حمایت‌های مناسب از کشت فراسرزمینی انجام نگرفت

نه برای لقمه‌ای نان!

اخبار سبز کشاورزی : کشت فراسرزمینی از جمله گزینه‌های در دسترس ایران برای تامین بخشی از امنیت غذایی جامعه است و با توجه به مشکلات و کمبودهایی که در برخی نهاده‌ها از جمله آب و خاک در کشور ما وجود دارد، می‌توان با رایزنی و توافق‌هایی، از سرزمین‌های حاصلخیز پرآبی که در دیگر کشورها وجود دارد، برای کشاورزی و تولید محصولات مورد نیاز استفاده کرد.

موضوع کشت فراسرزمینی را در شماره قبل با یادداشتی از دکتر محسن شاطر زاده، مشاورز وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح کشت فراسرزمینی مورد بررسی قرار دادیم.

اینک نیز در گفت و گو با مهندس غلامرضا حسینی‌فر از السابقون و پیشکسوتان وزارت کشاورزی ادامه می‌دهیم. وی که دارای لیسانس عمران، فوق لیسانس ترویج و آموزش کشاورزی از ایران و دانشجوی دکترای سیاستگذاری در دانشگاه کرینفیلد انگلستان و دانشجوی دکترای حقوق بین‌الملل از دانشگاه سوربن فرانسه است از سال 1354 کار در شرکت‌های سهامی زراعی را آغاز و پله پله تا مجری طرح مشترک با فائو، عضو شورای عالی نظام بهره‌برداری کشاورزی کشور و معاون وزیر در امور فنی آب و خاک پیش رفت. حسینی‌فر دو دهه است در کشت فراسرزمینی فعال است و به عنوان مشاور ارشد برخی از شرکت‌های ایرانی، راهنمایی لازم را در زمینه اجاره یا خرید زمین در خارج، قوانین، مقررات و تسهیلات مورد نیاز آنها انجام می‌دهد.

بیشتر بخوانیم: مروری بر اقدامات بخش دولتی در کشت فراسرزمینی

چکیده صحبت‌ها و نظرات این فعال و صاحب نظر در کشت فراسررزمینی را منتشر کرده‌ایم:

کشت فراسرزمینی مورد توجه بسیاری از کشورها

در حال حاضر کشورهای بسیاری که حتی مشکل آب و زمین هم ندارند نیز در کشت فراسرزمینی برنامه‌ریزی و اقدام کرده‌اند و از این پتانسیل بهره‌برداری می‌کنند اما در کشور ما که به دلایل مختلف بیشترین مشکل را در تامین برخی از نیازهای غذایی خود داریم، حرکت و برنامه‌ریزی خاصی برای تولید از طریق کشت فراسرزمینی انجام نشده است و اگر هم اقداماتی صورت گرفته کافی نبوده و راه به جایی نبرده است؛ شاید انگیزه برای واردات محصول بیشتر بوده است.

به طور مثال کشورهای حاشیه خلیج فارس هر کدام چند میلیون هکتار زمین به شکل‌های مختلف خریده یا به صورت درازمدت (تا 100 سال) اجاره کرده‌اند و کشت فرا سرزمینی انجام می‌دهند. حتی اروپایی‌ها هم که مشکلی در آب و زمین ندارند به دلایل مختلف مانند بالا بردن کیفیت غذایی‌شان به سمت این موضوع حرکت کرده‌اند.

چگونگی حمایت‌های دولت به جای دخالت

دولت اگر می‌خواهد از کشت فراسرزمینی حمایت کند، نباید دخالت مستقیم داشته باشد بلکه درخواست ما این است که وقتی یک کشاورز یا سرمایه‌گذار به کشور دیگری برای سرمایه‌گذاری و تولید می‌رود تا محصول تولیدی خود را وارد کشور نماید و به امنیت غذایی کشور کمک کند، چنانچه با مشکلی مواجه شود از او حمایت کنند. اتفاقا توان آن وجود دارد و هزینه‌های چندانی هم برای دولت ندارد.

کشورهای عربی همسایه‌ما هر کدام چند میلیون هکتار زمین در کشورهای دیگر اجاره کرده‌اند و کشت می‌کنند اما در ایران بهتر است که این کار را بخش خصوصی انجام دهد و دولت فقط نقش حمایتی داشته باشد.

سرمایه‌گذار نیاز به پشتیبانی دارد تا دلگرم شود که سرمایه خود را در یک کشور دیگر برای تولید به کار گیرد. می‌توان در قالب پیمان‌نامه‌های بین‌المللی با کشورهای میزبان و توسط سفارتخانه‌های ایران در این کشورها از سرمایه‌گذاران حمایت کرد؛ چراکه خود دولت بیشترین نفع را از کشت فراسرزمینی خواهد برد.

متاسفانه دولت، وزارت امور خارجه، اتاق بازرگانی و… هیچ کدام از این موضوع حمایت مناسبی انجام نمی‌دهند. تاکنون چندین نوبت این صحبت‌ها را با مسئولان در میان گذاشته‌ایم که کشت فراسرزمینی نباید توسط بخش دولتی انجام شود بلکه باید بخش خصوصی کار کشت فراسرزمینی را انجام دهد و بخش دولتی فقط در نقش پشتیبان عمل نماید. ترکیه میلیاردها دلار صادرات محصولات کشاورزی و گلخانه‌ای دارد و دولت امکانات لازم برای صادرات این محصولات به کشورهای هدف را فراهم می‌کند.

مثلا تفاهم‌نامه‌های گمرکی، حمل و نقل، انتقال پول و … را با کشورهای مبدا حل می‌کند و مسیرهای صادرات را برای آنها فراهم می‌‎نماید. دولت ایران هم باید چنین اقداماتی انجام دهد.

البته متقاضیان کشت فراسرزمینی باید با قوانین و مقررات، نظام حقوقی و اداری و شرایط کشور میزبان به‌خوبی آشنایی داشته باشید. از طرفی سفارتخانه‌ها هم ضمن حمایت از فعالان کشت فراسرزمینی اطلاعات لازم را در اختیار آنها قرار دهند.

انجمن شرکت‌های فعال در کشت فراسرزمینی

انجمن شرکت‌های فعال در کشت فراسرزمینی در اتاق بازرگانی تشکیل و راه‌اندازی شد اما با توجه به اینکه توجه اتاق بازرگانی بیشتر به بخش صنعت و تجارت است، برای کشاورزی اهمیت چندانی قائل نیستند و این انجمن نتوانسته تاثیرگذاری جدی داشته باشد.

نقاط ضعف کشاورزان ایرانی برای کشت فراسرزمینی

کشاورزان ما، به دلایلی که عمدتا به موضوع میزان سرمایه لازم برمی‌گردد، توان اجرای کشت فراسرزمینی را ندارند و برخی از کشاورزان که توان کشت فراسرزمینی را دارند نیز نیازمند حمایت‌ها و پشتیبانی بخش دولتی هستند تا با تکیه به این پشتیبانی‌ها اقدام به سرمایه‌گذاری کنند.

باید پشتیبانی‌های کامل از طریق وزارت خارجه و سیستم دولتی از آنها انجام شود تا رغبت به ورود و سرمایه‌گذاری در دیگر کشورها را داشته باشند.

تلاش‌های وزارت جهاد کشاورزی

اقداماتی که در حال حاضر وزارت جهادکشاورزی انجام می‌دهد مانند خرید تضمینی محصولات و حتی پیش پرداخت بخشی از محصول، حرکت‌های سازنده و مناسبی است اما باید کمک‌ها سازمان یافته باشد.

طرحی که دولت دارد و برای تشویق سرمایه‌گذاران به کشت فراسرزمینی، محصول را پیش خرید و 20 درصد از مبلغ خرید تضمینی را به سرمایه‌گذاران و متقاضیان کشت فراسرزمینی پیش پرداخت می‌کند، روش مناسبی است اما چه تضمینی وجود دارد اگر این افراد پول را بگیرند و موقع تحویل محصول هم همین محصول کشت شده توسط خود کشور میزبان را خریداری و وارد کشور نمایند؟! لذا باید روی کار آنها نظارت مناسبی صورت بگیرد تا خود شرکت ها اقدام به کشت نمایند.

از نظام مهندسی کشاورزی خواسته شده که کار نظارت، کنترل و بازرسی از کشت فراسرزمینی را انجام دهد که تصمیم مناسبی است؛ چرا که این سازمان هم نیروی کارشناسی مورد نظر را دارد و هم این‌که به هر صورت مورد قبول وزارتخانه هستند.

باید نظارت مناسبی روی کار افرادی که متقاضی کشت فراسرزمینی هستند وجود داشته باشد که زمین‌های مناسبی را اجاره و محصول با کیفیت مناسب تولید کنند و مقدار زمینی را که ادعا می‌کنند زیر کشت برده باشند.

پیشنهاد من در این مورد این است که نظارت بر این موضوع را به سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی بدهند و تا جایی که اطلاع دارم، وزیر در نامه‌ای به سازمان نظام مهندسی کشاورزی از آنها خواسته که آیتم هایی مانند: کنترل کیفی زمین و منطقه مورد کشت، وضعیت اجاره‌نامه، قرارداد اجاره زمین، زیر کشت بردن زمین مورد ادعا، ارزیابی کیفی گندم و محصول تولیدی را انجام دهد.

سازمان نظام مهندسی به این دلیل که از کارشناسان کشاورزی برخوردار است و ساختار سازمانی آن به گونه‌ای است که به خود وزارتخانه جهادکشاورزی نزدیکتر است، پس برای نظارت بر موضوع مناسب‌تر می‌باشد.

کشورهای مناسب برای ایران

در شرایط فعلی لازم است که حداقل 4-3 میلیون هکتار زمین کشاورزی در خارج از کشور در اختیار داشته باشیم. البته نمی‌توانیم با این مقدار همه نیازهایمان را رفع کنیم اما بخش زیادی از امنیت غذایی ما را پاسخ می‌دهد.

ما مطالعات وسیعی در کشت فراسرزمینی انجام داده و اولویت‌ها را شناسایی کرده‌ایم. برآوردمان این است که باید حدود 3-2 میلیون هکتار کشت فراسرزمینی داشته باشیم تا بتوانیم 40-30 درصد از نیاز به واردات محصولات کشاورزی را از این طریق تامین و ضریب امنیت غذایی جامعه را بالاتر ببریم. برای این منظور کشورهای مختلف را مورد بررسی قرار داده‌ایم و به نظر من اولویت نخست با کشورهای CIS است که از نظر مکانی و بعد مسافت به ما نزدیک هستند، مشکل سیاسی با آنها نداریم، ضمن اینکه آنها دارای اراضی وسیع و خاک‌های حاصلخیز و با کیفیت هستند. قیمت اجاره زمین و حتی خرید آن مناسب است.

کشورهای CIS به ما نزدیک‌ترند و رفت و آمد برای ما ساده‌تر است هزینه حمل و نقل کمتر است و از طریق دریا و خشکی می‌توانیم محصول تولیدی را وارد کنیم. بیش از 60 درصد خاک‌های کشاورزی آزاد و مناسب در این منطقه قرار دارند و آنها هم از سرمایه‌گذاران خارجی استقبال می‌کنند.

در مرحله بعد کشورهای اروپای شرقی مانند رومانی، مجارستان و … قرار می‌گیرند و بعد از آن برخی کشورهای آفریقایی هستند. در اولویت‌بندی که ما انجام داده‌ایم، آمریکای لاتین در رده آخر قرار دارند؛ چراکه کشورهای آمریکای لاتین گرچه زمین‌‎های زیادی دارند اما از نظر بعد مسافت با ما فاصله زیادی دارد.

ایجاد پایگاه‌هایی در خارج کشور

برای کشت فراسرزمینی نیروهای کارشناسی ما به کشورهای دیگر اعزام می‌شوند و تجربیات جدیدی کسب می‌کنند، ضمن این‌که به دلیل مسائل تحریمی نمی‌توانیم دانش فنی روز دنیا را مستقیم وارد ایران کنیم اما با کشت فراسرزمینی در دیگر کشورها می‌توان این کار را انجام داد و پایگاه‌هایی در خارج از کشور برای خودمان ایجاد نمائیم تا از این طریق به دانش فنی روز دنیا نیز دست پیدا کنیم.

حسین کاظمی ـ روزنامه نگار و کارشناس کشاورزی