لرزه بر تن میلیون‌ها هکتار باغات موز

تولید موز در مخاطره

بیش از 40 هزار هکتار باغات موز در ایران سالانه بین 100 الی 120 هزار تن موز تولید می‌کند که اشتغال پایدار برای هزاران هم‌وطن بلوچ را فراهم کرده است. گرچه هنوز موردی از بیماری TR4 در باغات موز ایران مشاهده نشده اما شناخت بیشتر از بیماری حاره‌ای Race 4 یا TR4 موجب دقت نظر بیشتر مسئولان و موزکاران ایرانی می‌شود.

این روزها تولید موز در جهان با مشکلاتی جدی(بیماری TR4) مواجه گردیده است. براساس گزارش‌های ارایه شده، مرگبارترین بیماری درختان موز در کشورهای پرو و ونزوئلا که از بزرگترین صادرکنندگان موز در جهان هستند، دیده شده است. در پی اخبار منتشر شده از آلوده شدن درختان موز در کشور کلمبیا در سال 2019، این بیماری هم اکنون در سرتاسر آمریکای لاتین منتشر گردیده و دستورالعمل مبارزه و ایمنی غذایی، تاکنون نتوانسته در این موضوع توفیقی به دست آورد.

بخش زیادی از این عدم توفیق در مبارزه با بیماری به دلیل اشاعه کووید 19 بوده، چرا که صنعت تولید موز به دلیل ضعف تدارکات قادر به جمع‌آوری آلودگی‌های ناشی از این بیماری در مزارع موز نگردیده است. هم اکنون امیدهای بسیاری به انواعی از موزهای تراریخته است که می‌توانند نسبت به این بیماری مقاومت ایجاد نماید، اگر چه تا رسیدن به چنین موقعیتی، راه درازی در پیش است.

بیماری حاره‌ای Race4 یا (TR4) که موجب ظهور گونه‌ای از قارچ فوزاریوم به شکل عامل بوته میری در موزها می‌گردد، چندین دهه است که در سطح جهان منتشر شده است.

کارشناسانی که با علاقه شخصی در پی صنعت پرورش موز هستند و مردمی که از این طریق زندگی می‌کنند، مشاهده کرده‌اندکه این بیماری به شکلی خزنده در سرتا سر جهان گسترش یافته و مزارع بزرگی از موز را به تدریج نابود کرده است.

بررسی‌ها نشان داده که بیماری TR4 ابتدا به صورت جهشی در کشور تایوان آغاز و سپس در سرتاسر آسیا و آفریقا گسترش یافته است. طی چند دهه گذشته، پرورش‌دهندگان موز، سعی در بهبود تولید موز، مشتری‌پسند بودن آن و مقاومت به TR4، داشته‌اند.

آنها با آزمایش‌های بسیار بر روی موزهای وحشی و اجرای تلاقی بین آنها و موزهای خوراکی محلی بدون هسته، در پی یافتن گونه‌هایی مقاوم نسبت به این بیماری بودند، اما اکثر قریب به اتفاق این کوشش‌ها ناموفق بود.

بیماری مذکور، در حال حاضر آمریکایی لاتین را در نوردیده و برای صادرکنندگان موز به اروپا و آمریکای شمالی، مشکلاتی به وجود آورده است، چرا که این بیماری، در اغلب اوقات تا 2 سال قابل شناسایی نبوده و به نظر می‌رسد که TR4 بسیار فراتر از کشورهای ونزوئلا، پرو و کلمبیا منتشر و باید در انتظار دیدن آن در مناطق دیگر بود.

خبر خوبی که در این زمینه شنیده شده آن است که محققان استرالیایی یک نوع موز تراریخته مقاوم به قارچ TR4 تولید کرده‌اند. این گروه موفق به وارد کردن یک ژن از یک نوع موز وحشی مقاوم به قارچ فوزادیوم به موزهای مولد کنونی شده‌اند و امیدوارند که این کار به مقاوم کردن درختان موزها منتهی شود. اما پرسش آن است که این صنعت به موزهای تراریخته چه واکنشی خواهد داشت؟

تقریبا تمام موزهای وارداتی به آمریکا و اروپا طی دهه‌های گذشته از نوع «Cavendish» بوده‌اند، اما این نوع از موز از طریق تلاقی موزها به دست نیامده که به سادگی لهیده و لکه‌دار می‌شود. باید به صورت پیش کاشت، تکثیرشده باشد. نکته دیگر آن است که موز «کاوندیش» نیاز به کودهای شیمیایی زیادی دارد. این موز در میان انواع دیگر این محصول از بازارپسندی کمی در مناطقی مانند هندوستان، آسیای جنوب شرقی و آمریکای مرکزی دارد، چرا که چندان خوش خوراک نیست، اما از نظر ایمنی اهمیت زیادی دارد.

در دهه 1950 صنعت موز متکی به یک نوع واریته به نام «Big Mike» بود. این واریته بسیار انعطاف‌پذیر با اندازه میوه بزرگ و طعم خاص بود، اما تقریبا از سطح مزارع موز آمریکای لاتین دور انداخته شد، چرا که به دلایل مشابهی که ناشی از آلوده شدن خاک‌ها به این بیماری بود، کناری نهاده شد.

مهندس مهدی رجل دزفولی