چالش‌های تولید بذر

تهیه، نگهداری و ذخیره بذور محصولات کشاورزی گذشته‌ای به درازای عمر انسان کشاورز دارد؛ از زمانی که اقدام به جمع‌آوری دانه‌های گیاهی برای تامین غذا نمود تا آنگاه که خود با کشت و تولید انبوه بذور، پیوسته بخشی از محصول را برای کاشت در سال زراعی آینده ذخیره می‌کرد این روند ادامه دارد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ این شرایط ادامه داشت تا زمانی که تولید بذر به صورت یک صنعت جهانی در آمد و تکنولوژی‌ها و دانش تولید بذور هیبرید و خلق بذوری که اساسا پیش از آن تاریخ وجود خارجی نداشتند، پای به عرصه‌های کشاورزی گذاشت.

نتیجه چنین فعالیت‌ها و پیشرفت‌های علمی، عرضه هزاران نوع بذور با ویژگی گوناگو.ن از قبیل پرمحصول بودن، مقاوم به آفات و بیماری‌ها، مقاوم به شوری و کم آبی، زودرس یا دیررس بودن، برای کشت در فضای باز یا گلخانه و… بود.

با رشد تصاعدی جمعیت و ضرورت تامین غذا، تولید بذور متناسب با افزایش تقاضای مواد غذایی منتهی به ظهور شرکت‌ها و موسساتی گردید که در این مقوله سرمایه‌گذاری کرده و به نوعی شرایط انحصاری برای خود به وجود آوردند، ضمن آن که متقاضیان این گونه بذور را از اتلاف سرمایه و پراکندگی در اهداف آسوده خاطر کردند، اگر چه این گونه شرکت‌های تولیدکننده بذور به دلیل در اختیار داشتن اسرار و امور چنین بذوری پیوسته در این عرصه در نقش تصمیم گیرنده عمل می‌کنند، همین موضوع برای بسیاری از کشورهای نیازمند موجب بروز مشکلاتی می‌گردد.

شرکت‌های چندملیتی با گردش مالی غیرقابل تصور خود به کمتر کسی اجازه می‌‌دهند که در این عرصه ورود نماید و بنابراین سعی در سلطه بر این صنعت دارند.

اگر چه در زیربخش زراعت با فعالیت مستمر کارشناسان کشور، مقداری از بذور محصولاتی چون گندم، جو، ذرت و… تولید و در اختیار کشاورزان قرار داده می‌شود، اما در عرصه محصولات سبزی و صیفی این وابستگی در حدود 80 درصد است که با شرایط کنونی در مبادلات ارزی، کار تهیه‌کنندگان بذر پیوسته سخت‌تر می‌شود.

نیاز بخش کشاورزی به بذور سبزی و صیفی در حدود 2500 تن است که افزون بر سه چهارم آن وارداتی است، اما از آن‌جایی که درگاه‌های مبادلات ارزی با کشورهای اصلی تولیدکننده این بذور مسدود است، واردکنندگان این اقلام را به طرق قانونی یا قاچاق از کشورهای هم‌جوار و با چند برابر قیمت واقعی وارد می‌کنند که در اکثر موارد نیز فاقد کیفیت هستند و خرید چنین بذوری منتهی به خسارات چندجانبه می‌شود که زیان‌های به بار آمده تماما بر عهده کشاورزان است.

طی دهه‌های سپری شده اگر چه در بخش‌های دولتی و خصوصی فعالیت‌هایی برای تولید بذور مورد نیاز کشور به عمل آمده، اما هیچ‌گاه نتوانسته حتی یک سوم از این وابستگی را حذف نماید.

وزارت جهادکشاورزی به عنوان متولی این بخش و در اولویت و ارجح قرار دادن سرمایه‌گذاری بر روی محصولات استراتژیکی چون گندم، ذرت و برنج، مرتکب انحراف از توجه به سرمایه‌گذاری در تحقیق و تولید بذور سبزی و صیفی شده و این در حالی است که محصولات سبزی و صیفی نقش مهمی در امنیت غذایی دارند.

در حالی که گردش مالی 4 شرکت چند ملیتی تولید بذور محصولات کشاورزی، افزون بر 40 درصد از 40 میلیارد درامد این صنعت است، ایران هیچ سهمی در این عرصه ندارد و با قرار نگرفتن زیربخش تولید بذور سبزی و صیفی در چرخه اصلاحات گیاهی در مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و ارتباط با مراکز تولید کننده بین‌المللی، این نیاز اساسی به فراموشی سپرده شده است.

نکته بسیار مهمی که جا دارد در این جا به آن اشاره شود، ایجاد تقویت، حمایت درازمدت و تشویق افرادی است که با توان علمی، قدرت برپایی شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه را دارند.

از آن‌جایی که تولید چنین بذوری یک اقدام چند جانبه است، جا دارد که مدعیان استقلال از وابستگی‌ها و گام نهادن در جاده‌های خودکفایی، با فراهم نمودن زیرساخت‌ها و تمهیدات لازم، گوشه چشمی به زیربخش باغبانی نیز داشته باشند.

دیگر جمع آوری نیم کیلو بذر خیار، خربزه، هندوانه یا شلغم توسط کشاورز و پارچه پیچ کردن و گذاشتن در یک مکان خشک و خنک برای استفاده در سال زراعی بعد سپری شده است.

سرعت و کوتاه کردن زمان در تولید هر محصول به منظور رساندن به بازار مصرف و تقاضا به امری اولیه و با اولویت‌های بالا مبدل گردیده و بنابراین با افکار و ایده‌های کهنه و مندرس همخوانی ندارد. آن‌هایی که ادعای پیشرفت و ترقی دارند باید در این ادعا همه جانبه باشند، چرا که شکم گرسنه هیچ نیازی به اتومبیل لوکس و هواپیما و هلی کوپتر ندارد.

جا دارد تا وزارت جهاد کشاورزی براساس وظایف تعریف شده خود، چرخشی به سمت تولید بذوری که اکثرا با هزار معضل و مشکل از خارج تامین می‌شود، بنماید.

ماهنامه دام و کشت و صنعت شماره ۲۷۰ - دی ۱۴۰۱