نفس‌های آخر نخلستان‌های جنوب؛ ۲۹ هزار نخل آبادان در آتش و کابوس تنش آبی خوزستان
فاجعه‌ای در جنوب: چرا ۲۹ هزار نخل آبادان در آتش سوخت؟ بررسی جزئیات آتش‌سوزی‌های زنجیره‌ای و تنش آبی ۲۹ هزار هکتار از نخلستان‌های خوزستان.
فاجعه‌ای به وسعت ۲۹ هزار نخل در آبادان و بی‌آبی ۲۹ هزار هکتار در خوزستان! وقتی صحبت از نخل می‌شود، ذهن به سمت گرمای جنوب و خرماهای شیرین می‌رود، اما این روزها داستان نخلستان‌های آبادان و خرمشهر، داستانی تلخ و غم‌انگیز از سوختن و تشنه ماندن است.
اخبار سبز کشاورزی؛ خبر سوختن ۲۹ هزار نخل آبادان در آتش سوزی‌های زنجیره‌ای و خشک شدن دسته‌جمعی درختان به دلیل تنش آبی، قلب هر ایرانی را به درد می‌آورد. تابستان امسال، برای نخلستان‌های جنوب کشور، نه ثمری داشت و نه آرامشی؛ فقط آتش بود و آب شور!
بیشتر بخوانید: آتش در قلب نخلستان: روایت فاجعه‌ای که زندگی کشاورزان منیوحی را سوزاند
بخش اول: شعله‌های بی‌رحم؛ ۲۹ هزار نخل آبادان در آتش سوختند
آتش‌سوزی هزاران نخل در آبادان که از اوایل تابستان آغاز شد، همچنان ادامه دارد و این فاجعه هفته به هفته مناطق جدیدی را درگیر می‌کند. در آخرین رویداد تلخ، عصر دوم مهرماه، حدود یک‌هزار نفر نخل خرمای مثمر در روستای «تنگه سه» بخش مرکزی در آتش از بین رفتند.
پیش از آن نیز، آتش‌سوزی مهیب در دهستان «منیوحی» بخش اروندکنار، هزاران نخل را خاکستر کرد و نخلداران را به خاک سیاه نشاند. آمارها نشان می‌دهد که بر اساس آخرین ارزیابی‌ها، در مجموع ۲۸ هزار و ۸۵۰ نفر نخل در سطح ۱۷۷ هکتار طعمه این شعله‌های بی‌رحم شده‌اند.
روایت ابو رضا: از وعده جبران تا سکوت مسئولان
«ابو رضا»، یکی از نخلدارانی که نخلستانش در روستای کوت‌شنوف طعمه حریق شده بود، با لحنی آکنده از ناامیدی می‌گوید: «چند روز بعد از آتش‌سوزی مسئولان قول دادند خسارت را جبران کنند. از بیمه هم آمدند و نخل‌های سوخته را ثبت کردند، اما دیگر خبری نشد. حالا می‌شنویم جلسه گرفته‌اند، ولی نتیجه آن هنوز به دست ما نرسیده است.»
آیا امید به بازگشت هست؟
بازسازی نخلستان‌های سوخته کاری دشوار و پرهزینه است. به گفته ابو رضا، پاکسازی نخلستان از تنه‌ها و شاخه‌های سوخته دشوار است و هر نهال شاید ۱۰ سال طول بکشد تا به ثمر بنشیند. اما نگرانی اصلی نه‌فقط برای نخل‌های سوخته، بلکه برای معیشت نخلدارانی است که اکنون مجبورند روزهایشان را به کارگری، کار روی لنج یا بسته‌بندی خرما بگذرانند.
بخش دوم: تنش آبی؛ ضربه نهایی به نخلستان‌های تشنه خوزستان
اگر آتش به جان ۲۹ هزار نخل آبادان افتاد، تنش آبی شدید و شور شدن آب کارون ضربه نهایی را به ۴.۵ میلیون نخل دیگر در جنوب خوزستان وارد کرد. مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی خوزستان اعلام کرده است که در تابستان امسال، تمام نخلستان‌های آبادان (۱۲ هزار هکتار)، خرمشهر (۳ هزار هکتار) و شادگان (۱۴ هزار هکتار) دچار تنش آبی شده و خسارت سنگینی به محصول وارد شده است.
کاهش ۳۵ درصدی محصول؛ خرمای شیرین تلخ شد
برآورد اولیه نشان‌دهنده کاهش عملکردی حدود صد هزار تن در مجموع محصول سه شهرستان است. به طور میانگین، نخلستان‌ها ۳۵ درصد کاهش محصول را تجربه کرده‌اند که این رقم در برخی مناطق حتی صد در صد بوده است. آب شور و بی‌آبی، خرمای شیرین این مناطق را تلخ و سیاه کرده است.
مقصر اصلی کیست؟ سدسازی، شلتوک‌کاری و شوری اقیانوسی
استاندار خوزستان اعلام کرده است که شوری آب در پایین‌دست کارون (اروندرود و بهمنشیر) در تابستان به ۴۰ هزار واحد رسیده که مشابه شوری اقیانوس است. سدسازی‌ها، طرح‌های انتقال آب و برداشت‌های بی‌رویه برای کشت‌هایی چون نیشکر و شلتوک، باعث شده تا حقابه نخلستان‌های دائم که اولویت بالاتری دارند، نادیده گرفته شود.
احمد شهابی، نخلدار و کنشگر اجتماعی، با انتقاد می‌گوید: «نخل‌های ما چند ماه است دچار تنش آبی هستند، در حالی که ما یک بار هم نشنیدیم شرکت نیشکر بگوید آب نداریم.» او هشدار می‌دهد که قطع بودن آب در این روزها که زمان رویش خوشه‌های جدید نخل (طارونه) است، یعنی سال آینده هم محصولی نخواهیم داشت.
بخش سوم: مصوبات و راه‌حل‌ها؛ جبران خسارت و وعده‌های توخالی؟
در پی این فجایع، سرپرست فرمانداری ویژه آبادان از مصوبه شورای تأمین خوزستان برای جبران خسارت نخلستان‌ها خبر می‌دهد. بر اساس این مصوبه، قرار شد بیمه نخلستان‌ها پرداخت و خسارت نخل‌های سوخته جبران شود. همچنین، محصول درجه ۲ و ۳ نخلستان‌ها با قیمت درجه یک خریداری خواهد شد. مدیر باغبانی جهادکشاورزی خوزستان نیز تأیید کرد که مقدمات انعقاد تفاهم‌نامه سه‌جانبه برای مشمول بیمه شدن تمام سطوح آسیب‌دیده از آتش‌سوزی و تنش آبی انجام شده است.
بیمه‌ای که نخل را پوشش نمی‌دهد
اما نخلداران از شرایط بیمه ناراضی‌اند. شهابی توضیح می‌دهد که بیمه تنها ثمر و محصول نخل را با قیمتی ناچیز پوشش می‌دهد، نه خود درخت نخل را. در شرایطی که نخلستان‌ها دائماً در معرض آسیب شوری آب و بی‌آبی هستند، این مبلغ ناچیز حتی مضحک به نظر می‌رسد و انگیزه بیمه کردن را از کشاورز می‌گیرد.
راهکار فوری: آب و کپسول آتش‌نشانی
نخلداران معتقدند مهم‌ترین راهکار، رهاسازی پایدار آب برای نخلستان‌ها و مدیریت صحیح آن است. همچنین، برای جلوگیری از گسترش فاجعه‌هایی چون سوختن ۲۹ هزار نخل آبادان در آتش، نخلداران پیشنهاد می‌کنند به جای تخصیص پول‌های بی‌نتیجه برای خرید خودروهای آتش‌نشانی، کپسول‌های آتش‌نشانی مناسب به اهالی روستاها داده شود تا در زمان شروع آتش‌سوزی‌های پراکنده، خودشان بتوانند آن را مهار کنند.
آیا وعده‌های دولتی و مصوبات کاغذی، به داد نخل‌های تشنه و خاکستر شده خوزستان خواهند رسید یا سال آینده نیز باید منتظر فاجعه‌ای بزرگ‌تر باشیم؟
