بحران آب تهران؛ پایتخت تا کجا می‌تواند بزرگ شود؟
تهران، پایتختی که دوستش داریم، اما شاید بیش از هر زمان دیگری باید نگران آن بود؛ به‌ویژه نگران بحران آب تهران.
تهران، پایتختی که دوستش داریم، اما شاید بیش از هر زمان دیگری باید نگران آن بود؛ به‌ویژه نگران بحران آب تهران. در کنار تمام زیبایی‌ها و جذابیت‌های این ابرشهر، پرسشی حیاتی مطرح است که مسئولان، از شورای شهر و شهردار گرفته تا مقامات بالاتر، باید به آن پاسخ دهند: تهران تا کجا می‌خواهد یا می‌تواند بزرگ شود و تا چه حد، انحراف آن از محاسبات اولیه جمعیتی و زیرساختی مجاز است؟
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ این پرسش، نقطه کانونی بحثی است که در یادداشتی در روزنامه هم‌میهن به آن پرداخته شده و ریشه بحران آب تهران را در گسترش کنترل‌نشده شهر می‌داند.
بحران آب تهران؛ از هشدار کارشناسان تا واقعیت تلخ مصرف بی‌رویه
گزارش‌ها و تحلیل‌های کارشناسان حوزه آب، وضعیت آب تهران را نگران‌کننده توصیف می‌کنند. در گفت‌وگویی که در همین رابطه در روزنامه هم‌میهن منتشر شده، سخن‌گوی صنعت آب ضمن تأیید نگرانی‌ها درباره ناترازی و بحران آب تهران، تأکید می‌کند که این وضعیت به معنی «ورشکستگی آب» نیست؛ چرا که ورشکستگی یعنی پایان کار، در حالی که هنوز می‌توان با «جراحی» و اقدامات جدی، وضعیت را بهبود بخشید.
اما نکته قابل تأمل که در این گفتگو و یادداشت تحلیلی پررنگ شده، این است که چرا به نقطه نگرانی رسیده‌ایم؟ پاسخ روشن است: تهران بیش از حد بزرگ شده است. دیگر تنها مناطق ۲۲ گانه شهر نیستند که از ۵ سد اصلی تغذیه می‌شوند و سالانه حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کنند؛ بلکه با احتساب شهرها و مناطق اقماری مانند ورامین، بومهن، رودهن و پردیس، این رقم سر به ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال می‌زند. این گسترش تهران، فارغ از ظرفیت‌های تأمین آب آن، رخ داده است.
معمای گسترش بی‌مرز؛ ریشه‌های تاریخی یک تابو در شهرسازی تهران
اینجاست که پرسش کلیدی دوباره مطرح می‌شود: تهران تا کجا می‌خواهد و می‌تواند بزرگ شود؟ این سوال، ریشه در دهه‌ها سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در حوزه توسعه شهری تهران دارد. مقابله با ساخت‌وسازهای غیرمجاز در خارج از محدوده رسمی شهر، داستانی پرفراز و نشیب در تاریخ معاصر تهران داشته است.
از اعدام نیک‌پی تا هشدار توسلی؛ قصه‌ی پرغصه‌ی محدوده‌ی شهر
ماجرای اعدام غلامرضا نیک‌پی، شهردار پیش از انقلاب، به اتهاماتی مرتبط با تخریب خانه‌های غیرمجاز و کشته شدن افرادی در این فرآیند، به مدت‌ها موضوع برخورد با ساخت‌وساز بیرون از محدوده را به یک تابو تبدیل کرد. حتی پس از انقلاب، زمانی که محمد توسلی در سال ۵۹ به عنوان شهردار تهران تلاش کرد با ساخت‌وسازهای منطقه خاک سفید مقابله کند، با واکنش تند وزیر وقت کشور روبرو شد که با اشاره به واقعه نیک‌پی، به او هشدار داد که دوران متفاوتی است. توسلی هرچند مجبور به عقب‌نشینی شد، اما یادآور شد که شهر بدون محدوده و مرز نمی‌شود و دیر یا زود پیامدهای آن آشکار خواهد شد.
با وجود تلاش برخی شهرداران بعدی برای تعیین و تثبیت محدوده شهر، تهران به دلایل مختلف، چه به صورت عمودی (افزایش تعداد طبقات و واحدها در هر پلاک) و چه به صورت افقی، مدام بزرگ و بزرگ‌تر شده است؛ تا جایی که اگر محدودیت‌های طبیعی مانند کوه‌های شمال و غرب نبود، معلوم نبود این گسترش تا کجا ادامه می‌یافت.
تهران؛ ابرشهری فراتر از آستانه تحمل آبی
واقعیت غیرقابل انکار این است که تأمین آب برای ابرشهری به بزرگی تهران هر روز دشوارتر می‌شود. اگر امروز کارشناسان از «ناترازی» سخن می‌گویند و آن را به «ورشکستگی» تعبیر نمی‌کنند، روزی فرا خواهد رسید که گریز و گزیری از پذیرش واقعیت «ورشکستگی آبی» نخواهیم داشت.
همانطور که برای هر ظرفی ظرفیتی تعیین می‌شود و میزان مجاز انحراف از اندازه پایه (تولرانس) معمولاً حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد است، برای مصرف مجاز آب در تهران یا حتی اندازه پایه خود تهران نیز باید چنین حد و مرزی قائل شد. می‌توان به تسامح از اصطلاح «تولرانس آبی تهران» سخن گفت، اما آمارهای مصرف آب نشان می‌دهند که وضعیت از محدوده تولرانس گذشته و این رواداری (در بزرگ شدن شهر و مصرف آب) دیگر در زمره رواداری‌های توصیه شده نیست. اینجاست که بحث مدیریت منابع آب (که به وزارت نیرو و سدها مربوط می‌شود) تنها یک سوی قضیه است و سوی دیگر، کنترل گسترش بی‌رویه تهران است؛ شهری که هر شهرداری خواسته با این توسعه لجام‌گسیخته مقابله کند، با مشکل روبرو شده است.
پرسشی کلیدی بی‌جواب؛ پایتخت تا کجا می‌خواهد بزرگ شود؟
امروزه در سطح شهر تهران، تابلوهایی نصب شده‌اند که دلایل دوست داشتن تهران را برمی‌شمارند؛ از چهره‌های ماندگار و محله‌های تاریخی تا کافه‌ها و دیگر جاذبه‌ها. اما در کنار این دوست داشتن، باید نگران بود؛ نگران بحران آب تهران.
همان پرسش آغازین، بی‌پاسخ مانده است و اینجاست که مسئولان، از شورای شهر و شهردار تا مقامات بالاتر، باید به آن پاسخ دهند: تهران تا کجا می‌خواهد یا می‌تواند بزرگ شود و انحراف آن از محاسبات اولیه تا چه حد مجاز است؟ پاسخ به این پرسش حیاتی، بسیار مهم‌تر از مرثیه‌سرایی برای مشکلات دیگر شهر مانند زلزله احتمالی است. در مورد زلزله، توجه ما به «بزرگا» (بزرگی زمین‌لرزه) معطوف است، اما در قضیه بحران آب تهران، باید برای «بزرگی» خود شهر تدبیری اندیشید و «حد یَقِفی» برای آن تعیین کرد.
تدبیری برای "بزرگی" پایتخت پیش از "ورشکستگی"
بحران آب تهران، نتیجه مستقیم گسترش بی‌مرز پایتخت در دهه‌های گذشته است. توسعه عمودی و افقی شهر بدون توجه به ظرفیت‌های زیرساختی، به ویژه منابع آبی، تهران را به ابرشهری تشنه تبدیل کرده که تأمین آب آن روز به روز دشوارتر می‌شود.
پیش از آنکه ناترازی کنونی به ورشکستگی کامل منابع آبی پایتخت منجر شود، لازم است مسئولان با نگاهی واقع‌بینانه، به معمای گسترش تهران پایان داده و با تعیین حد و مرزی مشخص، آینده‌ای پایدارتر را برای این شهر رقم بزنند. مدیریت آب در تهران، بدون مدیریت اندازه تهران، محکوم به شکست خواهد بود.
