گیاهان مقاوم به خشکی در کشاورزی پایدار

مزرعه سبز : یکی از بزرگ‌ترین عوامل تعیین‌کننده در سلامتی انسان‌ها و محیط‌زیست، غذاهایی است که تولید و مصرف می‌کنیم.

در حالی که در سال‌های اخیر کوشش‌های فراوانی برای پایداری تولید غذا به عمل آمده و سعی بر آن بوده که هر شخص به اندازه نیازش غذا دریافت نماید، بسیاری از این کوشش‌ها نتوانسته اولویت‌های منطقه‌‌ای در تولید غذا را به اجرا درآورده و حتی برخی از تولیدات این موادغذایی نتیجه معکوس بر محیط‌زیست داشته‌اند.

غلات، راه‌حل نهایی تامین غذا

در گزارشی، کوشش‌های به‌عمل آمده برای یافتن راهکاری برای این وضعیت و این که برخی از غلات می‌توانند چاره ‌کار برای تولید غذا با در نظر گرفتن پایداری محیط‌زیست باشند، تشریح شده است. نکته‌ای که در این‌جا باید به آن توجه کرد استفاده از موادی است که در فرهنگ تغذیه‌ای مناطق مختلف جغرافیایی اولویت دارند، چنانکه برنج در شرق آسیا، ذرت در قاره آمریکا، گندم در آسیای غربی و اروپا و مواد مشابه دیگری در حوضه‌های مختلف جغرافیایی، بخشی از جیره غذایی انسان‌ها را تشکیل می‌دهند. این اولویت‌‎بندی به آن دلیل است که شانس پایداری غذا را عملا افزایش می‌دهد.

در این گزارش نشان داده شده که تغییر روش رفتارهای غذایی به سمت غلات، می‌تواند بیش از 40درصد از کالری، پروتئین‌ها، آهن و روی موردنیاز انسان را تامین نماید و از این راه به پایداری هر چه بیشتر نیازهای غذایی کمک نماید.

در حالی که انواع غلات در سطح وسیعی از آمریکا، اروپای غربی و استرالیا مصرف نمی‌شوند، همین مواد نقش غذایی بسیار مهمی در سایر کشورهای جهان دارند. برخی از حوضه‌های جغرافیایی مانند خاورمیانه، آفریقا و جنوب‌آسیا، با چالش‌های امنیت غذایی مواجه‌اند و این‌ها همان مناطقی هستند که بخش قابل‌توجهی از جیره غذایی‌شان از غلات است، بنابراین چرخش به سمت پایداری غذا از راه تکیه‌بر غلات، می‌تواند اثرات بیشتری در این مناطق داشته باشد.

محققان دو نکته را در این بررسی‌ها مشخص کردند که به‌ویژه باید هم از نظر تامین غذای منطقه‌ای و هم از نظر تاثیر بر محیط‌زیست درنظر قرار گیرند و آن استفاده از غلات مقاوم به خشکی ازقبیل ذرت، سورگوم و میلت(Millet) است.

این غلات محصولاتی نظیر برنج و گندم که علی‌رغم مصرف بالا ارزش غذایی کمتری دارند و آب بیشتری مصرف و گازهای گلخانه‌ای بیشتری تولید می‌کنند، نیاز آبی کمتری داشته و قادرند که در شرایط نامطلوب جوی و CO2 بالا، ظرفیت تولید غذای خود را حفظ کنند. توصیه می‌شود که این دسته از غلات مقاوم به خشکی در سطح وسیع‌تری تولید و مصرف شوند.

همچنین، موادی از قبیل آرد سفید و غلات تصفیه‌شده که آن‌ها نیز از غلات به‌دست می‌آیند وجود دارند، اما به‌دلیل آن که از بسیاری عناصر غذایی مهم عاری هستند، چندان ارزش غذایی ندارند.

افزایش استفاده از غلات کامل، هم‌زمان با کاهش مصرف آردهای تصفیه‌شده و سایر اقلامی نظیر نان‌های سفید می‌تواند موجب بهبود تغذیه و حفظ سلامتی گردد. این گزارش به منبعی از اطلاعات غذایی از سال 1961 تا 2011(50 سال) که به بررسی 225 کالای غذایی در 152 کشور پرداخته، دسترسی به آن‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و جمعیت مورد مطالعه 96درصد از مردم جهان را در بر گرفته است.

موضوعات مورد بررسی با توجه به انواع غذاهای بومی و تاریخچه آن‌ها و این که چه نوع غذایی از نظر محلی مفیدتر و پذیرفته‌تر بوده است، معلوم شد که جیره‌های غذایی دارای غلات مقاوم به خشکی و غلات کامل موجب افزایش پایداری هر چه بیشتر جیره عناصر غذایی گردیده و هم زمان به کاهش اثرات منفی بر محیط‌زیست در تولید آن‌ها منتهی گردیده است.

به‌عنوان مثال، مصرف آب برای آبیاری این‌گونه محصولات مقاوم به خشکی، می‌تواند تا 11درصد در مصرف آب کشاورزی صرفه‌جویی ایجاد نماید که رقم قابل‌توجهی است و در کشورهای خشک و فقیری نظیر یمن، این صرفه‌جویی می‌تواند تا 60درصد باشد.

به دلیل آن که تمامی محصولات مورد مطالعه هنوز از بسیاری ازکشورها، کاشت و برداشت می‌شوند و در جیره غذایی ساکنان آن‌ها جای دارند، می‌‎توان با تشویق کشت بیشتر این محصولات و قرار دادن آن‌ها در برنامه‌های تولیدی جوامعی که کمتر از آن‌ها استفاده می‌کنند؛ در درجه اول به ایمنی غذایی آن‌ها کمک نمود و در درجه دوم به‌دلیل شرایط سختی که در تغییرات اقلیمی به‌وجود آمده است به بهبود محیط‌زیست نیز کمک کرد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۱ - اسفند ۱۴۰۰