آیا جام هخامنشی دزدیده شده؟ راز شایعات جنجالی درباره بازگشت آثار باستانی از چین
بازگشت جام هخامنشی و آثار باستانی ایران از چین: آیا گنجینه‌های ایران سالم به خانه بازگشته‌اند؟ رئیس موزه ملی به شایعات پاسخ می‌دهد
«بازگشت جام هخامنشی» و دیگر اشیای نمایشگاه «شکوه ایران باستان» از چین، تا همین چندی پیش به یکی از پرسش‌های داغ و چالش‌برانگیز در میان دوستداران میراث‌فرهنگی تبدیل شده بود.
اخبار سبز کشاورزی؛ پس از خروج بیش از ۲۰۰ قلم شیء تاریخی با مصوبه هیئت دولت سیزدهم برای برگزاری نمایشگاهی در چین، شایعات و نگرانی‌های بی‌شماری در فضای مجازی مطرح شد که آیا این آثار، به‌ویژه «جام زرین مارلیک» و «تکوک زرین هخامنشی همدان»، به سلامت به خانه بازگشته‌اند یا خیر؟
رئیس موزه ملی ایران به این ابهامات پاسخ می‌دهد و جزئیات دقیق و شفافی از پروتکل‌های پیچیده بین‌المللی ارسال و بازگشت آثار را فاش می‌کند که در ادامه می‌خوانید.
پایان یک انتظار: «بازگشت جام هخامنشی» و سایر گنجینه‌ها
نمایشگاه «شکوه ایران باستان» که در سال ۱۴۰۲ با هدف معرفی غنای هنر ایرانی طی بیش از سه هزار سال، شامل ۲۱۱ شیء زرین، سفالین و پنج نمونه بازآفرینی‌شده (مولاژ)، به چین سفر کرده بود، اکنون به پایان رسیده است. آثار این نمایشگاه، که از آجرهای قلایچی بوکان تا بشقاب‌های سیمین ساسانی را در بر می‌گرفت، به کشور بازگشته و در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شده‌اند.
جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران، در واکنش به شایعات مطرح‌شده مبنی بر «بازنگشتن جام هخامنشی» صراحتاً اعلام کرد: «این اثر به موزه بازگشته است و ما بلافاصله تصویر آن را در صفحه اینستاگرام موزه ملی منتشر کردیم. متأسفانه، با وجود این، شایعات همچنان در فضای مجازی بازنشر می‌شوند.»
او هدف از تداوم این اخبار را در شرایط فعلی کشور، نامشخص دانست و بر اصالت و سلامت آثار بازگشته تأکید کرد. این آثار درست در روز اول فروردین، آغاز سال نو ایرانی، وارد موزه ملی ایران شده‌اند.
پروتکل‌های سخت‌گیرانه: ارسال آثار به خارج از کشور
برخی کارشناسان نگران بودند که فرستادن آثار باستانی به خارج از کشور، ریسک بزرگی است. اما نوکنده تأکید می‌کند که تبادلات فرهنگی و معرفی فرهنگ کشورها جزو وظایف اصلی موزه‌های ملی بزرگ جهان است. او به استراتژی "تمدن نوین جهانی" چین اشاره کرد که در آن، موزه‌های چینی موظف به برقراری ارتباط با خرده‌فرهنگ‌ها و برگزاری نمایشگاه‌های متقابل هستند.
ارسال هر شیء تاریخی به خارج از کشور یک فرایند بسیار دقیق و چندمرحله‌ای دارد که تضمین‌کننده امنیت و اصالت آثار است:
-
بررسی موزه میزبان: ابتدا گزارشی محرمانه درباره وضعیت نگهداری و حفاظت موزه مقصد (شامل دما، رطوبت، امنیت و شرایط بحرانی مانند جنگ) تهیه می‌شود.
-
قرارداد امانت جامع: قراردادی تقریباً ۳۰ صفحه‌ای تنظیم می‌شود که تمام جزئیات نحوه دسترسی، انتشار و حق کپی‌رایت را مشخص می‌کند.
-
بسته‌بندی تخصصی و بیمه: اشیا در جعبه‌های استاندارد توسط متخصصین بسته‌بندی شده و توسط شرکت‌های بیمه با دقت بازرسی می‌شوند. (نوکنده به تلاش‌های موزه ملی برای بومی‌سازی Insurance Policy در پی تحریم‌ها و همکاری با یک شرکت بیمه داخلی اشاره کرد.)
-
پلمب‌های دوجانبه: امین اموال‌های دو کشور، پلیس فرودگاه و گمرک جعبه‌ها را پلمب و تأیید می‌کنند. پلمب گمرک کشور مبدأ تنها توسط نماینده گمرک کشور مقصد باز می‌شود.
-
قرنطینه و بازبینی: پس از ورود، اشیا وارد قرنطینه (۷۲ ساعت برای آثار آلی، ۴۸ ساعت برای آثار معدنی) می‌شوند و مجدداً عکاسی و تطبیق می‌شوند تا از سلامت آن‌ها اطمینان حاصل شود.
چرا امکان جایگزینی یا سرقت آثار وجود ندارد؟
نوکنده در پاسخ به این نگرانی مهم که «آیا امکان دارد موزه میزبان شیء اصل را با نمونه تقلبی جایگزین کند؟»، این اقدام را «غیرمنطقی» و زیر سؤال بردن «هویت و اعتبار فرهنگی» یک کشور دانست: «در چنین قراردادهایی، دولت میزبان با امضای رسمی، به کشور امانت‌دهنده مصونیت قضائی می‌دهد. نمی‌توان پذیرفت که یک کشور یا موزه بخواهد از این شرایط سوءاستفاده کند و دست به اقدامی مثل سرقت فرهنگی بزند.»
او تأکید کرد که کارشناسان کشور مقصد حق دست زدن به اشیا را ندارند. شیء در ویترین پلمب‌شده قرار می‌گیرد و باز شدن آن تنها در شرایط اضطراری مجاز است که باید بلافاصله با طرف مقابل هماهنگ شود. پس از پایان نمایشگاه نیز، امین اموال مسئول تطبیق پلمب‌ها و بررسی مراحل است.
رئیس موزه ملی ایران در پایان تأکید کرد که انزوای موزه‌ها در سال‌های گذشته باعث شده تا کارکرد اصلی آن‌ها که تعامل فرهنگی و تبادل نمایشگاهی است، به‌درستی شناخته نشود و باید فعالانه با نهادهای بین‌المللی ارتباط برقرار کنند.
