معمای مدیریت در کشاورزی ایران:
از آسیب‌شناسی بحران ساختاری توسعه منابع انسانی تا ترسیم نقشه راه تربیت و انتصاب مدیران شایسته
این مقاله به تحلیل چالش‌های ساختاری توسعه منابع انسانی و انتخاب و انتصاب مدیران در سطوح مختلف مدیریتی در وزارت جهاد کشاورزی می‌پردازد.
این مقاله به عنوان نخستین نوشته از یک مجموعه مقالات هفتگی، به تحلیل چالش‌های ساختاری توسعه منابع انسانی و انتخاب و انتصاب مدیران در سطوح مختلف مدیریتی در وزارت جهاد کشاورزی می‌پردازد.
اخبار سبز کشاورزی؛ با تمرکز بر موانعی چون کهولت سنی نیروها، مازاد نیروی انسانی و پایبند نبودن به نظام شایسته‌سالاری در انتخاب و انتصاب مدیران، راهکارهای عملی مبتنی بر تجربیات موفق بین‌المللی و مطالعات معتبر برای تربیت مدیران توانمند و تضمین امنیت غذایی کشور ارائه می‌شود.
بیشتر بخوانید:تورم مواد غذایی در ایران: نقدی بر سیاست‌های انحصارزا و خطاهای پارادایمی
مقدمه
بخش کشاورزی، محور امنیت غذایی و توسعه اقتصادی ایران است. با این حال، این بخش در آستانه یک تحول نسلی و فناورانه، با بحران مدیریتی در سطوح مختلف وزارت جهاد کشاورزی، از مدیر شهرستان تا معاون وزیر و شخص وزیر روبرو است. این مقاله، نخستین نوشته از یک مجموعه مقالات هفتگی است که با عزمی راسخ، قصد دارد به چالش‌های منابع انسانی و مدیریتی در بخش کشاورزی بپردازد.
هدف غایی این سلسله مباحث، ارائه راهکارهای عملی برای برون‌رفت بخش کشاورزی از بحران مدیریتی در سطوح مختلف مدیریتی وزارت جهادکشاورزی است.
در این مسیر، بر یک اصل بنیادین پای خواهیم فشرد: "انتخاب و انتصاب مدیران توانمند، باید صرفاً بر اساس شایستگی، استعداد و توانمندی‌های مدیریتی صورت گیرد و از هرگونه ارتباطات سیاسی، قومیتی، حزبی و رابطه‌ای جداً اجتناب شود." این نوشتار نخست، به تحلیل ریشه‌ای چالش‌های ساختاری به عنوان اولین و مهم‌ترین مانع در این مسیر می‌پردازد.
چالش‌های کلیدی:
تحلیل وضعیت موجود
بر اساس مطالعات داخلی و گزارش‌های بین‌المللی، مهم‌ترین چالش‌های ساختاری عبارتند از:
* فقدان نظام جامع شایسته‌سالاری و پیری و فرسودگی نیروی انسانی در وزارت جهادکشاورزی:
برای سال‌ها، استخدام جدیدی به صورت گسترده در وزارتخانه صورت نگرفته است. این امر منجر به شکاف نسلی و فاصله گرفتن هرم سنی از استانداردهای یک سازمان پویا شده است. همچنین، فقدان یک سیستم ارزیابی استاندارد، امکان شناسایی و پرورش استعدادهای جوان را با مشکل مواجه کرده است.
* مازاد نیروی انسانی و عدم توازن در توزیع مهارت‌ها:
پیامد ادغام وزارتخانه‌ها در دهه ۷۰، ایجاد مازاد نیروی انسانی بود. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۴۰ درصد از نیروی انسانی شاغل در وزارت جهادکشاورزی دارای مدرک دیپلم یا زیر دیپلم هستند (مرکز آمار ایران، ۱۳۹۸). این امر، چالشی عمیق در انطباق مهارت‌های موجود با نیازهای مدیریتی مدرن ایجاد کرده است.
* ضعف در پیوند بین «ترویج» و «توسعه مدیریت»:
نتایج مطالعات مختلف نشان می‌دهند مراکز ترویج جهاد کشاورزی، به عنوان بازوی آموزشی وزارتخانه، از چالش‌های ساختاری رنج می‌برند و نتوانسته‌اند به طور مؤثر در توانمندسازی مدیران آینده نقش آفرینی کنند.
راهکارهای راهبردی: حرکت به سوی آینده
برای عبور از این چالش‌های ساختاری، راهکارهای زیر مبتنی بر تجربیات موفق پیشنهاد می‌شود:
* اجرای بی‌چشم‌داشت نظام ارزیابی و انتصاب مبتنی بر شایستگی:
خوشبختانه زیرساخت این راهکار با ایجاد «کانون‌های ارزیابی و توسعه مدیران» در معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارتخانه فراهم شده است. بر اساس مصوبه شورای عالی اداری، ارزیابی ۴۶ مولفه شایستگی برای متقاضیان پست‌های مدیریتی اجباری است. این نظام باید به صورت شفاف و فارغ از هرگونه رابطه‌ی غیرتخصصی اجرا شود تا انتخاب‌ها را از حالت سلیقه‌ای خارج کند (مدل پیاده‌شده در شورای عالی اداری، ۱۳۹۷).
* بازتعریف مأموریت ترویج کشاورزی:
مراکز ترویج باید از حالت سنتی خارج شده و به «قطب‌های توانمندسازی مدیریتی» تبدیل شوند. این مراکز می‌توانند با برگزاری دوره‌های آموزشی مبتنی بر مهارت‌های مدیریتی و استفاده از تجربیات موفق بین‌المللی (مانند مدل‌های AESA "Agriculture Enterprise Simulation for Africa")، به پرورش نسل جدید مدیران کارآفرین کمک کنند.
* به کارگیری فناوری و نرم افزارهای مدیریت مزرعه:
استفاده از پلتفرم‌های مدیریتی مانند«Agrivi»(یک تجربه موفق بین‌المللی) می‌تواند به مدیران در سطوح مختلف کمک کند تا با داده‌های دقیق، تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند. این نرم‌افزار امکان مشاوره و توصیه مدیریتی کامل مزرعه به کشاورزان، مانیتورینگ و تجزیه و تحلیل مالی را فراهم می‌کند و یک ابزار عینی برای سنجش توانمندی‌های مدیریتی محسوب می‌شود.
* نتیجه‌گیری
پرورش مدیران توانمند در وزارت جهاد کشاورزی نیازمند عزمی راسخ برای عبور از چالش‌های ساختاری و اجرای بی‌طرفانه راهکارهای نوین است. تحقق این امر در گرو اجرای بدون اغماض «نظام شایسته‌سالاری»، سرمایه‌گذاری روی نیروهای جوان و مستعد و بهره‌گیری از فناوری‌های روز مدیریتی است. حرکت در این مسیر، نه تنها بحران مدیریتی را برطرف می‌کند، بلکه گامی بلند در راستای تضمین امنیت غذایی کشور خواهد بود. مقاله آینده به مرور الگوهای بین‌المللی موفق در این زمینه خواهد پرداخت.
دکتر شاهرخ شجری (تحلیلگر مسایل اقتصادی، بازرگانی و کشاورزی)
