تخلفات تعاون روستایی و خسران کشاورزان

فاصله دور وضعیت موجود با فلسفه وجودی تعاون روستایی

طی هفته‌های اخیر یک بار دیگر مدیر عامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران تغییر کرد، این تغییر در پی افشای یک تخلف بزرگ رخ داد که به فاصله تنها چند ساعت بعد با دفاع وزارت جهاد کشاورزی نوعی سوء‌تفاهم و قضاوت زود هنگام نمایش داده شد؛ اما در نهایت تبعات آن گریبان مدیرعامل سابق سازمان مرکزی تعاون روستایی را گرفت که پس از چند ماه مدیریت، کارنامه پر از تجدیدی را برای خویش و همچنین وزارت جهاد کشاورزی ثبت کرد.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی ، گفته می‌شود نیکبخت، مدیرعامل جدید سازمان مرکزی تعاون روستایی ، تنها دقایقی پیش از مراسم از معارفه خود خبردار شده بود و این تغییر در حالی بود که قادری‌فر برای جبران مافات برنامه‌ریزی می‌کرد.
با چشم‌پوشی از اتفاقاتی که در سازمان مرکزی تعاون روستایی طی چند ماه اخیر گذشت و به‌واقع سرمایه اجتماعی این سازمان را به میزان قابل توجهی کاهش داد؛ امروز امید فعالان بخش کشاورزی بر مدیریت کارآمد نیکبخت به عنوان مدیرعامل جدید این سازمان است.

اما نیکبخت در سازمان مرکزی تعاون روستایی باید به‌دنبال چه چیزی باشد، آشکار است این سازمان طی سنوات متمادی از رسالت اصلی خود بسیار دور شده است و این امر سبب شده تا از آن به عنوان شرکت نیمه دولتی زیان‌ده نام برده شود و برای سیاست‌گذاران راهی جز انحلال آن باقی نماند.

فلسفه وجودی سازمان مرکزی تعاون روستایی در اساس‌نامه است

در این میان هر بار اساس‌نامه قوی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران ناجی آن بوده است. اساس‌نامه‌ای که همواره مورد غفلت مدیران سازمان مرکزی تعاون روستایی و حتی وزارت جهاد کشاورزی واقع شده است.

اساس‌نامه سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ‌مصوب سال ۱۳۴۶ کمیسیون مشترک دارایی دو مجلس (شورای ملی و سنا) است و به استناد ماده ۳ قانون تشکیل وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران برای مدت نامحدود و با هدف اصلی تأمین موجبات پیشرفت و توسعه و تقویت تعاون تشکیل شده و به‌صورت شرکت سهامی اداره می‌شود.

در اساس‌نامه برای رسیدن به هدف اصلی تشکیل این سازمان، عملیاتی تعریف شده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به توسعه شبکه تعاونی در روستاها، کمک اعتباری به شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی به‌منظور افزایش محصول و درآمد دهقانان، بازاریابی برای فروش محصول کشاورزان و توسعه و تقویت صنایع روستایی اشاره کرد.

شرکت‌های تعاونی روستایی، کشاورزی، تولیدات صنایع توسط زنان روستایی و نظام‌های صنفی تحت نظارت این سازمان نیز هریک دارای اساس‌نامه‌های قوی هستند که از مهم‌ترین وظایف سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، نظارت‌ بر این تعاونی‌ها در راستای عمل به اساس‌نامه آنها است.

برای مثال در اساس‌نامه اتحادیه‌های تعاون روستایی در بخش موضوع و حدود عملیات اتحادیه ۱۷ بند آمده است که با تأملی در آنها، تقریبا موردی نیست که مربوط به امور بخش کشاورزی باشد؛ اما در حدود عملیات اتحادیه و شرکت‌های تعاون روستایی نیامده باشد.

برای مثال انجام خدمات عمومی برای شرکت‌های عضو و اعضای آن مانند حمل و نقل، تهیه مسکن، تامین آب شرب و آب مصارف زراعی، ایجاد و نگهداری کانال‌های آب‌رسانی، زهکشی، پیش‌بینی و مسائل بهداشتی، بهداری و آموزشی، تاسیس مرکز توزیع نیروی برق و گازرسانی، ایجاد شبکه تلفن، تلقیح مصنوعی دام‌ها، مبارزه با امراض، آفات ‌نباتی و حیوانی، تهیه خوراک دام و طیور با رعایت قوانین مربوطه و هماهنگی لازم با وزارتخانه‌های ذی‌ربط و همچنین جمع‌آوری، طبقه‌بندی، بسته‌بندی، نگهداری، تبدیل، حمل‌ونقل و خریدوفروش محصولات تولیدی کشاورزان، دامداران، دامپروران، پرورش‌دهندگان زنبورعسل، کرم ابریشم، ماهی، طیور، صاحبان صنایع ‌دستی زنان روستایی حوزه عمل اتحادیه به‌وسیله شرکت‌های عضو یا به‌طور مستقیم از تولیدکنندگان مذکور بنابر موافقت هیات ‌مدیره از وظایف تعاون روستایی محسوب می‌شود.

نگاهی مختصر به نمونه موارد مطرح شده در اساسنامه سازمان مرکزی تعاون روستایی و اتحادیه تعاون روستایی بیانگر فراگیری نقش این سیستم در توسعه بخش کشاورزی است که در سالیان گذشته از آن بسیار دور شده است.

مُسَکن کوتاه مدت برای جبران سوء‌مدیریت‌های بخش کشاورزی

سازمان مرکزی تعاون روستایی و شعب استانی آن، اما به جای برنامه‌ریزی اصولی برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده در اساس‌نامه همواره به‌دنبال مسکن‌های کوتاه مدت برای جبران سوء‌مدیریت های بخش کشاورزی بوده‌اند؛ به‌طوری که اگر امروز تولید مازاد گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، خرما، سیب درختی و… پیش آید، این سازمان باید وارد عمل شود و بازار را متعادل کند.

در حالی که رسالت اصلی این دستگاه فراتر از این ورودهای مقطعی و دستوری به بازار محصولات کشاورزی است و نه تنها باید برای تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی برنامه‌ریزی مدونی ارائه دهد؛ بلکه می‌بایست برای بازاریابی محصولات کشاورزان نیز برنامه داشته باشد.

سازمان تعاون روستایی این امر را نه از طریق دولت، بلکه از طریق تشکل‌های بخش کشاورزی راهبری می‌کند، تشکل‌هایی که به‌عنوان بخش خصوصی و نماینده کشاورزان پس از به‌دست آوردن منافع و منابع آنها را در اختیار بهره‌بردار قرار دهند، نه اینکه رانت ایجاد کرده و با دلالی عرصه را بر کشاورز تنگ‌تر کنند.

۵ هزار شرکت تعاونی کشاورزی در کشور چه می‌کنند؟

هدایت، حمایت و نظارت بر بیش از ۵ هزار شرکت تعاونی روستایی، کشاورزی، تولید و زنان وظیفه اصلی سازمان مرکزی تعاون روستایی است که تمامی بهره‌برداران بخش کشاورزی سهامداران اصلی آنها هستند؛ اما امروز به حال خود رها شده‌اند.

این فراغت از انجام وظایف ذاتی خسران قابل توجهی به بخش کشاورزی کشور وارد کرده است که سبب می‌شود بسیاری از اهداف و برنامه‌های درخشان در این حوزه ابتر باقی بمانند.

بر کسی پوشیده نیست تخلفات بسیاری توسط شرکت‌های تعاونی تحت نظارت سازمان مرکزی تعاون روستایی در سطح ملی، استانی و شهرستانی در حال رخداد است که در سایه سوء مدیریت سازمان مرکزی تعاون روستایی و مظلومیت کشاورزان هیچ‌گاه مجالی برای پیگیری آنها باقی نمی‌ماند.

در واقع اگر تخلف در این شرکت و اتحادیه‌ها وجود نداشت، اوضاع کشاورزان بسیار بهتر از امروز بود. بیش از ۵ هزار شرکت تعاونی در سطح کشور وجود دارند که سرمایه آنها را کشاورزان تامین کرده‌اند؛ اما امروز کشاورزان سهامدار در مجامع عمومی حضور نمی‌یابند؛ چراکه عموماً از حقوق خود مطلع نیستند و این شرکت‌ها با بده بستان مدیران عامل و هیات مدیره اداره می‌شوند؛ چراکه سازمانی که باید بر عملکرد این شرکت‌ها نظارت کند، مشغول رفع و رجوع دستورات لحظه و خلق الساعه وزارت جهاد کشاورزی بوده و به برنامه‌هایی می‌پردازد که هیچ منفعتی برای کشاورزان ندارد.

در نهایت که اگر مجال برنامه‌ریزی اصولی برای تحقق اساس‌نامه از سوی سازمان مرکزی تعاون روستایی بود و این مهم برای وزیر اهمیت پیدا می‌کرد بسیاری از مشکلات بخش کشاورزی کشور رفع و رجوع می‌شد و بخش کشاورزی توسعه و آبادانی کشور را رقم می‌زد.