تحلیل تطبیقی تجارب جهانی صنعت دیجیتال کشاورزی

تجزیه و تحلیل دقیق درباره صنعت کشاورزی دیجیتال، مشکل ناامنی غذایی و روندهایی که باید در سال 2023 طی شود، حاوی تجارب ارزشمندی است که می تواند نقشه آینده کشاورزی ایران را بر اساس تجارب تطبیقی تحولات کشاورزی دیجیتال در سایر کشورهای پیشرفته، غنی تر سازد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ حسین شیرزاد | درک اروپا از دیجیتالی شدن به عنوان یک پروژه تمام عیار" فنی-اجتماعی" است. استفاده از صنعت دیجیتالی شدن کشاورزی به مثابه یک "گفتمان" از طریق تولید چشم اندازهای قدرتمند از آینده، مداوما در حال پیشرفت است و به عنوان فضای "اعلان جمعی یک میل مشترک" ظاهر شده و آینده غذایی با ادغام فناوری‌های فیزیکی، دیجیتالی و بیولوژیکی چشم انداز ژرف دامنه ای را در معرض دید متخصصان قرار داده است.

بیشتر بخوانید: نگاهی به نقوش کارکردی مجتمع‌های کشاورزی- نظامی صهیونیسم

بر اساس نتایج سازمان ملل، اقدامات کشاورزی ناپایدار منجر به تخریب بیش از حد 40 درصد زمین برای کشاورزی مولد شده است و 90 درصد از خاک سطحی جهان تا سال 2050 بیشتر در معرض خطر است. علاوه بر این، کشاورزی به 70 درصد ذخایر آب شیرین جهان نیاز دارد که به سرعت در حال اتمام است و تا سال ۲۰۲۵، بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطقی به سر می برند که تحت فشار ناشی از فقدان آب مکفی برای شرب و کشاورزی قرار می گیرند. با این حال، طبق برآوردهای سازمان ملل پیش بینی می شود که جمعیت زمین تا سال 2050 به 10 میلیارد نفر برسد. بنابراین انتظار می رود که تقاضای غذا نیز از 59٪ تا 98٪ افزایش یابد، لذا برای ادامه، تولید مواد غذایی باید بیش از 50 درصد افزایش یابد، اما افزایش این نرخ با شرایط کنونی در بسیاری از مناطق از جمله منطقه خاورمیانه بیش از حد دور از ذهن است.

راه حل‌های تکنولوژیکی و فناوری بهترین گزینه برای جلوگیری از بحران

بنابراین با توجه به شتابی که پیش‌بینی جمعیت در حال حاضر دارد، راه حل های تکنولوژیکی و فناوری بهترین گزینه برای جلوگیری از بحرانی است که بی توجهی به آن می‌تواند گرسنگی گسترده، ناآرامی‌های مدنی و هرج و مرج را در مقیاس جهانی ایجاد کند. در این راستا، فناوری خلاق کشاورزی، که به طور ساده تر به عنوان تحول دیجیتالی در کشاورزی شناخته می شود، در آینده نزدیک بسیار مهم خواهد شد.

ارزش صنعت دیجیتال کشاورزی در سال 2021 به 19.5 میلیارد دلار رسیده و پیش بینی می شود که تا سال 2030 به 46.4 میلیارد دلار برسد و بر اساس ارزیابی بازارگروه محققین( Spherical Research ) با متوسط نرخ رشد 17.3 درصد ادامه یابد. به نظر فائو، انتظار می‌رود دولت‌ها، به‌ویژه در ایالات متحده، با توجه به شرایط اضطراری که در پیش‌بینی‌ها لحاظ شده است، وارد عمل شده و از طریق یارانه از بازار فناوری کشاورزی حمایت کنند.

با این حال، سرمایه‌گذاری در فناوری کشاورزی به دلیل محدودیت‌های زنجیره تامین و رکود تورمی که ممکن است جدول زمانی را مختل کند، با مشکل مواجه شده است.

ارزیابی بازیگران کلیدی فناوری دیجیتال کشاورزی و روندهایی که باید در سال 2023 نیاز به مطالعه تجارب تطبیقی سایر کشورهای موفق در این زمینه دارد که در این یادداشت سعی خواهیم نمود تا به برخی از این تجارب موفق بپردازیم.

بیشتر بخوانید: بذرها توسط شرکت‌های بزرگ شیمیایی، مستعمره می‌شوند

اهمیت کشاورزی عمودی تحت کنترل

بخش عمده ای از مهمترین عناصر تعیین کننده فناوری های کشاورزی دیحیتال با مسئله پایداری تولید و تاب آوری در برابر شرایط سخت اقلیمی ارتباط دارند، زیرا این مهم ترین مشکلی است که کشاورزی جهان با آن مواجه است. در این راستا، "کشاورزی عمودی تحت کنترل" یک فناوری مهم است که نشان داده است استفاده از زمین و آب را به ترتیب 99 و 70 درصد کاهش می دهد. بازیکنان برجسته در این دامنه به ترتیب شرکت های (AeroFarms، InFarm و Agricool ) میباشند که در ایالات متحده، آلمان و فرانسه مستقر هستند.

سپس سیستم های آبیاری میکرونیزه( N-Drip ) وجود دارد که در عین بهبود عملکرد محصول، 50 درصد در مصرف آب صرفه جویی می کند. شرکت‌های بزرگ در صنعت آبیاری شامل لیندسی (LNN) و شرکت تورو (TTC) هستند. تا سال 2018، پلتفرم Climate Field View بیش از 100000 مشتری ثبت شده در ایالات متحده، کانادا و برزیل داشت که مجموعاً حدود 120 میلیون هکتار کشاورزی کردند. برخی از شرکت های فناوری اطلاعات نیز در این تجارت مشارکت دارند.

به عنوان مثال، شرکت (FarmBeats ) متعلق به شرکت مایکروسافت (MSFT) از الگوریتم "یادگیری ماشینی و محاسبات ابری" برای ردیابی دما و رطوبت خاک برای کمک به مدیریت موثر آبیاری برای صرفه جویی در آب استفاده می کند شرکت عظیم (Syngenta ) ازسال 2009 در کسب و کار سرمایه گذاری خطرپذیر شروع به کار کرد. از آن زمان، این شرکت در استارت آپ های جهانی از جمله ایالات متحده، اروپا، آمریکای جنوبی، هند و استرالیا سرمایه گذاری کرده است.

بیشتر بخوانید: کشاورزی عمودی راه حلی پایدار برای امنیت غذایی

مناطقی که آن را هدف قرار می دهد شامل نهاده های کشاورزی نسل بعدی مانند(ویرایش ژنوم، بیولوژیک،زیست شناسی مصنوعی، فن آوری های پرورش دیجیتال جدید از جمله حسگرها، تصاویر هوایی، کشاورزی دقیق، سیستم های دیجیتال مدیریت مزرعه، ابزارهای دیجیتال مدیریت ریسک) می‌باشد.

صندوق پر مخاطره این شرکت (Syngenta Ventures) سالانه دو تا چهار شرکت از حدود 200 شرکتی را که در ابتدا در نظر می‌گیرد را تامین مالی می‌کند. اکثر کشورهایی که در فناوری کشاورزی پیشرفته هستند دو چیز مشترک دارند " اقتصادهای پیشرفته و بازده کشاورزی بالا" ؛ تولید بالای کشاورزی این کشورها را وادار کرده است که برای حفظ پایداری و رشد بازده خود در نوآوری های دیجیتال در فناوری کشاورزی سرمایه گذاری کنند. برای تحلیل فهرست 12 کشور از پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا در فناوری کشاورزی، می توان آنها را بر اساس تعداد استارت‌آپ‌های فناوری کشاورزی فعال در کشورها رتبه‌بندی کرد . این داده ها را می توان ازپلتفرم (Tracxn )، که یک پلتفرم برتر در رتبه بندی استارت آپ ها در کشورهای مختلف بوده و بیش از 230 بخش در مورد شرکت های مهم و همچنین عوامل دیگری مانند میزان سرمایه گذاری و اجرای عملی این فناوری ها دارد ، ردیابی کرده، و تجارب آنها را به دست آورده ایم.

استارت آپ‌های کشاورزی کره جنوبی در سال 2022 به تعداد ​​72 رسیده

بر این اساس، تعداد استارت آپ های کشاورزی کره جنوبی در سال 2022 به تعداد ​​72 رسیده است. کره جنوبی یکی از ثروتمندترین و پیشرفته ترین کشورهای آسیای شرقی است که اندازه تولید ناخالص داخلی آن در سال 2021 برابر با 1.8 دلار است. در همان سال، بخش کشاورزی آن 1.84 درصد از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می داد. محصول اصلی این کشور برنج است. به یاری حمایت های دولت و بخش خصوصی، اکوسیستم کشاورزی هوشمند در کشور ریشه های عمیقی دوانده است.

در سال 2014، تنها 405 هکتار زمین و 23 خانوار به ترتیب به مزارع هوشمند و دام هوشمند اختصاص یافته بود که این آمار در سال 2022، به ترتیب به 6485 هکتار زمین و 4743 خانوار افزایش یافته است. کره جنوبی دارای استارت آپ های قابل توجهی است که در تلاش برای ایجاد ابتکار و نوآوری در صنعت دیجیتال تولید و حل مشکلات مربوط به پایداری کشاورزی هستند. شرکت های برجسته عبارتند این کشور عبارتند از( Green Labs، G+ Flas Life Sciences و EGG Tube).

ژاپن در فهرست پیشرفته ترین کشورها در فناوری کشاورزی

ژاپن یکی دیگر از کشورهای آسیای شرقی در فهرست پیشرفته ترین کشورها در زمینه فناوری کشاورزی است. امروزه تعداد استارت آپ های کشاورزی به ​​76 شرکت فعال رسیده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، بخش کشاورزی در سال 2022 یک درصد از تولید ناخالص داخلی ژاپن را تشکیل داده است.

ژاپن می خواهد صادرات محصولات کشاورزی خود را از سال 2019 که بالغ بر 9 میلیارد دلار بود، بیش از دو برابر کند. این کشور قصد دارد تا سال 2025 به ارزش 19 میلیارد دلار محصولات کشاورزی صادر کند و به کمک استارتاپ ها و اکوسیستم های صادراتی پیشرفته، نیاز بازار را احساس می کند.

بیشتر بخوانید: رویکرد ریزوماتیك در بازمهندسی شبکه تعاونی‌های روستایی ایران

ارزش بخش کشاورزی در ژاپن 1.66 میلیارد دلار است. مدل ژاپن و کره جنوبی از مشابهت های بسیاری از منظر ایجاد صندوق های مالی، بیمه فنآوری های پر ریسک و نظام "تامین مالی بهنگام" برخوردار است به این ترتیب، کشورهای شرق آسیای دور در حال تغییر صنعت کشاورزی خود از طریق فناوری دیجیتال هستند به عنوان مثال در ژاپن دو شرکت ( Spread و Routerek ) دو نمونه از شرکت های بسیار نوآوری هستند که رسوخ صنعت دیجیتال در کشاورزی را نوآورانه دنبال می کنند.

اولی کاهوی کشت شده به روش هیدروپونیک تولید می کند در حالی که دومی سیستم های مبتنی بر حسگر را برای آبیاری قطره ای توسعه داده است. جالب توجه آن است که مدل کسب و کار شرکت ( Routerek ) تقریباً مشابه مدل های شرکت Lindsay (LNN)، شرکت Toro (TTC) و Microsoft (MSFT) در مورد بهره وری آبیاری از طریق روش های دیجیتالیزه است.

تعداد استارت آپ های کشاورزی فناوری در نیوزیلند 185 شرکت فعال است

نیوزیلند نیز یکی دیگر از کشورهای پیشرفته در این حوزه است. تعداد استارت آپ های کشاورزی فناوری در نیوزلند 185 شرکت فعال است. بر اساس آمار( Statista) کشاورزی در این کشور معادل 5.65 درصد از تولید ناخالص داخلی نیوزیلند را در سال 2019 تشکیل می داد.

طبق آمار رسمی دولت، نیوزیلند دارای بخش کشاورزی پرقدرتی است که 1.5 میلیارد دلار به اقتصاد صادراتی این کشور کمک می کند. برخی از موثرترین استارت آپ ها عبارتند از(BioLumic و Opo Bio ) که اولی تجهیزات اشعه ماوراء بنفش و همچنین راه حل های درمانی را برای افزایش مقاومت محصولات زراعی به آفات/بیماری، عملکرد و تاب آوری تولید و عرضه می کند و دومی محصولات گوشتی مبتنی بر کشت سلولی را تولید می کند تا تأثیرات مضر گاوداری بر روی کره زمین را جبران کند. دیجیتال‌سازی به‌عنوان یک «پروژه» در نیوزلند با سرعت در حال پیشرفت است.

اسرائيل دارای تعداد225 استارت‌آپ کشاورزی است

اسرائيل نیز در این حوزه دارای تعداد225 استارت آپ کشاورزی است. به یاری نظرات "سیمچا بلاس"، طراح سیستم های آبیاری قطره ای، روش آبیاری دیجیتالیزه بسیار کارآمدی طراحی شده که نسبت به سایر روش های آبیاری به 20 تا 50 درصد آب کمتر نیاز دارد. علاوه بر این، تحقیقات"اوری شانی"، نظریه پرداز آب، با توسعه برجسته سیستم آبیاری ( N-Drip)، هزینه پمپ‌های گران قیمت و فیلترهای آب را به شدت کاهش ‌داده و 50 درصد مصرف آب را کمتر نموده است.

رژیم صهیونیستی به کمک فضای پویای نوآوری( مدل همکاری صنعت، دانشگاه و مراکز نظامی) توانسته است، با کمک ایالات متحده، تامین مالی صندوق های اروپایی و مشارکت سهامداری در برخی از بزرگترین شرکت های جهان به دستاوردهای تازه ای نایل شود. مهمترین شرکت های تاثیرگذار کشاورزی در این رژیم ( Kaiima، Equinom و Fieldin.) می‌باشند.

فرانسه دارای ممتاز ترین اکوسیستم "بیو دیجیتال" و بزرگترین تولید کننده محصولات کشاورزی دیجیتال در اروپا است

فرانسه دارای ممتاز ترین اکوسیستم "بیو دیجیتال" و بزرگترین تولید کننده محصولات کشاورزی دیجیتال در اروپا است. تعداد استارت آپ های کشاورزی این کشور تا سال 2022 معادل ​​292 شرکت می باشد. با استفاده از«فرهنگ‌ کارآفرینی»، برگزیدن استراتژی صحیح مالی سرمایه گذاری مخاطره آمیز در مورد استارتاپ های پرخطر، بومی‌سازی و تجربه روزمره با فناوری‌های دیجیتال، در فرانسه تولیدات کشاورزی 1.6 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را در سال 2021 تشکیل می دهد.

برخی از مهمترین آنها عبارتند از( Ynsect، Limagrain و Agronutris. Ynsect ) در توسعه حسگرها، پهبادها، گرده افشان ها، کشت حشرات مفید که غلات را به منابع مغذی برای تغذیه حیوانات خانگی تبدیل می کند، نقش دارد.

از سوی دیگر، (Limagrain) در تولید و عرضه بذرهای GMO و غیر GMO شرکت دارد در حالی که( Agronutris ) تولید کننده انحصاری کودهای آلی مبتنی بر حشرات است. شرکت ( Ynsect) معتقد است، حشرات با توجه به ارزش غذایی بالا، نیاز کم به زمین و آب، انتشار کم گازهای گلخانه ای و راندمان بالایی که در آن می توانند خوراک را به غذا تبدیل کنند، می توانند به امنیت غذایی کمک کرده و بخشی از راه حل کمبود مواد غذایی باشند.

استارتاپ ( Apeel Sciences ) با فن‌آوری‌های دیجیتال نگهداری مواد غذایی به کاهش ضایعات مواد غذایی کمک می‌کنند، مانند خدمات خواربارفروشی الکترونیکی مانند ( Misfits Market و Imperfect Foods ) که «محصولات موسوم به زشت» را به فروش می‌رسانند که در صورت عدم وجود این فناوری های دیجیتال این غذاها محکوم بودند در میان غذاهای تازه و خواربارفروشی‌هایشان تلف شوند.پیش فرض همه دانایان کشاورزی ذر فرانسه آن است که مدل تجاری فعلی کشاورزی باید مسئولیت وضعیت غیرقابل دفاع امروز را بر عهده بگیرد.

کشاورزان در تلاش خود برای تولید غذای بیشتر تشویق شده‌اند که هزینه‌های زیست‌محیطی را نادیده بگیرند، این پدیده منجر به کاهش تنوع زیستی، گرده‌افشان (مانند زنبورها) و سلامت خاک، و همچنین هزینه‌های اجتماعی مرتبط با منابع کمیاب مانند آب و انرژی شده است. از آنجایی که «کشور در حال نزدیک شدن به محدودیت‌های طبیعی اکوسیستم تولید کشاورزی است، افزایش تولید مواد غذایی تا سطوح درخواستی به سادگی امکان‌پذیر نیست. سیستم‌های کشاورزی فعلی ناپایدار و ناکارآمد هستند.

پیشرفت های انقلاب سبز و مکانیزاسیون به پایان رسیده است و نرخ تولید بازده، روند منفی دارد. از اختلال در زنجیره‌های تامین جهانی و شبکه‌های لجستیکی گرفته تا مسائل مربوط به نیروی کار، هدر رفتن میلیون ها تن غذا تا افزایش ناامنی غذایی و ملی‌گرایی غذایی اخیر نیاز به راه حل های دیجیتال در کشاورزی را گریز ناپذیر می سازد.

آلمان پس از فرانسه دومین تولید کشاورزی را دارد

آلمان پس از فرانسه دومین تولید کشاورزی را دارد، اما تعداد استارت آپ های کشاورزی این کشور کمی بیشتر از فرانسه میباشد. تا سال 2022، 297 استارت آپ کشاورزی در آلمان مشغول به کار بودند.

رهبر اتحادیه اروپا دارای اقتصاد کشاورزی تاب آور و قوی است و بر اساس داده های جهانی، ارزش صنعت کشاورزی آلمان در سال 2021 نزدیک به 0.6 میلیارد دلار است که سالانه 14 درصد افزایش داشته است.

استارت آپ های برتر آن عبارتند ازشرکت های ( Infarm و FarmInsect. ) در حالی که تعداد استارتاپ های آگرو تکنولوژیک دیجیتال کمترین سهم را در مجموع تعداد کلی استارت آپ ها در آلمان دارد، اما نظام تحقیق و توسعه انجام شده در این کشور بسیار تاثیرگذار است.

بر اساس گزارش بنیاد ملی علوم، سهم آلمان در تولید جهانی صنایع مبتنی بر دانش و فناوری (KTI) بیش از 6 درصد است، که یکی از بالاترین رتبه ها در جهان است.

شرکت هایی مانند ( Celtic Renewables ) در حال تبدیل زباله های مزرعه به منبعی از تولید سوخت های زیستی هستند. شرکت‌های ( Ag Biotechمانند Benson Hill، GreenLight Biosciences و Pivot Bio ) حمایت سرمایه‌گذاران را برای کمک به تنوع بخشیدن به فناوری ورودی محصولات به دور از مواد شیمیایی مصنوعی مضر برای محیط‌زیست تضمین میکنند.

آلمان در تلاش خود برای جمع آوری پول از سرمایه گذاران، استارت آپ های فناوری کشاورزی و شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر این توسعه را با ایجاد گفتمان"شتاب در سرمایه گذاری" تقویت می کنند، که نشان می دهد اکنون زمان "تغییرات عمده در کشاورزی" فرا رسیده است. چنین سرمایه‌گذاری‌هایی هم به‌عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری سودآور و هم به‌عنوان یک تعهد اخلاقی ارائه می‌شوند که به تولید غذا اجازه می‌دهد تا با تهدیدات "نئومالتوسیایی و زیست‌محیطی" مقابله کند.

سرمایه گذاری کشاورزی عمودی آلمان، که واحدهای مدولار آن را می توان در فروشگاه های مواد غذایی در سراسر اروپا یافت، سال گذشته 170 میلیون دلار از سرمایه سرمایه گذاران را تضمین کرد.برای کمک به خانوار کشاورزان کوچک نیز شرکت (Rukola Soft) یک ابزار برنامه ریزی برای کشت سبزیجات سفارشی شده برای نیازهای کشاورزان خرده پای تحت حمایت جامعه ارائه می دهد.

تعداد استارت آپ های کشاورزی در هلند معادل ​​320 شرکت است

هلند کشوری در شمال غربی اروپا و تعداد استارت آپ های کشاورزی در هلند معادل ​​320 شرکت است. این کشور دومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی پس از ایالات متحده است.این کشور توسط واشنگتن پست و همچنین مجمع جهانی اقتصاد به عنوان مدلی برای کشاورزی پایدار مبتنی بر فناوری توصیف شده است.

حدود بیست سال پیش، این کشور متعهد شد که دو برابر مصرف منابع غذایی تولید کند. این ابتکار باعث شده است که بسیاری از کشاورزان در سراسر کشور وابستگی به آب برای محصولات عمده را تا 90 درصد کاهش دهند، همانطور که توسط (National Geographic) گزارش شده است.

استفاده از آفت‌کش‌ها در هلند تقریباً حذف شده است و گوجه‌فرنگی‌های Duijvestijn آن در گلخانه‌ها با استفاده از انرژی زمین گرمایی(ژئوترمالیزه) و سیستم‌های هیدروپونیک که به آب کمتری متکی هستند، کشت می‌شوند. این همه به لطف ترویج فرهنگ نوآوری، ابتکار عمل بخش خصوصی، حمایت بانکها و نظام بیمه، سرمایه گزاری ونچر کاپیتال دولتی و بنگاه های خیریه و کارآفرینان متخصص است.

برخی از استارتاپ های برتر آن عبارتند از( Protix، DNA Genetics و PlantLab.)؛ آنچه که سرمایه خطرپذیر در استارت آپ های کشاورزی هلند به دنبال آن است، علیرغم حاشیه های کم در مزرعه، استمرار سرمایه گذاری خطرپذیری است که با تشویق دولت همچنان به سمت کشاورزی حرکت می کند. به صورتی که شرکت‌های تازه‌کار کشاورزی با ایده‌های عالی اما بدون سرمایه می‌توانند از شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای دریافت پول نقد استفاده کنند.

دیجیتالی شدن مواد غذایی کشاورزی به سرعت افزایش یافته

در واقع، در طول دهه گذشته، دیجیتالی شدن مواد غذایی کشاورزی به سرعت افزایش یافته است و سرمایه گذاری در استارتاپ های دیجیتالی جدید کشاورزی و فناوری غذایی به ابعاد ناشناخته قبلی رسیده است. سرمایه گذاری سالانه در استارتاپ های فناوری کشاورزی از 2.9 میلیارد دلار در سال 2012 به 26.1 میلیارد دلار در سال 2020 افزایش یافته است.

در طول دهه گذشته، رشد قارچ گونه استارت‌آپ‌های فناوری کشاورزی-غذایی که وعده حل مسائل حیاتی در سیستم کشاورزی-غذایی را از طریق نوآوری‌های فناوری می‌دهند، به طور فزاینده‌ای به عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری جدید جذاب برای سرمایه‌گذاران و سرمایه‌گذاران خطرپذیر تلقی شده است.

روایت کلان استارت آپ های دیحیتال کشاورزی، سرمایه های مخاطره آمیز و تخیل های آینده مواد غذایی؛ نوید این را می دهند که در آینده نزدیک، تقریباً هیچ چیز در مورد سیستم غذایی ما ثابت نخواهد ماند، زیرا فناوری‌های دیجیتال و نوآورانه تک تک جنبه‌های نحوه تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی را تحت تاثیر خود قرار خواهند داد.

استارت‌آپ‌های فناوری کشاورزی در حال رشد هستند و راه‌حل‌هایی را برای بسیاری از مسائل حیاتی در سیستم غذایی، از «تغییر آب و هوا گرفته تا آلودگی پلاستیکی تا رفتار غیرانسانی با حیوانات» مژده می‌دهند.

تغییرات پیش‌بینی‌شده از کشاورزی به‌عنوان تغییر "هزاره‌ای از مزارع خانوادگی به «کارخانه‌های غذایی» هوشمند" نامیده می‌شود. در آتیه با روایت‌هایی در مورد یک سیستم غذایی پایدارتر و مرفه‌تر متوجه می‌شویم که صنعت کشاورزی در شرف تغیرات رادیکال است و به یک صنعت با کیفیت تر در آینده تبدیل خواهد شد.

حسین شیرزاد - تحلیلگر و دکترای توسعه کشاورزی