راه طولانی تا باغ وحش‌های استاندارد

خبر تعطیلی دو باغ‌وحش و چهار باغ پرندگان غیراستاندارد در حالی اعلام شد که مدت‌هاست فعالان حوزه حیات وحش از نبود رسیدگی به این مراکز گله دارند.

اخبار سبز کشاورزی ؛ آمار نامشخص مرگ و میر گونه‌ها و نوزادان متولد شده در باغ وحش‌ها و دوری از استانداردهای تعریف‌شده از یک سو و نبود نظارت صحیح از سوی سازمان حفاظت محیط زیست سبب شده منتقدان مجموعه‌های نگهداری از حیات وحش را نه محلی برای حفاظت و حمایت از حیات وحش و آموزش درباره گونه‌ها، بلکه عامل آزار حیوانات و علاوه بر این، قاچاق آنها بدانند.

در همین حال سازمان حفاظت محیط زیست با وجود اعلام خبر تعطیلی این مراکز، نامی از آنها نبرده و هنوز مشخص نیست این مجموعه‌ها در کدام استان‌ها و به چه دلیل دقیقی تعطیل خواهند شد و اضافه بر این موضوع مشخص نیست که سرنوشت حیوانات بعد از تعطیلی این مجموعه‌ها چه خواهد شد.

تعطیلی این مراکز به گفته‌ «حسن اکبری»، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست بر مبنای بازبینی استاندارد باغ‌وحش‌ها رخ داده است. او به ایرنا گفته است: «۲۵ باغ وحش در کشور وجود دارد؛ هر چند ایرادات زیادی بر آنها داریم و همواره مشکلاتی دارند اما به هر حال مکان‌هایی برای حفظ ذخایر ژنی حیات وحش هستند که باید ساماندهی شوند بر این اساس سال گذشته جلساتی دراین‌باره برگزار کردیم و بر این اساس تمام باغ وحش‌ها رتبه‌بندی شدند.»

به گفته او ۱۸ واحد باغ پرندگان در کشور وجود دارد که از این تعداد ۴ واحد در حال جمع‌آوری و تعطیلی است و ۱۴ واحد هم فعال است. «علاوه بر باغ‌وحش‌ها و باغ پرندگان ، ۳۴ مرکز نگهداری حیوانات نیز در کشور فعال است که بیشتر شامل مراکزی هستند که در پارک‌های داخل شهرها نگهداری می‌شوند و از ابتدا مجوزشان باغ وحش یا باغ پرندگان نبوده و اما برای اینکه ساماندهی و مدیریت شوند در قالب مراکز نگهداری آنها را رصد می‌کنیم.»

سپهر سلیمی: اصلاحات فعلی آیین‌نامه در جهت حمایت از باغ وحش‌های موجود است و باغ‌وحش‌های متخلف بسیاری هستند که هیچ خبر و اطلاعی از آنها در دست نیست

در سال‌های گذشته، مسئله‌ رتبه‌بندی مجموعه‌های نگهداری از حیات وحش بارها مطرح شده و تدوین و به‌روزرسانی استانداردهای این مراکز، مورد بحث قرار گرفته است. این در حالی است که تعداد باغ‌وحش‌های کشور هم همچنان محل مناقشه است. چنانکه دوسال قبل و پس از مرگ «نادیا» خرس بلوچی، «شهاب‌الدین منتظمی»، مدیرکل وقت دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش گفت: «از میان ۷۵ باغ وحش فعال در کشور، در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد آنها از شرایط استاندارد ندارند. سال گذشته ضرب‌الاجلی برای رسیدگی به وضعیت باغ وحش‌ها تعیین کردیم و دستورالعملی برای استاندارد کردن فعالیت آنها تدوین شد اما کرونا عاملی شد که این ضرب‌الاجل به تعویق بیفتد.»

منتظمی تأکید کرده بود که مسئله‌ استاندارد کردن باغ وحش‌ها در دستور کار قرار دارد و برای همین هم سامانه‌ای طراحی شده که همه مراکز ملزم به حضور در آن هستند و هرچند ماه یکبار باید از وضعیت گونه‌هایی که دارند اطلاع دهند اما این سامانه هنوز وارد کار نشده است.

«غلامرضا ابدالی»، مدیرکل فعلی دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اما خرداد امسال از عملیاتی شدن این استانداردها خبر داد و به ایسنا گفت: «در نیمه دوم سال گذشته، طرح رتبه‌بندی باغ‌ وحش‌ها کلید خورد و شاخص‌های ارزیابی این رتبه‌بندی‌ها تدوین شد و در حال حاضر این طرح حدود ۱۶ محور با ۷۰ شاخص دارد.»

به گفته او ارزیاب‌های سازمان، باغ‌وحش‌ها، باغ پرندگان و مراکز نگهداری را بر اساس استانداردهای تعیین شده ارزیابی می‌کنند و به آن‌ها نمره‌ می‌دهند، در نتیجه بر اساس این بررسی‌ها و نمره‌ها رتبه‌بندی می‌شوند. «پس از این رتبه‌بندی‌ها تنها با باغ وحش‌هایی می‌توانیم همکاری کنیم که استانداردهای مشخص شده را دارند و می‌توانند بسیاری از گونه‌ها را داشته باشند و از آن‌ها حفاظت کنند و باغ‌ وحش‌ها علاوه بر همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست باید در زمینه حفاظت از گونه‌های حیات وحش و بقای نسل بسیاری از گونه‌ها کمک کنند.»

ایمان ابراهیمی: گونه‌هایی در باغ‌های پرندگان دیده می‌شود که حتی پیدا کردنشان در زیستگاه‌ها هم دشوار است. این گونه‌ها که مشمول قوانین بین‌المللی هستند، خرید و فروششان غیرممکن است و بنابراین به‌راحتی می‌توان گفت که این پرندگان از قاچاقچی گرفته می‌شوند

اصلاحات فعلی در جهت حمایت از باغ وحش‌های موجود است

برای اصلاح و بازبینی آیین‌نامه از هیچ یک از سازمان‌های غیردولتی کمک و مشورت گرفته نشد و این یکی از نکاتی است که بسیاری از فعالان حقوق حیوانات بر آن تاکید دارند. «س‍پهر سلیمی»، فعال حقوق حیوانات از جمله این افراد است که به «پیام‌ما» می‌گوید: «اگر اصلاح و بازبینی هم صورت گرفته توسط افرادی بوده که در گذشته باعث ایجاد مشکلات حال شده‌اند و حالا صحبت از تعطیلی نشان از آن دارد که با چه وضعیت سختی در این حوزه روبرو هستیم.»

او به صحبت‌های اخیر معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان محیط‌زیست اشاره می‌کند و می‌گوید: «آقای اکبری گفته تعدادی از این باغ‌وحش‌ها خودشان می‌خواهند تعطیل شوند و این به معنای آن است که یا ورشکست شده‌اند، یا می‌خواهند حیوانات را بفروشند. در موارد مختلف که مشکل محرز بود هم سازمان محیط زیست وارد نشد. در باغ‌وحش هویزه که حیوانات با آن همه مشکل در دمای ۶۰ درجه در تابستان نگهداری می‌شدند، سازمان نتوانست یا نخواست وارد شود و این نشان از ضعف آیین‌نامه و عمل به آن است.»

به گفته او، اصلاحات فعلی آیین‌نامه در جهت حمایت از باع وحش‌های موجود است و باغ‌وحش‌های متخلف بسیاری هستند که هیچ خبر و اطلاعی از آنها در دست نیست. «چند سال قبل آقای منتظمی، مدیرکل وقت دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش در گفت‌و‌گویی تلویزیونی گفت ۱۰۵ شیر در باغ‌وحش‌های کشور داریم. از این تعداد اگر نصفشان ماده باشند چه تعداد توله متولد خواهد شد؟ اما هیچ آماری از توله شیرها نیست و بسیاری از آنها به باغ‌وحش‌های خصوصی سپرده می‌شوند و این در حالی است که از تعداد باغ‌وحش‌های خصوصی اطلاعی در دست نیست.» سلیمی تاکید می‌کند که وضعیت آکواریوم‌ها هم بهتر نیست و قاچاق در آنجا هم به سهولت انجام می‌گیرد .

باغ پرندگان، محلی برای قاچاق

آیین‌نامه مراکز نگهداری از حیات‌وحش اما به گفته «ایمان ابراهیمی»، مدیرعامل انجمن «حفاظت پرندگان آوای بوم» آنقدر سهلگیرانه است که افراد به‌راحتی می‌توانند مجوز آن را بگیرند.

او می‌گوید: «فارغ از سهولت گرفتن مجوز، کسانی که می‌خواهند مراکزی از این دست احداث کنند، می‌دانند که این آیین‌نامه اجرا نمی‌شود. برای مثال یکی از مهمترین بندهای آیین‌نامه این است که هر فردی از هر گونه‌ای که وارد این مراکز می‌شود باید چیپست‌گذاری شده و شناسنامه‌دار شود. اما این بند اجرایی نمی‌شود و نتیجه‌اش این است که باغ‌وحش‌های ما دچار مشکلات عدیده شوند.»

ابراهیمی تأکید می‌کند که مجموعه‌های کوچک باغ پرندگان در کشور، توانایی و استاندارد ابتدایی را ندارند و در این میان باغ پرندگان بزرگی مانند باغ اصفهان و تهران هم هرچند در ظاهر استانداردهای ابتدایی را دارند اما ورود و خروج پرندگان در آنها مشخص نیست. «گونه‌هایی در باغ‌های پرندگان دیده می‌شود که حتی پیدا کردنشان در زیستگاه‌ها هم دشوار است. این گونه‌ها که مشمول قوانین بین‌المللی هستند، خرید و فروششان غیرممکن است و بنابراین به‌راحتی می‌توان گفت که این پرندگان از قاچاقچی گرفته می‌شوند».

از نگاه او، در عمل در آیین‌نامه‌ها و ضوابط بازبینی صورت نگرفته و کارها با همان آیین‌نامه قبلی پیش می‌رود، هرچند حتی به اصول آیین‌نامه قبلی هم عمل نمی‌شود. «حتی یک باغ پرندگان در سراسر کشور نداریم که شناسنامه‌دار کردن پرندگان را انجام داده باشد. چرا این اصل بدیهی آیین‌نامه انجام نمی‌گیرد؟ این سوالی است که سازمان باید پاسخ دهد. یکی از توجیهات این است که رفت‌وآمد پرندگان به باغ خیلی زیاد است و ما نمی‌توانیم این هزینه را متقبل شویم. این توجیه عجیبی است.»

به گفته این فعال حوزه‌ حیات‌وحش، مشکل دیگر این است که ادارات کل محیط زیست استان‌ها که ناظر باغ‌های پرندگان هستند، نیازمند حضور این مجموعه‌ها هستند چرا که مرکزی برای درمان و تیمار پرندگان آسیب‌دیده ندارند و اگر پرنده‌ آسیب‌دیده‌ای را به ادارات کل‌ ببرید یا خودشان تحویل باغ پرندگان می‌دهند یا از شما می‌خواهند که این کار را انجام دهید.

بنابراین وقتی این احتیاج وجود دارد توان اعمال قدرت از سوی سازمان کم می‌شود. او ادامه می‌دهد: «توانایی نظارت هم وجود ندارد و در بهترین حالت سازمان هر سه ماه یکبار به صورت دوره‌ای از این مراکز بازدید می‌کند و این بازه زمانی طولانی است. همچنین اگر گونه‌ای تلف شد، باید لاشه‌‌اش تحویل سازمان داده شود اما چون سازمان توانایی کالبدشکافی و نگهداری از لاشه‌ها را ندارد، عملا لاشه‌ای هم تحویل گرفته نمی‌شود و این هم زمینه بروز تخلف گسترده دیگر است.»

او یک بار دیگر تاکید می‌کند که هیچ باغ پرندگان استانداردی در کشور نداریم و باغ پرندگان تهران هم که شاید استانداردترین باغ ایران است، هیچ شفافیتی ندارد. «نکته دیگر این است، چطور کشوری مانند ایران ۱۸ مجموعه باغ پرندگان دارد؟ کشورهای توسعه‌یافته با حجم بالای گردشگر یک یا دو باغ دارند و شمار باغ‌‌های پرندگان مشهور دنیا به هفت یا هشت عدد می‌رسد. سوال اینجاست که چرا ایران استتثناست؟ اگر این کار سودآوری اقتصادی داشت طبیعتاً کشورهایی با گردشگر بالا باید بیشتر از ما باغ می‌داشتند. پیداست که درآمد غیرقانونی حاشیه‌ای وجود دارد چرا که حتی بعضی از این باغ پرندگان حتی برای بازدیدکنندگان دایمی باز نیست پوشش استاندارد حداقلی برای بروز انواع تخلفات مانند قاچاق است.»

ابراهیمی در پایان می‌گوید تعطیل‌کردن چهار باغ پرندگان غیراستاندارد اتفاق خوبی است اما این حل‌کننده‌ مشکل نیست و برای حل مشکل باید مراحلی طی شود؛ باید دید آیا هزینه‌ای که سازمان محیط زیست برای نظارت از این تعداد باغ می‌کند، به‌صرفه است؟

این مجموعه‌ها بر اساس چه مدل اقتصادی طراحی شده و شروع به کار کرده‌اند؟ چرا برای اصلاح آیین‌نامه از بدنه کارشناسی و توانایی افراد متخصص خارج از سازمان استفاده نشده؟ و چندین و چند سوال دیگر که همچنان جوابی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ندارند.