فائو، راشاتودی، تسنیم و آمار غیرقابل استناد

اخبار سبز کشاورزی : از پنج روز قبل تاکنون تقریباً تمام خبرگزاری‌ها، نشریات و سایت‌های صاحب‌نام و بی‌نام و نشان با شور و حالی خاص اقدام به انعکاس گزارشی از سوی سازمان فائو و به نقل از راشاتودی درمورد جایگاه بعضی از محصولات کشاورزی ایران کرده‌اند که از نظر تحلیلگران داخلی و به‌دلیل گذشت دو سال از آنچه شرح داده شده، چندان جای بشکن زدن ندارد؛ چراکه این 20محصول می‌توانست به‌جای مثلاً تولید بادمجان و اسفناج به محصولات مهم‌تری مانند ذرت که نقشی اساسی در امنیت غذایی دارند، اشاره نماید.

سازمان فائو بنابر وظایف تعریف شده، خود پیوسته درحال رصد کردن چگونگی تولید محصولات کشاورزی، به‌منزله زیرساخت و اساساً تامین امنیت غذا در جهان است و به‌طور مستمر اقدام به انتشار اطلاعات کسب شده‌ای می‌نماید که البته از سوی مراجع رسمی اعلام می‌شود، اما آمار فائو، راشاتودی و ترجمه تسنیم حکایت از مرجع غیرمستند و غیرکارشناسی دارد.

جایگاه ایران در تولید محصولات کشاورزی

آمارهایی که به‌ویژه از سوی برخی از کشورها از قبیل ایران داده می‌شود چندان قابل اطمینان و راستی‌آزمایی نیستند که دلیل آن حداقل برای مشتاقان و پیگیری‌کنندگان داخلی روشن است و آن تفاوت، تعارض و گاه تناقض بین آمارهای چند وجهی درمورد یک کالا واحد است.

دلایل چنین کاستی‌هایی در آمارها در درجه اول بیان نکردن واقعیت‌ها به علت امکان ایجاد بدبینی و به زیرسوال رفتن مسئولان و مجریان آن مورد مشخص در انجام وظایف و ثانیاً استمرار شرایط «باری به هر جهت» تا امکان حصول دست‌یابی احتمالی به یک نتیجه قانع‌کننده است.

جایگاه‌هایی که ایران از دست داده است

طی چهار دهه گذشته ایران به تدریج و البته گاه به شکل انفجاری اکثریت جایگاه‌ها و پایگاه‌های جهانی خود را از دست داده، به‌گونه‌ای که بعضاً با کشورهایی مانند آنگولا و اتیوپی در پاره‌ای موارد مقایسه می‌شود.

از اولین تولیدکننده پسته به رده سوم رسیده (پس از آمریکا و ترکیه)، در حالی که زمانی که کل تولید پسته آمریکا سه دهه قبل 3 تن بود، ایران 100 هزار تن پسته تولید می‌کرد، اما هم‌اکنون آمریکا سالانه 400 هزار تن پسته تولید می‌کند و ایران «اگر بلایی زمینی یا آسمانی نازل نشود» و چنانچه ابر و باد و مه و خورشید دست به دست یکدیگر دهند در حدود همان 150 هزار تن گذشته یا اندکی بیشتر تولید می‌کند.

ایران جایگاه اول یا دوم تولید خرما را به مصر و عربستان واگذر کرده و رتبه اول تولید زعفران را به افغان‌های خشخاش کار!

آمار دولتی غیرقابل اعتماد

حال سازمان فائو طی گزارشی که مبنای آن سال 2020 (1399) است، اقدام به اعلام و معرفی تولید 20 محصول کشاورزی ایران و جایگاه‌های جهانی آنها کرده است که در قالب یک گزارش بدون تفسیر و آسیب‌شناسانه ارائه شده است.

این گزارش اما از دیدگاه ناظران داخلی لزوماً نیاز به تحلیل دارد؛ چراکه اولاً این اعلام نظر بر پایه آمار و ارقام دولتی (البته نه یک دست و یک نواخت) تنظیم شده و ثانیاً باید دلایل نزول جایگاه ایران به‌ویژه در کالاهایی که جنبه توانایی ارزش افزوده داشته، اما هیچ بهایی به آن داده نشده، تشریح شود؛ چراکه این رشته سر دراز دارد.

سازمان فائو رتبه و جایگاه این محصولات را بین 3 تا 19 قرار داده است. قصد آن نداریم که تمام این 20 محصول و علل قرار گرفتن آنها را در چنین رتبه‌هایی بررسی کنیم؛ اما از باب مشت نمونه خروار و تا حد امکان چند محصول را در محک تجزیه و تحلیل کوتاهی قرار می‌دهیم.

بنابر اظهار سازمان فائو، محصولات خرما، عسل، پسته و گردوی ایران در جایگاه سوم جهانی قرار دارند. توجه داشته باشیم علی‌رغم ادعای قرار داشتن زعفران ایران در رتبه اول جهانی، نامی از آن برده نشده است. حال از خرما شروع می‌کنیم که اگر تمثیلی از شیرینی، حلاوت و لطافت است؛ اما در دهه‌های اخیر هیچ‌گاه موجب شیرین کامی نخلداران نشده است.

مدال رتبه اول خرما بر گردن دیگران

سازمان فائو مدعی است که در سال 2020 ایران یک میلیون و 280 هزار تن خرما تولید کرده که البته مسئولان و دست‌اندرکاران داخلی رقمی کمتر را ذکر می‌کنند که احتمالاً به واقعیت نزدیک‌تر است. زمانی ایران در جایگاه اول تولید خرمای جهان قرار داشت و پس از آن مصر و عربستان بودند؛ حال ایران مدال طلای خرمای خود را با برنز تعویض کرده است، اما چرا؟

میانگین برداشت جهانی خرما 5/ 6 تن در هکتار است، اما کشور و یا در واقع دولت مصر با حمایت‌هایی قابل ملاحظه از نخلداران این مقدار را تقریباً شش برابر یعنی در حدود 40تن در هکتار کرده است.

تلکوزاده، دبیر انجمن ملی خرما، در سال 98 گفته بود از تولید یک‌میلیون و 250 هزار تن خرما فقط 50 هزار تن (آن هم اکثراً به صورت فله) صادر شده است.

تونس رتبه اول صادرات خرما

حال پرسش اول آن است، در حالی که کشور تونس مقام هفتم تولید خرما در جهان را دارد؛ چرا مقام اول صادرات را به خود اختصاص داده است.

فقط به یک دلیل، آن هم اینکه دولت تونس به مدت 12 سال کمک‌های همه جانبه، حمایتی و بسیار بی‌دریغی را به نخلداران عرضه کرده است؛ اما مسئولان ایرانی به دلیل رها کردن نخلداران کشور آنها را در شرایطی قرار داده‌اند که حتی خرمایی را که با هزاران مشقت تولید کرده‌اند، جمع‌آوری نمی‌کنند؛ چراکه پس از تامین بازار داخل، حداقل نیمی از خرماهای تولیدی می‌بایستی در بهترین شرایط بازاریابی صادر می‌شد.

فراموش نکنیم هزاران تن خرمایی را که در سال‌های 99 و 1400 روی دست کشاورز ماند و بد عاقبت شد.

پرسش دوم آنکه چرا تمام دولت‌هایی که طی این چهار دهه آمده و رفته‌اند نسبت به نخلداران (مانند سایر کشاورزان) نامهربان بوده‌اند؟ مگر نه آنکه دولت به درآمدهای ارزی نیازمند است، پس چرا به طرفه العینی جلوی صادرات را می‌گیرد و بازارهایی را که برای به دست آوردن آنها سال‌ها زحمت کشیده شده دو دستی به رقبا تقدیم می‌کند و البته مستقیماً دودش بر چشم تولیدکنندگان خرما می‌رود و فراتر از آن دیگر انگیزه‌ای برای تولید در آنها به جای نمی‌گذارد.

مهاجرت باغ‌های پسته ایران به آمریکا

دوم پسته، پسته همانند زعفران و قالی یکی از نشان‌های تجاری یا برند ایران است؛ اما آن را نیز در جایگاهی که نباید باشد، قرار داده‌ایم. باغ‌های پسته کرمان در کالیفرنیای آمریکا بهترین پسته‌های ایرانی را تولید می‌کنند و پسته‌کاران کالیفرنیایی که تعدادی از آنها ایرانیان مهاجر هستند، تولید پسته را طی 3 دهه از 30 تن به 400 هزار تن رسانده‌اند و ما همچنان در جا می‌زنیم، به‌گونه‌ای که پس از ترکیه در تولید این محصول قرار داریم.

چرا هزاران تن پسته مرغوب ایرانی به صورت فله در گونی به امارات و سایر کشورها صادر و در آن جاها با بهترین بسته‌بندی‌های نام آن کشورها به سراسر جهان صادر می‌شود؟ بنابر کدام دلایل ایرانی‌ها قادر به بسته‌بندی بسته خود نیستند و ارزش افزوده زحمات خود را پیشکش اجانب می‌کنند.

فقط یک پاسخ برای این چرا می‌توان یافت و آن مشغول بودن مسئولان به امور دیگر و نه منافع ملی است. عسل رتبه سومی سرگذشتی مانند پسته و خرما دارد و هرچه شیرین‌تر، تلخ‌تر!

رتبه چهارم از آنها بادام و هندوانه و سایر محصولات در رتبه‌های بعدی تا نوزدهم قرار دارند. از آنجایی که تولید این محصولات در حوزه کاری وزارت جهاد کشاورزی است، پاسخ به برخی از پرسش‌ها و چراها به عهده مسئولان این وزارتخانه است. منتظریم!

مهدی رجول دزفولی