اثرات اکولوژیکی درخت اوکالیپتوس

اخبار سبز کشاورزی؛ از حدود 200 سال قبل به تدریج در سرتاسر جهان پراکنده شد و به دلیل مصارف چندگانه و همچنین نیاز اندک به آب در بسیاری از کشورهای کم آب و گرم به سرعت مورد استقبال قرار گرفت. ورود آن به ایران از حدود یک قرن بیش به دلیل حساسیت به سرما اغلب در مناطق گرم و معتدل کشت شده و صدها هزار اصله از آن در جای جای کشور دیده می‌شود، هر چند پس از سرمازدگی، مجددا به رشد خود ادامه می‌دهد.

چوب آن بسیار محکم و برگ‌ها به دلیل داشتن خواص دارویی به ویژه در عارضه‌های سرماخوردگی و درمان دستگاه تنفسی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ریشه‌های آن در جستجوی آب به سرعت پراکنده شده که در صورت کشت در مناطق شهری می‌توانند مشکل آفرین باشند، بنابراین توصیه می‌شود که در اراضی باز نظیر پارک‌ها و کشت‌های انبوه جهت مصارف چوب کاشته شوند.

در تاثیر بر محیط زیست، طبق مطالعات به عمل آمده معلوم گردیده که این درخت‌ها اثرات آلئوپاتیک(تولید مواد شیمیایی موثر بر رشد، بقا و تولیدمثل) نسبت به سایر گیاهان در حوزه کشت خود دارند و موجب کاهش بیوماس و میزان گلدهی گیاه شقایق نعمانی، به ویژه در مناطق بدون سایه می‌شوند.

یافته‌ها نشان می‌دهد که علی رغم وجود مزایایی چون تامین گرده برای زنبورها، چوب برای صنایع کاغذسازی،  اسانس‌گیری و ایجاد سایه برای مسافران، اثرات منفی آن بر روی گیاهان بومی و اکوسیستم، الزاماتی به منظور احتیاط در کشت و توسعه پرورش این گیاه به وجود می‌آورد. گونه‌های مختلف اوکالیپتوس دامنه تفاوت‌های وسیعی داشته بنابراین توصیه می‌شود که برای کشت انبوه آن در آینده از انواعی که حداقل اثرات منفی زیست محیطی را دارند استفاده شود.

با کشت 3 نوع اوکالیپتوس در این برنامه مطالعاتی نتایج زیر به دست آمد:

1-کاهش بیوماس گیاهی تحت تاثیر این درخت حتی زمانی که سایه‌انداز آن‌ها تحت کنترل بود مشاهده شد.

2-در بررسی گیاه آنمون(شقایق نعمانی)، معلوم شد که تراکم این گیاه تحت تاثیر درخت‌های اوکالیپتوس قرار گرفته و کاهش یافته است.

3-مزایای اکوسیستمی: این گیاه به دلیل رشد سریع و انبوه می‌تواند مزایای اکوسیستمی در ایجاد سایه برای مسافران و گردشگران و همچنین تولید شهد برای تغذیه زنبورها بنماید. اما اثرات منفی بر جمعیت گل‌های شقایق را نمی‌توان نادیده گرفت.

4-تفاوت در گونه‌ها: طی مطالعات انجام شده، تفاوت‌های معنی داری بین گونه‌های این درخت در تاثیر بر اکوسیستم محل کشت مشاهده شد، چنانکه یکی از این گونه‌ها(E.toquata) تا حدود 90 درصد موجب کاهش جمعیت شقایق‌های نعمانی گردید در حالی که دوگونه دیگر چنین تاثیری نداشتند.

یافته‌های محققان توصیه می‌نماید که در کشت برخی از گونه‌های اوکالیپتوس در برخی از اراضی باید دقت و احتیاط لازم را به عمل آورد تا آسیبی به سایر پوشش‌های گیاهی وارد نشود.

این توصیه از آن جهت اهمیت دارد که در صورت تصمیم به احداث جنگل باید از انواعی که اثرات منفی کمتری دارند استفاده کرد.

 به علت آن که اساسا گیاه اوکالیپتوس در بسیاری از مناطق به شکل وارداتی و غیربومی کشت می‌شود، مطالعه چندانی بر روی اثرات احتمالی بر گیاهان بومی به عمل نیامده است.

برخی از این درخت‌ها موجب بازدارندگی در رشد ریشه‌های گیاهان حوزه کشت خود شده و به دلیل همان خاصیت آللوپاتی در یک موقعیت رقابتی باعث گسترش و زیاد شدن جمعیت اوکالیپتوس‌ها می‌شود. جذب شدید آب توسط شبکه گسترده ریشه‌های این درختان باعث محروم شدن سایر گیاهان از دسترسی به آب و رطوبت شده، بنابراین کشت آن‌ها در مناطق خشک و مجاور پوشش‌های گیاهی بومی توصیه نمی‌شود.

حمید عرب عامری