قاتل قاتوق مردم نشوید
اخیراً مطلبی به قلم شهریار بدیعی درج شده مبنی بر اینکه در 4دهه گذشته همواره مسئولان کشور با مسئله آب به شکل ابزاری برخورد کرده‌اند
مزرعه سبز : اخیراً مطلبی به قلم آقای شهریار بدیعی در رسانه ها درج شده مبنی بر اینکه «در چهار دهه گذشته همواره مسئولان کشور با مسئله آب به شکل ابزاری و احساسی برخورد کرده‌اند و مثلاً به بهانه خودکفایی در تولید گندم اجازه حفر چاه و برداشت بی‌رویه آب را به کشاورزان دادند؛ اما به دلیل کاهش ذخایر آب زیرزمینی، افزایش هزینه‌های کشت و… این طرح با شکست مواجه شد و در نهایت چیزی که از طرح خودکفایی گندم روی دست کشور باقی ماند، حدود ۸۰۰ هزار چاه مجاز و غیرمجاز و از بین رفتن حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب ذخایر استاتیک از منابع آب زیرزمینی بود».
جهت تنویر افکار خوانندگان در جواب مطالب آقای شهریار بدیعی در مقاله ای که در باب خود کفایی در گندم و قاتل آب های زیر زمینی نوشته‌اند، خوانندگان پاسخ زیر ارائه می گردد:
با اینکه علاقه چندانی به نوشتم پاسخ مطالب کم عمق این چنینی ندارم اما ضرورت دارد با مستندات و اعداد و ارقام با پاسخ داده شود.
نگاهی به فحوای مرقوم، نشان از عدم آشنایی و تسلط و تبحر ایشان در امور کشاورزی کشور دارد که گیاه گندم را گیاه آب بر معرفی 800 هزار چاه عمیق و نیمه عمیق که کل چاه های کشور را دربرمی‌گیرد مختص تولید 8 تا 9 تن محصول اعلام نموده اند در حالی که 129 میلیون تن محصول نه فقط 9 میلیون تن با این تعداد چاه و البته مقداری آب‌های سطحی، نزولات و… تولید می‌گردد و به تامین نیاز داخلی این محصول تاختهاند، جهت تنویر اذهان و آشنایی بیشتر ایشان مطالبی را به شرح زیر تقدیم می نماید.
زراعت ایران گندم بنیاد است
اینکه گندم در ایران پایه و اساس زراعت است و به همین دلیل زراعت در ایران گندم بنیان است که بقیه گیاهان در چرخه تناوبی با این محصول قرار می گیرند، البته به جز کشت برنج در استانهای مازندران و گیلان.
به جهت اهمیت این محصول، هر زمان که گندم در ایران سامان گرفته و دارای برنامه بوده است سایر محصولات به تبعیت از آن سامان یافته‌اند.
از سویی، گندم ۴۰ درصد انرژی و ۴۵ درصد پروتئین آحاد افراد جامعه را تامین می نماید و نقش بارزی در امنیت غذایی و پایداری جامعه دارد و صرفا کالایی اقتصادی نیست که وابستگی مطلق به واردات داشته باشد، به این جهت این نگاه برای مملکت بسیار خطرناک و تهدید کننده است.
با نگاهی به مقوله امنیت غذایی درمی‌یابیم توجه به کشت گندم حائز اهمیت است و هر گونه کم توجهی و سطحی نگری در این مقوله ناشی از کم درایتی تلقی می گردد، ضمن اینکه عنایت به نکات فنی و تناوبی به منظور پایداری تولید ضروری است که در طرح گندم به آن توجه شده است.
هجمه به تولید گندم با دلایل غیر متقن
دلایل غیر متقن، نادقیق و کلی و کپی برداری از مقالات و با هدف هجمه به تولید گندم در کشور ممکن است برای اغوا و جوسازی مناسب باشد اما برای اقناع افراد بصیر و دور اندیش و صاحبان خرد ملی یقینا این گونه نیست.
به عنوان مثال آقای بدیعی در نوشته خود موضوعات متعددی که فاقد انسجام و پراکنده است را بیان داشته که یادآور «کپی پیست» است.
1-«۸۰۰ هزار چاه غیر مجاز کشور برای کشت گندم نسبت داده شده است؟ این گزاره تحقیقا نادرست است.»
2- «گندم آن چنان انگیزه اقتصادی برای زارع ندارد که کشاورز بتواند با درآمد حاصل از کشت گندم چاه عمیق حفر نماید».
این موضوع را کشاورزان باید پاسخ دهند.
3- «تمثیل کشور عربستان که میزان بارندگی آن و تبخیر و تعرق و بهره گیری از آب های ژرف به کمک کشت می آید قابل مقایسه با ایران نیست.»
مسلماً چشم به دیگران داشتن که برای ما گندم تولید بکنند صحیح نیست، چراکه اگر آنها گندم تولید نکردند چه باید کرد؟ و چنانچه تولید کردند و به دلایل سیاسی و موضع گیری به کشور ما گندم ندادند و یا قیمت گران دادند چه تمهیدی باید اندیشید؟ رشد قیمت‌های جهانی در دوره کرونا استدلال و مقایسه مع الفارغی است که زراعت ایران با عربستان مقایسه شود.
کشت گندم در ایران در پاییز انجام می‌گیرد و بیشترین مراحل رشد گندم مصادف با فصل پاییز و زمستان و اوائل بهار است که گندم از باران و نزولات این فصول بهره‌مند می‌گردد. گندم کشت دوم در استان گندم خیز گلستان است که با (رتبه دوم تولید گندم کشور) بیش از یک میلیون و 200 هزار تن (۱۰ تا ۱۲ درصد از سهم تولید ملی) تماما با آب سبز یا آب باران کشت صورت می گیرد و تنها حدود ۵۰ تا ۵۵ هزار هکتار سالانه زراعت گندم در استان آن هم فقط یکبار آبیاری تکمیلی لازم دارد. در استان مازندران و بخشی از استانهای اردبیل و خراسان شمالی نیز در چنین شرایطی گندم تولید می شود.
دو سوم کشت گندم ایران دیم است
نکته مهمتر این است که دو سوم کشت گندم در ایران دیم است که با آب سبز و یا آب باران در استانهای شمال غرب و غرب مثل آذربایجان شرقی، غربی، زنجان، کردستان، همدان، کرمانشاه، مرکزی و…تولید و یک سوم کشت آن به صورت آبی انجام می شود که این سطح نیز در رقابت با آب تخصیصی در اولویت دوم و سوم در رقابت با کشت محصولات سبزی و صیفی که اقتصادی‌‌ترند و در چرخه آبیاری دارای موقعیت ضعیف‌‌تری بوده و به عبارتی نیمه آبی هستند.
ناشیانه متهم نکنیم
توجه کنید گیاه و زراعت گندم در مقایسه با محصولات باغی، صیفی جات، ذرت، برنج و یونجه بهاره آب بر نیست تا مصرف آب بالا داشته باشد یا با کشت های بهاره و باغبانی سنجش گردد.
بهتر هست در زمینه مصرف آب، ناشیانه گندم را متهم نکنیم زیرا کشت های بهاره و تابستانه و سطح باغات بیشترین مصرف آب را دارند و آنها باید مخاطب این اتهام باشند نه زراعت گندم.
در برنامه تولید گندم ارزیابی‌‌های صورت گرفته در ۱۰ سال گذشته گندم (ارقام خرید تضمینی طی همه سال‌ها وزن شده و وجه آن پرداخت شده و دقیق ثبت شده) حاکی از آن است که میانگین سطح کشت گندم در سه سال پایه ۹۰ تا ۹۲، گندم دیم سه میلیون و 967 هزار هکتار و سطح کشت گندم آبی نیز در همین دوره دو میلیون و 472 هزار هکتار مجموعاً شش میلیون و 439 هزار هکتار و میزان خرید گندم چهار میلیون و 79 هزار تن بوده است.
چشم به روی ارتقای بهرهوری نبندیم
با رویکرد اتخاذ شده در طرح افزایش عملکرد و ارتقای بهرهوری، میانگین ۷ ساله ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ متوسط سطح زیر کشت گندم آبی دو میلیون و 68 هزار هکتار بوده که ۱۶ درصد کاهش سطح کشت داشته است در گندم دیم و سطح برداشت آن با در نظر گرفتن خشکسالی های اخیر بوده سه میلیون و 690 هزار هکتار رسیده که معادل ۷ درصد، کاهش کشت داشته است. مجموع سطح کشت گندم در مقایسه سه سال پایه ۱۱ درصد کاهش یافته؛ ولی عملکرد گندم آبی و دیم در واحد سطح به ترتیب ۶۱ و ۷۵ درصد رشد داشته (رشد بهره وری) است و میانگین خرید گندم در دوره ۷ ساله به هشت میلیون و 700 هزار تن رسیده، یعنی معادل ۱۱۳ درصد رشد که این افزایش ناشی از ارتقائ بهره وری و کاهش مصرف آب بوده است.
بهره وری آب در همین دوره از ۵۵۰ گرم در سال ۹۰ به ۹۷۰ گرم ماده خشک دانه به ازای هر متر مکعب آب در ۱۳۹۹ _ ۱۳۹۸ رسید.
از دیگر سو ارزش اقتصادی ایجاد شده در دوره ۷ سال منتهی به ۱۳۹۹ بدین صورت است که در نتیجه اجرای طرح گندم ۳۲ میلیون تن افزایش خرید تضمینی گندم صورت گرفت که موجب جلوگیری از خروج هشت میلیارد و 700 میلیون دلار شد.
کدام بخش اقتصادی در کشور چنین عملکردی را داشته است؟
علاوه بر ارزش اقتصادی ایجاد شده، سایر پارامترهای موثر بر تولید، همچون توسعه استفاده از بذر گواهی شده به ۴۰۰ هزار تن رسید (در مقیاس کشورهای توسعه یافته بذر گواهی شده تولید و مصرف شد). افزایش قوه اسب بخار و درجه مکانیزاسیون و توجه به توسعه کشاورزی حفاظتی در طرح گندم تبدیل به جریان ملی شد،. سیستم های نوین آبیاری با تاکید بر آبیاری تیپ (Tape)، ایجاد مزارع «پی وی اس» و اجرای پروژه های مشترک بین المللی با موسسه تحقیقات بین المللی سیمیت و ایکاردا و…، تیمار بذور با عناصر ریز مغذی و غنی نمودن گندم و آرد و بهبود تغدیه از نتایج اجرای طرح افزایش عملکرد و تولید گندم بوده است که مشارکت و افزایش دانش و آموزش کشاورزان نیز نقش غیر قابل انکاری بر رشد عملکرد و تولید اين محصول داشته است.
نکته قابل ذکر این است که کل آب مصرفی زراعت گندم در دوره فوق الذکر بین ۹ تا 9 میلیارد و 500میلیون متر مکعب در سال بوده است، آیا برای تولید مهمترین محصول کشور و تحکیم و تقویت امنیت غذایی لازم نیست که 20 درصد آب مصرفی کشاورزی به آن اختصاص یابد این چه سطحی نگری است که گندم متهم می شود؟
سخنی با همکاران
یقینا توجه و سرمایه گذاری در توسعه روش‌های نوین آبیاری به ویژه تیپ (Tape) در مناطق مناسب و ترویج کشاورزی حفاظتی و بهره‌گیری از آب سبز در دیمزارها که در برنامه قرار دارد موجبات پتانسیل افزایش بهرهوری آب را فراهم می کند، اهمیت بسیار دارد.
با توجه به شناختی که از کارشناسان و مسئولان طرح گندم دارم، امیدوارم همکاران محترم پیگیری لازم را با مشارکت کشاورزان به عمل خواهند آور‌ند و موجبات تقویت و تحکیم امنیت غذایی فراهم شود.
کل نان کشور در داخل تولید می‌شود
متوسط قریب به ۹ میلیون تن خرید تضمینی گندم نزدیک به کل مصرف نان جمعیت کشور است که در بررسی دوره ۷ ساله به آن اشاره گردید ضمن اینکه مصرف حدود یک میلیون و 200 هزار تن بذر برای کشت سال بعد و دیگر مصارف چون خوراک دام و طیور که به علت گرانی و در دسترس نبودن ذرت و… است (از خروج گندم از چرخه مصرف انسانی) را نباید نادیده گرفت.
ناامیدی تزریق نکنیم
خرید تضمینی ۵ میلیون تن گندم سال ۱۴۰۰ و خشکسالی بی سابقه در ۵۰ سال اخیر و حتی پیش بینی کاهش تولید این سال زراعی نباید حربه‌ای برای سرکوفت تولید داخلی گندم باشد. این نوع تحلیل های جانبدارانه بی‌انصافی یا بی‌‌اطلاعی نگارنده محترم از کشاورزی مملکت است.
امید می‌رود منتقدان ابتدا آمار و ارقام یک دوره دوره چند ساله و تحلیل‌های منتشر در رسانه‌ها و کنکاش در بین زارعین گندمکار را مطالعه و سپس دست به قلم ببرند.
مهندس اسفندیارپور
