جلوگیری از تبدیل محصولات به ضایعات اقدامی راهبردی

اخبار سبز کشاورزی : وضعیت نگران‌کننده‌ای در کشور از جهت مصرف آب و تبدیل آب به محصولات خشک وجود دارد. هر ساله در این باره که چه میزان از ذخایر کشور مصرف می‌شود و هر یک از بخش‌های کشاورزی، صنعت و خانگی چه سهمی در مصرف این حجم از ذخایر آبی دارند صحبت هایی مطرح می‌شود.

در این میان کشاورزی به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندع آب در ایران حدود 90 درصد منابع آبی ایران را می‌بلعد. همه یا دست‌کم اکثر کارشناسان در این باره می‌گویند هدر رفت آب در کشاورزی ایران بسیار زیاد است و به همین خاطر نه فقط اراده‌ای پدید آمده تا سهم آب کشاورزی را درایران از حدود 90 درصد به حدود 75 تا 80 درصد کاهش دهند، بلکه این نکته نیز گفته می‌شود که باید میزان تولید محصول خشک به ازای هر متر مکعب آب مصرفی به‌طور کلی افزایش یابد.

اکنون به این ملاحظات، کاهش کشت محصولات جالیزی و پر آب‌بر و جایگزینی آن با محصولات راهبردی و مهم در صنعت غذایی کشور اضافه شده است و معاون زراعت و شخص وزیر در وزارت جهاد کشاورزی از تشویق کشاورزان به توجه بیشتر برای کشت البته تغییر الگوی کشت خبر می‌دهند و وعده‌هایی درباه بهبود مصرف آب و میزان تولید محصول به‌ازای مصرف آب داده می‌شود که نکاتی امیدوار کننده و قابل استقبال است.

اما آمارهای تایید شده درباره میزان ضایعات محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره به قدری نگران کننده است که موضوع بهره‌وری در مصرف آب را هم تحت تاثیر قرار داده است؛ چنان که برابر آمار تایید شده از جانب فائو، سازمان خواربار ملل متحد، حدود 35 درصد محصولات تولیدی کشاورزی ایران در چرخه از مزرعه تا سفره تبدیل به ضایعات می‌شود و نابود می‌گردد. در برخی آمارها این رقم به حدود 40 درصد هم می‌رسد و برخی از مدافعان وضع موجود توضیح می‌دهند که این رقم حتی اگر همان 40 درصد باشد چندان نگران کننده نیست؛ چراکه این ضایعات تبدیل به خوراک دام می‌شود و به‌همین دلیل در واقع این میزان ضایعات نابود نمی‌شود؛ بلکه به‌صورت خوراک دام دوباره به چرخه تولید بار می گردد و اسراف نمی‌شود.

آیا این توجیه قابل قبول است؟ برخی مدیران ارشد در وزارت جهاد کشاورزی توضیح می‌دهند که برای تولید این 35 تا 40 درصد محصولاتی که ضایعاتش تبدیل می‌شود حدود 25 تا 30 میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود و اصلا به صرفه نیست که برای 35 تا 40 درصد محصول تبدیل شده به ضایعات خوراک دام، این حجم از آب مصرف شود.

نکته ناراحت کننده آن است که در هفته‌های اخیر کلیپ‌هایی در فضای مجازی منتشر شده که در آن برخی کشاورزان محصول به عمل آمده خود را با دست خود نابود می‌کنند. این محصولات گاهی در ارومیه سیب‌هایی است که مشتری ندارد و در کنار جاده ریخته و نابود می‌شود گاهی هندوانه‌هایی است که به قیمت نازل باید فروخته شود اما کشاورز ترجیح می‌دهد در اعتراض محصول را نابود کند و از فروختن به قیمت‌های نازل پرهیز کند و گاهی هم درباره محصولات دیگر و در شهرستان‌ها و روستاهای دیگر مشاهده می‌شود.

هر چند که این نابود کردن محصولات با دست خود در آمارهای ضایعات کشاورزی دیده می‌شود و آمار جداگانه ندارد؛ اما به لحاظ روحی و عاطفی ناراحت کننده‌تر و ناامید کننده‌تر است.

در مجموع نگارنده بر این باور است که پرداختن به تغییر الگوی کشت و بهینه کردن آن براساس ملاحظات زیست محیطی و اقلیمی اقدامی مفید و موثر است و حتما باید در زمان وعده داده شده؛ یعنی اوایل پاییر این الگو اعلام و عملیاتی شود؛ اما در همان حال مدیران جهاد کشاورزی باید به این نکته مهم نیز توجه داشته باشند که جلوگیری از تبدیل محصول کشاورزی به ضایعات وظیفه مهمی است که به اندازه تغییر الگوی کشت و جلوگیری از کشت محصولات پر آب‌بر هم از مصرف آب جلوگیری می‌کند و هم بهره‌وری در کشاورزی را ارتقای می‌دهد.

نادر کریمی جونی