در دهه ۹۰ نیز ده‌ها خانه را با عنوان «خانه مجردی بلاصاحب» تخریب کردند و حالا قرار است لودرها با تابلوی «طرح توسعه حرم» وارد این محدوده شوند و ۳۸ هکتار را تسطیح کنند. کسی نمی‌داند بر پیشانی سوداگران در سال‌های آینده چه عنوانی جا خوش می‌کند تا بخش دیگری از باقیمانده‌های هویت تاریخی پایتخت تخریب شود./ پیام ما