دسترسی آسان شربت تریاک؛ از داروخانه تا ناصرخسرو!

دسترسی آسان شربت تریاک، به یک چالش بزرگ تبدیل شده و به جای کمک به ترک اعتیاد، می‌تواند چاه جدیدی پیش روی مصرف‌کنندگان قرار دهد. اما چرا این اتفاق افتاده و چه کسی مسئول این هرج و مرج است؟

مسیر پر پیچ و خم یک دارو: از تحقیق تا بازار سیاه

سعید صفاتیان، تحلیلگر اعتیاد، به پیشینه شربت تریاک در ایران اشاره می‌کند. در سال ۱۳۸۶، گروهی از محققان دانشگاه تهران بر روی این دارو که در آن زمان به عنوان یک ضد درد تولید و به خارج صادر می‌شد، تحقیق کردند. نتیجه خوب بود؛ شربتی با ۲ تا ۳ درصد تریاک که برای درمان اعتیاد مفید تشخیص داده شد و به تدریج وارد مراکز درمان اعتیاد شد، جایی که پزشکان می‌توانستند از آن در کنار متادون و بوپرنورفین استفاده کنند.

همه چیز خوب پیش می‌رفت، تا زمانی که وزارت بهداشت تصمیم گرفت دارو را از مراکز درمان گرفته و به داروخانه‌ها منتقل کند. به گفته صفاتیان، مشکل دقیقاً از همین نقطه آغاز شد:

• سهولت دسترسی: وقتی شربت تریاک مانند سایر داروهای بدون نسخه از داروخانه قابل تهیه باشد، دسترسی آسان شربت تریاک به شدت افزایش می‌یابد.
• نادیده گرفتن درمان روانشناسی: مهم‌تر اینکه، معتادانی که برای دریافت دارو به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند، دیگر انگیزه‌ای برای مراجعه به بخش روانشناسی ندارند، در حالی که "درمان اعتیاد، ۹۰ درصدش روانشناسی است و دارو فقط ۱۰ درصد کار است."

بازار قاچاق: هزاران شیشه در یک روز!

صفاتیان با نگرانی تأکید می‌کند که مشکل از مراکز ترک اعتیاد نیست. این مراکز تحت نظارت سختگیرانه وزارت بهداشت قرار دارند و تنها به اندازه نیاز بیمارانشان (مثلاً ۵۰ تا ۱۰۰ شیشه در ماه) دارو دریافت می‌کنند. بازرسان نیز به دقت پرونده بیماران و مصرف شربت‌ها را بررسی می‌کنند.

اما حجم شربت تریاکی که امروز در بازار قاچاق (مانند ناصرخسرو) خرید و فروش می‌شود، "به اندازه کل مراکز درمان اعتیاد ایران در یک روز" است! این حجم عظیم نمی‌تواند از مراکز درمان بیرون آمده باشد. به اعتقاد صفاتیان، این مقدار دارو یا از کارخانه تولیدکننده، یا از توزیع‌کننده، یا از دانشگاه‌هایی که شربت را توزیع می‌کنند، و یا از داروخانه‌هایی که با حجم بالا دارو می‌خرند، به بازار سیاه نشت می‌کند.

دودستگی مسئولان و آسیب به برنامه کاهش آسیب

این داروها در تمام دنیا باید از طریق مراکز ترک اعتیاد و تحت نظارت کامل داده شوند. این برنامه جهانی به نام "کاهش آسیب" شناخته می‌شود و ۴۰ سال است که در دنیا اجرا می‌شود. ایران نیز ۲۰ سال پیش این برنامه را طراحی و فعال کرد که موفق هم بود. اما امروز، این برنامه به دلیل "انتقال دارو از مراکز درمان به داروخانه‌ها" و همچنین "بحث تعرفه شربت تریاک" که هنوز مشخص نشده، بسیار ضعیف عمل می‌کند.

صفاتیان هشدار می‌دهد که این "دوسویگی بین وزارت بهداشت و نهادهای خصوصی"، مشکل‌آفرین شده و مشکل اصلی از سازمان غذا و دارو است که به کارهایی ورود می‌کند که ارتباطی با حوزه اصلی آن ندارد. طبق مصوبه مجمع تشخیص، داروی اعتیاد باید از طریق مراکز درمان اعتیاد به بیمار داده شود و برای تغییر این رویه، باید مصوبه مجمع تشخیص لغو شود.

تهدیدی برای سلامت: از سرب در تریاک تا سوءاستفاده از شربت

حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر در ایران تحت پوشش برنامه درمان با شربت تریاک هستند. این شربت، برخلاف تریاک بیرون که ناخالصی‌های خطرناکی مانند سرب دارد (که چند سال پیش صدها کشته داد)، دارویی سالم و تولید کارخانه است. این دارو برای جایگزینی تریاک برای بیمارانی است که نمی‌توانند متادون یا بوپرنورفین مصرف کنند.

گرچه ممکن است از هر ۱۰ بیمار، یکی دو نفر نیز سوءاستفاده کنند، اما ۸ نفر برای ترک از آن استفاده می‌کنند. اما دکتر راضیه کشاورز ملکی، سرپرست گروه تجویز و مصرف منطقی سازمان غذا و دارو، با جدیت هشدار می‌دهد که شربت اپیوم (نام دارویی شربت تریاک) فقط برای بیماران خاص و تحت نظارت مراکز مجاز درمان اعتیاد تجویز می‌شود. فروش آن در عطاری‌ها نه‌تنها غیرقانونی، بلکه "بسیار نگران‌کننده" است. گزارش‌هایی مبنی بر فروش غیرمجاز این دارو در برخی عطاری‌ها و تبدیل آن به "شیره" با هدف سودجویی، دریافت شده که آشکارا برخلاف اهداف درمانی و قوانین دارویی کشور است.

دسترسی آسان شربت تریاک، به جای راه حلی برای اعتیاد، خود تبدیل به یک مشکل جدید شده است. لازم است نهادهای مسئول با جدیت بیشتری بر این موضوع نظارت کنند تا این دارو به دست افراد سودجو نیفتد و سلامت جامعه به خطر نیفتد./ آرمان ملی