گنجینه زاگرس در آتش غفلت

جنگل‌های زاگرس نیازمند نگاه ویژه همه

جنگل‌های زاگرس با پیشینه کهن و تاریخی سال‌هاست که در کشور ما خودنمایی می‌کنند و هر اصله درخت در این جنگل‌ها عمری برابر با چند نسل از انسان دارد امروز اما فعالیت‌های انسانی، تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها سبب شده تا کمر پیرمردان سبزپوش زاگرس خمیده‌تر از گذشته شود و شکننده‌تر از همیشه به نظر برسد.

به گزارش مزرعه سبز ، کشور ایران با قرارگیری در منطقه‌ای خشک و نیمه خشک، شرایط جغرافیایی ویژه‌ای دارد. در این اقلیم خشک زمانی که سخن از جنگل به میان می‌آید، دو بخش از نقشه ایران به ذهن ما خطور می‌کند که با رنگ سبز نقاشی شده است. جنگل‌های هیرکانی و جنگل‌های زاگرس دو بخش عمده پوشش جنگلی ایرانند که هر دو با مشکلاتی جدی روبه رو هستند. جنگل‌های زاگرس با وسعت بیشتری که دارند، مردم بیشتری را درگیر خود می‌کنند و به تبع آن مشکلات بیشتری دارند؛ از تغییر کاربری و جنگل تراشی گرفته تا آتش سوزی‌هایی که عمدتا عمدی است.

ارزش جنگل‌های زاگرس بر هیچکس به‌خصوص فعالان و دوستداران محیط زیست پوشیده نیست. همانطور که جنگل‌های آمازون در آمریکای جنوبی ریه‌های زمین محسوب می‌شوند، بلوط‌های کهنسال زاگرس نیز با حضور خود نبض محیط زیست و طبیعت کشور را منظم نگه داشته‌اند.

حفاظت از زاگرس در دستور کار دولت سیزدهم

با توجه به اهمیت زیاد جنگل‌های زاگرس ۲ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ محمد مخبر- معاون اول رییس جمهوری - در جلسه کارگروه جنگل‌های زاگرس که با حضور وزرای کشور، جهاد کشاورزی ، نیرو، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست و استانداران لرستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد برگزار شد، به ارزش این جنگل‌ها اشاره کرد و گفت: مجموعه جنگل‌های زاگرس، زیست بوم جمعیتی بالغ بر ۱۰ میلیون نفر است و نمی‌توان به سادگی از کنار مسائل و مشکلات ساکنان این مناطق عبور کرد.

وی همچنین از وزیر کشور خواست کارگروهی را با عضویت سازمان حفاظت محیط زیست و دستگاه‌های مرتبط جهت تدوین طرحی عملیاتی و همه جانبه برای پیشگیری از آسیب‌ها و توسعه جنگل‌های زاگرس تشکیل دهد و حداکثر ظرف مدت یک ماه برنامه‌ای جامع، عملیاتی و قابل اجرا در این خصوص به دولت ارائه دهند؛ به گونه‌ای که وظایف استانداران و دستگاه‌های اجرایی به‌طور کامل مشخص باشد و اعتبارات مورد نیاز اجرای طرح ها نیز برآورد شده باشد.

ارزش استراتژیک زاگرس بر هیچکس پوشیده نیست

زاگرس منطقه‌ای استراتژیک برای کشور است و معیشت حدود ۱.۵ میلیون نفر از مردم ساکن در این مناطق وابسته به جنگل‌های زاگرس است. جنگل‌های زاگرس یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های جنگلی کشور هستند و بیش از ۸۰ درصد عشایر کشور و بیش از ۵۰ درصد دام کشور در این منطقه حضور دارند. جنگل‌های زاگرس ۱۱ استان کشور را در برگرفته اند و از استان آذربایجان غربی و تا ‌فیروزآباد فارس امتداد دارند.

جنگل‌های زاگرس ۶ میلیون هکتار وسعت دارند که این میزان جنگل در حدود ۳۰ میلیون ‌هکتار از مساحت کشور پراکنده است. ‌یکی از معیارهای تعیین مرز این ناحیه گونه گیاهی غالب آن، بلوط ایرانی است. سایر گونه‌های اصلی این ناحیه رویشی بنه، بادام، کیکم و گلابی وحشی است.

قدمت جنگل‌های بلوط زاگرس به ۵۵۰۰ سال می‌رسد. دو کارکرد مهم جنگل‌های بلوط زاگرس حفاظت از آب و خاک است که با توجه به غالب بودن آب و هوای خشک و نیمه‌خشک در کشور اهمیت بالایی دارد. ۴۰ درصد از آب کشور توسط پوشش گیاهی زاگرس ذخیره و به‌تدریج آزاد می شود. با توجه به ریزگردهای موجود در کشور و نقش جنگل‌ها در جذب گرد و غبار اهمیت این منابع پایه بیشتر از قبل نمایان می‌شود.

زاگرس خانه ۱۸۰ نوع درخت و درختچه است

علاوه بر این ۱۸۰ گونه درختی و درختچه دراین جنگل‌ها وجود دارد. مطالعات انجام شده در زاگرس نشان می دهد که ۶۰ درصد جنگل‌های زاگرس دارای تاج پوشش درختی و درختچه‌ای کمتر از ۲۵ درصد هستند که این امر علاوه بر تاثیر عوامل طبیعی نظیر خشکسالی ، سیل، اثرات تغییر اقلیم و … متاثر از عوامل انسانی نظیر فشار دام، زراعت زیراشکوب، قطع درختان به منظور مصارف سوختی و تغییر کاربری، آتش سوزی و… بوده است.

همچنین قطع درختان و قاچاق چوب از معضلات تهدیدکننده جنگل‌های زاگرس است. گسترش بیکاری در حاشیه روستاها و جنگل‌ها و مشکلات معیشتی مهمترین دلیلی است که باعث می‌شود مردم درختان را قطع و به ذغال تبدیل کنند سپس برای کسب درآمد و امرار معاش آن را بفروشند.

گنجینه زاگرس گرفتار شعله‌های سرخ آتش

شدت، حدت و وسعت آتش‌سوزی‌ها طی سال‌های اخیر در جنگل‌ها و مراتع زاگرس نسبت به گذشته افزایش ‌پیدا کرده و ترمیم آتش‌سوزی‌هایی با این شدت در جنگل‌هایی مانند زاگرس که خود به دلایل مختلف مانند کشاورزی، دامداری بیش از حد ظرفیت و از دست رفتن توانایی زادآوری آسیب پذیر شده بسیار دشوار است. جنگل‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، جزو جنگل‌های حفاظتی و حمایتی هستند.

همچنین در سال‌های اخیر بارها جنگل‌های زاگرس دچار آتش‌سوزی شده‌اند که برخی از آن‌ها گسترده بوده و انتقاداتی را از عملکرد سازمان جنگل‌ها به دنبال داشته است. در این شرایط سازمان جنگل‌ها از حل مشکل تامین بالگرد برای اطفای آتش‌سوزی جنگلی، استقرار دائم بالگرد در زاگرس برای اطفای حریق جنگل‌ها و تامین سایر تجهیزات اطفای حریق خبر داد.

آتش‌سوزی در بسیاری از مناطق جنگلی به‌ویژه در مناطق زاگرسی حتی اگر سطحی باشد و به درختان کمتر آسیب وارد کند، تمام نهال‌ها، ‍‍پوشش گیاهی و موجودات جانوری در آن منطقه را از بین می‌برد که نابودی آن‌ها کل اکوسیستم را دچار فرو‍‍پاشی می‌کند. آینده جنگل‌های زاگرس شرایط نگران‌کننده‌ای دارد چراکه اکنون زادآوری ‍‍پوشش گیاهی و استقرار نهال در این مناطق به‌دلیل چرای بیش از حد ظرفیت دام و فرسایش خاک به‌سختی اتفاق می‌افتد.

در حوزه زاگرس به دلیل بارندگی‌های امسال که غالبا به صورت برف بوده است در تابستان فصل آینده مشکلات بیشتری را خواهیم داشت. طبیعتا وقتی پوشش گیاهی افزایش می‌یابد، میزان آتش‌سوزی هم زیاد می‌شود چرا که یک ضلع آتش‌سوزی مواد سوختنی است که در عرصه منابع طبیعی، پوشش گیاهی مواد سوختنی محسوب می‌شود.

چگونه باید از گنجینه سبز زاگرس صیانت کرد؟

معاون اول رییس جمهوری با اشاره به راهکارهای نجات جنگل‌های زاگرس می‌گوید: برای اجرای هر چه بهتر طرح‌ها و برنامه‌های مرتبط با حل مسائل و احیای جنگل‌های زاگرس لازم است مردم و جوامع محلی را به صحنه بیاوریم و از مشارکت جدی خود مردم و شرکت‌های دانش بنیان برای پیشگیری از تخریب جنگل‌های زاگرس و توسعه این ناحیه بهره‌مند شویم.

در کنار وظایفی که مردم برای حفظ و صیانت از جنگل‌ها دارند، دولت و دستگاه حاکمیت نیز باید تلاش کند تا با اجرای سیاست‌های مناسب از وقوع آتش‌سوزی‌های بزرگ‌مقیاس، تغییر کاربری و قطع بی رویه درختان جلوگیری شود. بدون شک نگهداری از جنگل‌ها به خصوص جنگل‌های زاگرس که همچون مسیری سبز از شمل غرب تا جنوب شرق کشور گسترده شده است، سرمایه گذاری تضمینی و بزرگی برای نسل امروز و فرداست./ایسنا