هزاران هزار درخت قربانی ماه مهر

بحران چاپ کتب درسی برای محیط زیست

در آستانه فصل خزان، زیبایی طبیعت چندین برابر می شود، پاییز بدون هنرنمایی درختان حرفی برای گفتن ندارد در کشورما این فصل هزار رنگ با بازگشایی مدارس مقارن شده و ذوق و شوق بچه ها برای رفتن به مدرسه این فصل را خاطره انگیزتر کرده است.

اخبار سبز کشاورزی : جمعیت دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ حدود ۱۵ میلیون ۹۰۰ هزار نفر گزارش شده است، گفته می‌شود برای تامین کتاب درسی برای این جامعه آماری بایست 50هزار تن کاغذ مصرف شود با توجه به اینکه برای هر تن کاغذ و تولید آن باید ۱۷ یا 18 درخت تنومند قطع شود می‌توان شروع فصل پاییز و بازگشایی مدارس برای طبیعت را همزمانی تلخ عنوان کرد.

هر ساله هزاران تن کاغذ برای انتشار کتاب‌های درسی برای دانش آموزان ایرانی‌ از داخل و خارج از کشور تامین می‌شود؛ اما عدم سیاست گذاری درست در حوزه کتاب درسی نیز به محیط زیست ایران ضربه‌ای بزرگ وارد می‌کند که نیازمند بازنگری جدی است.

هر چند در فضای الکترونیک، بستر آموزش را بسیار گسترده کرده است اما در حقیقت کما فی سابق کتب فیزیکی برای آموزش جایگاه ویژه‌ای دارند و‌ قابل حذف نیستند.

در دیگر کشورها نیز کتاب‌های درسی به‌صورت فیزیکی در دسترس بچه‌ها قرار دارد؛ اما تفاوت بین کشور ما با کشورهای توسعه یافته در حجم بالای انتشار کتاب درسی به دلایل مختلف از جمله اعمال تغییر مستمر و سالانه کتاب هر چند ناچیز است؛ به‌طوری که دو صفحه یک کتاب نسبت به سال گذشته تغییر می‌کند و مجدداً چاپ کتاب به‌صورت گسترده انجام می‌شود؛ به‌طوری که کتاب‌های سال‌های قبل بلااستفاده می‌شوند.

کتاب درسی به دانش آموز امانت داده شود

بررسی خبرنگار اخبار سبز کشاورزی (مزرعه سبز)‌ نشان می‌دهد در دیگر کشورهای توسعه یافته ازجمله انگلیس، فرانسه و آلمان مالکیت کتاب درسی در اختیار مدرسه قراردارد و دانش آموز طی دوره تحصیل به عنوان امانت از کتاب استفاده می‌کند تا‌ دوره‌های بعد دانش آموزان دیگر بتوانند از آن کتاب‌ها استفاده کنند.

احساس مسئولیت نسبت به نگهداری کتاب به تنهایی آموزش مهمی برای دانش آموزان به عنوان سرمایه انسانی کشور به‌شمار می‌آید که ابتدای کار در مدارس با نگهداری از کتاب‌ها محقق می‌شود.

بر اساس آمار اعلام شده یارانه دولتی اختصاص یافته برای کاغذ کتاب‌های درسی سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ که در سال گذشته از طرف دولت تخصیص داده شده بود معادل ۵۰ میلیون دلار با نرخ ارز ترجیحی بوده و مبلغ ریالی تخصیصی ۱,۱۶۷ میلیارد ریال که صرف خرید کاغذ داخلی و کاهش قیمت تمام شده کتاب درسی شده است.

سالانه 6 میلیون جلد کتاب اضافه چاپ می شد

سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اعلام کرده است با راه‌اندازی سامانه الکترونیکی توزیع کتاب‌های درسی میزان دقیق نیاز به کتاب درسی مشخص و از چاپ کتاب اضافه به میزان 6 میلیون جلد (معادل 3 هزار تن کاغذ) جلوگیری شده است؛ اما سال‌هاست موضوع استفاده مجدد از کتاب‌های درسی در مدارس‌ یا بازیافت آنها به منظور جلوگیری از اسراف و هدررفت منابع، جزو مسائل لاینحل کشور باقی مانده است.

برخی از مسئولان معتقد هستند مسائل بهداشتی مانع از جمع آوری و بهره گیری مجدد از کتابها می شود برای مثال محی‌الدین بهرام محمدیان، رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در باره جلوگیری از دور ریخته شدن کتاب‌های درسی در انتهای سال تحصیلی و استفاده مجدد از آنها گفته است: درباره این موضوع برخی از کارشناسان معتقدند به‌خاطر رعایت مسائل بهداشتی کتاب‌های درسی قابل جمع‌آوری نیستند و این کار ممکن است موجب انتقال میکروب و آلودگی شود. از سوی دیگر کارخانه یا مراکز بازیافتی در کشور نیست که کتاب‌های درسی را بازیافت کرده و آن را به کاغذ تحریر تبدیل کند.

معاون فعلی توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی نیز در این زمینه گفته است: استفاده مجدد از کتاب ها موضوع بسیار مهمی است اما در این میان مشکل اصلی فناوری بازیافت کتاب های درسی است.

معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی خاطرنشان کرد: صنایع بازیافت تا کنون این امکان را مهیا نکرده اند که کتاب های درسی جمع آوری شده را مورد استفاده مجدد قرار دهد. امکان بازیافت کتاب‌های درسی و جداسازی ۵۰۰ تن جوهر و مرکب مصرف شده در کشور وجود دارد اما باید بخش خصوصی در این حوزه سرمایه گذاری کند تا این فناوری ایجاد شود.

جای خالی ماندگار کتاب در سیاست آموزش و پرورش

در لایحه بودجه سال 1401 بندی با این عنوان « وزارت آموزش و پرورش مجاز است با سازوکارهای تشویقی و از طریق مدارس سراسر کشور، کتب درسی مستعمل، دفترچه و مجلات مصرفی را در پایان هر سال تحصیلی جمع‌آوری و نسبت به فروش آنها اقدام کند.» ذکر شده است.

این موضوع در حالی به عنوان قانون مطرح می شود که دانش آموزان خود تمامی هزینه های خرید کتاب را متقبل می شوند و از این نظر یارانه ای دریافت نمی کنند از سوی دیگر این امر هر چند مزایایی برای حفاظت از محیط زیست را در پی دارد اما عملا برای جلوگیری از مصرف هزاران تن کاغذ و هزینه های نجومی چاپ کتاب چاره جویی نکرده است.

در نهایت سوال این است آیا زمانیکه در لایحه بودجه برای درآمدزایی آموزش و پرورش از محل فروش کتب درسی دست دوم برنامه ریزی می شود می توان امید داشت برای ماندگاری کتب درسی و جلوگیری از چاپ سالیانه کتاب امیدی داشت.

فاطمه امیری