میراث تاریخی ایران در نبرد با گلسنگ‌ها و فرونشست زمین
ایران، سرزمینی با تمدن غنی و آثار تاریخی بی‌شمار، امروزه با دو چالش بزرگ دست و پنجه نرم می‌کند: گلسنگ‌ها و فرونشست زمین.
اخبار سبز کشاورزی؛ ایران، سرزمینی با تمدن غنی و آثار تاریخی بی‌شمار، امروزه با دو چالش بزرگ دست و پنجه نرم می‌کند: گلسنگ‌ها و فرونشست زمین. این دو عامل تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی این سرزمین محسوب می‌شوند و نیازمند توجه و اقدام فوری هستند.
گلسنگ‌ها، مهاجمان خاموش
گلسنگ‌ها موجودات زنده‌ای هستند که از ترکیب قارچ‌ها و جلبک‌ها به وجود می‌آیند. این موجودات می‌توانند روی سنگ‌ها، دیوارها و بناهای تاریخی رشد کنند و به تدریج باعث تخریب و آسیب به ساختار آنها شوند. آثار باستانی ایران از برج قابوس تا تخت جمشید و از بیستون تا تنگ چوگان در معرض آسیب‌های ناشی از رشد گلسنگ‌ها قرار دارند.
در مورد علت افزایش رشد گلسنگ‌ها نظرات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که تغییرات اقلیمی و افزایش رطوبت هوا در سال‌های اخیر باعث تشدید این پدیده شده است. برخی دیگر فعالیت مراکز صنعتی در نزدیکی این آثار را در تشدید رشد گلسنگ‌ها بی‌تأثیر نمی‌دانند. با این حال، هنوز مطالعات دقیقی در مورد ریشه‌های بروز و شدت گرفتن این پدیده انجام نشده است.
پیشگیری، بهترین راهکار
مقابله با گلسنگ‌ها نیازمند رسیدگی پیوسته و هزینه‌های بالاست. اما به گفته کارشناسان، هزینه پیشگیری از رشد گلسنگ‌ها به مراتب کمتر از هزینه اصلاح و رفع آنهاست. برای پیشگیری از رشد گلسنگ‌ها باید به طور مرتب آثار باستانی مورد بررسی و مراقبت قرار گیرند و از ابزارها و وسایل مورد نیاز برای مقابله با آنها استفاده شود.
پیچیدگی‌های مقابله با گلسنگ‌ها
مقابله با گلسنگ‌ها کار پیچیده‌ای است و نیازمند تخصص و دانش کافی است. به گفته پریسا محمدی، میکروبیولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا، در گلسنگ‌زدایی آثار باستانی باید از ابزارهای دقیق و به‌روز استفاده شود و خطر انتشار گلسنگ‌ها نیز در نظر گرفته شود. همچنین باید توجه داشت که برخی از ترکیبات شیمیایی که برای از بین بردن گلسنگ‌ها استفاده می‌شوند، می‌توانند برای محیط زیست و انسان مضر باشند.
بیستون و تخت جمشید در صدر آسیب‌ها
در سال‌های اخیر آسیب‌های گلسنگ‌ها در کتیبه بیستون بحرانی شده است. به گفته محمد سهرابی، سرپرست پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی، وضعیت آسیب‌های گلسنگ‌ها در بیستون به مراتب نگران کننده‌تر از تخت جمشید است.
آلاینده‌ها و رشد گلسنگ
برخی معتقدند که رشد گلسنگ‌ها علاوه بر رطوبت، ریشه در آلاینده‌های شیمیایی نیز دارد. فعالیت پتروشیمی و مجموعه‌های صنعتی مشابه در نزدیکی آثاری که حفاظ فیزیکی ندارند، می‌تواند باعث افزایش رشد گلسنگ‌ها شود. با این حال، زهره بزرگمهر، مدیرکل پیشین دفتر فنی حفظ و احیا وزارت میراث فرهنگی، این نظریه را رد کرده و معتقد است که تنها دلیل ایجاد گلسنگ مربوط به هوا و وجود رطوبت است.
تجربه مقابله با گلسنگ‌ها در تخت جمشید
علیرضا عسگری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، در مورد تجربه این مجموعه در مقابله با گلسنگ‌ها گفته است که استفاده از شوک حرارتی برای پاکسازی گلسنگ‌ها در تخت جمشید آزمایش شده است و این روش با مزایای خاص خود، آسیب کمتری به آثار تاریخی وارد می‌کند.
رشد گلسنگ‌ها و فرونشست زمین دو چالش بزرگ برای میراث فرهنگی ایران هستند. مقابله با این چالش‌ها نیازمند توجه و اقدام فوری است. کمبود بودجه و نبود نظارت و استمرار در رسیدگی به این موضوع، باعث شده است که آسیب‌های جدی به آثار تاریخی ایران وارد شود. برای حفظ این آثار ارزشمند برای آیندگان، لازم است که مسئولان مربوطه با جدیت و دغدغه بیشتری به این موضوع رسیدگی کنند و راهکارهای مناسب برای مقابله با این چالش‌ها را اتخاذ کنند.
