ترکیه آماده سرمایه‌گذاری عظیم در اقتصاد ایران می‌شود
اکنون نگاه بسیاری از کشورها به اقتصاد ایران و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بی‌شمار آن جلب شده ترکیه نیز با ظرفیت‌های قابل توجه خود، گوش به زنگ تحولات است.
مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا دوباره آغاز شده و به نظر می‌رسد فصلی جدید در روابط اقتصادی تهران با جهان در حال شکل‌گیری است.
اخبار سبز کشاورزی؛ در این میان، نگاه بسیاری از کشورها به اقتصاد ایران و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بی‌شمار آن جلب شده است. در حالی که ایالات متحده به دنبال سهم بزرگی از این "کیک" اقتصادی است، کشور همسایه‌ای چون ترکیه نیز با ظرفیت‌های قابل توجه خود، گوش به زنگ تحولات است.
آنکارا به‌خصوص در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، گردشگری، نساجی، صنایع جانبی خودروسازی، ماشین‌آلات و حمل‌ونقل، پتانسیل عظیمی برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران می‌بیند.
این گزارش تحلیلی، که بر مبنای مقاله‌ای از اوغوز آکار، مدیر بخش اخبار فارسی خبرگزاری آنادولو، تنظیم شده است، به بررسی دقیق‌تر هدف اصلی مذاکرات اخیر و فرصت‌های بی‌نظیری می‌پردازد که می‌تواند برای ترکیه به ارمغان آورد.
زمینه چینی برای یک تحول بزرگ: نگاهی به مذاکرات و تحریم‌ها
مذاکرات میان ایران و آمریکا، که در آوریل در عمان از سر گرفته شد، بسیاری را شگفت‌زده کرد. پس از دوره "فشار حداکثری" در زمان دولت دونالد ترامپ، که حتی زمزمه‌های حمله نظامی نیز شنیده می‌شد، آغاز مجدد گفتگوها و پیشرفت سریع آن، دور از انتظار بود.
این تعجب زمانی بیشتر می‌شود که به یاد آوریم ایران در گذشته بر غیرقابل مذاکره بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تاکید داشته است. اما پیشنهاد ترامپ، مبنی بر "باز شدن درهای دنیا" به روی ایران در صورت توقف کامل فعالیت‌های هسته‌ای، معادله را تغییر داده است.
داستانی تکراری؟ از برجام ۲۰۱۵ تا فشار حداکثری
برای درک بهتر شرایط کنونی، باید به گذشته و توافق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ بازگردیم. پس از سال‌ها مذاکره دشوار، ایران و گروه ۱+۵ (آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان) به توافقی دست یافتند که بر اساس آن، ایران غنی‌سازی اورانیوم را محدود می‌کرد و در مقابل، تحریم‌های بین‌المللی علیه این کشور لغو می‌شد.
اقتصاد ایران پس از انقلاب و جنگ تحمیلی، با مشکلات زیرساختی و فرسودگی در بخش‌هایی مانند صنعت نفت روبرو بود. تحریم‌ها نیز خرید کالاهای اساسی را گران کرده و فشار اقتصادی بر مردم را افزایش داده بود. لغو تحریم‌ها پس از برجام، روزنه‌ای از امید گشود، اما این وضعیت مثبت دیری نپایید.
در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به صورت یک‌جانبه از برجام خارج شد و سیاست "فشار حداکثری" را در پیش گرفت.
او معتقد بود ایران به تعهدات خود پایبند نبوده و از درآمدهای نفتی برای نفوذ منطقه‌ای و حمایت از گروه‌های نیابتی استفاده می‌کند که تهدیدی برای امنیت جهانی است. این اقدام آمریکا، ناامیدی گسترده‌ای را در ایران به دنبال داشت و وضعیت اقتصادی را به شدت وخیم‌تر کرد.
اقتصاد ایران در تنگنا: نیازهای نجومی برای بازسازی
خروج آمریکا از برجام، اقتصاد ایران را دچار رکود شدید کرد. تحریم‌ها صادرات نفت و گاز را به حداقل رساند، سرمایه‌گذاری‌های خارجی متوقف شد و ارزش پول ملی به شدت کاهش یافت؛ تا جایی که هر دلار آمریکا به بیش از یک میلیون ریال رسید. بسیاری از صنایع داخلی که پیش از این نیز با چالش‌هایی روبرو بودند، حالا در شرایط بحرانی‌تری قرار گرفتند.
امروز، اقتصاد ایران در بخش‌های حیاتی مانند هوافضا، کشتیرانی، صنعت نفت، خودروسازی، فناوری اطلاعات و بانکداری با چالش‌های عمیقی دست و پنجه نرم می‌کند و نیازمند نوسازی گسترده زیرساخت‌ها در تمامی این حوزه‌ها است.
تریلیون‌ها دلار برای زیرساخت و نفت: بخش‌هایی که فریاد سرمایه می‌زنند
اتاق بازرگانی ایران تخمین می‌زند بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، بزرگراه‌ها، خطوط ریلی و بازار املاک به تنهایی نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفت یک تریلیون دلاری هستند! صنعت خودروسازی نیز، با ترکیبی از تولید و واردات، ظرفیتی فراتر از ۵۰ میلیارد دلار را نوید می‌دهد.
اما شاید بحرانی‌ترین بخش، صنعت نفت و گاز باشد. با وجود اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان را دارد، به دلیل فرسودگی زیرساخت‌ها و عدم نوسازی خطوط لوله، حتی در تامین گاز مورد نیاز داخلی با مشکل مواجه است. کیفیت پایین بنزین تولیدی، آلودگی شدید هوا در شهرهای بزرگ را به دنبال داشته است.
دولت مسعود پزشکیان نیز اعلام کرده که صنعت نفت ایران نیازمند سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری صرفاً برای به‌روزرسانی و بهره‌برداری بهینه است. علاوه بر این، بخش انرژی به طور کلی، با نیاز تخمینی ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیارد دلاری روبروست، در حالی که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در آن بسیار ناچیز است.
صنایعی مانند مصالح ساختمانی، صنایع وابسته به خودروسازی، نساجی، گردشگری و صنایع غذایی نیز به سرمایه‌گذاری‌های کلان احتیاج دارند.
با این حجم عظیم نیاز به سرمایه‌گذاری، بازار ۹۰ میلیونی ایران، با منابع زیرزمینی غنی، جمعیت جوان و موقعیت جغرافیایی استراتژیک، فرصت‌های کم‌نظیری را در شرایط رکود جهانی و جنگ‌های تجاری، برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کرده است.
آمریکا چه سهمی از بازار ایران می‌خواهد؟
شواهد نشان می‌دهد ایالات متحده تمایل دارد در صورت توافق، سهم اصلی از بازار ایران را برای خود بردارد. این کشور احتمالاً بر بخش‌های سودآور و کلیدی مانند نفت، هوافضا، بیمه و بانکداری متمرکز خواهد شد و می‌کوشد "تکه بزرگ کیک" را از آن خود کند.
حضور نماینده ویژه‌ای مانند استیو ویتکاف در مذاکرات، نشان‌دهنده رویکرد جدید و تمایل ترامپ به تجارت مستقیم با ایران است. با این حال، آمریکا ممکن است در بخش‌های میانی و پایین‌تر اقتصاد ایران، ظرفیت کافی برای پاسخگویی به نیازها را نداشته باشد.
چرا ترکیه برگ برنده دارد؟ مزیت‌های آنکارا برای سرمایه‌گذاری در ایران
درست در این نقطه است که نقش ترکیه پررنگ می‌شود. ترکیه، که در دوره ترامپ روابط نسبتاً خوبی با آمریکا داشت، احتمالاً یکی از کشورهایی خواهد بود که بیشترین سود را از تحولات احتمالی در روابط ایران و آمریکا خواهد برد. چرا؟ به چند دلیل کلیدی:
۱. ظرفیت‌های ثابت شده در بخش‌های کلیدی: ترکیه در ۳۰ سال گذشته در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، گردشگری، نساجی، صنایع جانبی خودروسازی، ماشین‌آلات و حمل‌ونقل، هم در داخل و هم در خارج از کشور موفقیت‌های چشمگیری داشته است. این دقیقاً همان بخش‌هایی هستند که اقتصاد ایران به شدت نیازمند سرمایه‌گذاری و نوسازی در آن‌هاست.
۲. تجربه تاریخی در همکاری با ایران؛ برگ برنده‌ای که آمریکا ندارد: روابط ایران و آمریکا از سال ۱۹۷۹ تقریباً قطع شده و تجربه همکاری تجاری و اقتصادی گسترده‌ای در این مدت وجود نداشته است. در مقابل، ترکیه در تمام این سال‌ها با ایران تجارت کرده و حتی سرمایه‌گذاری‌هایی نیز در این کشور داشته است.
این تجربه ارزشمند، برگ برنده‌ای است که آمریکا از آن بی‌بهره است. واشنگتن برای ورود به بازار ایران در بسیاری از حوزه‌ها، ناچار به استفاده از تجربه و ظرفیت‌های ترکیه خواهد بود. از آنجایی که آمریکا ترکیه را رقیب جدی خود در بازار ایران (برخلاف بازارهای اروپا یا چین) نمی‌بیند، احتمالاً تمایل دارد سرمایه‌گذاری در بخش‌های میانی و پایین‌تر را به ترکیه واگذار یا با آن تقسیم کند.
۳. آشنایی فرهنگی و تجاری: پلی برای ورود آسان‌تر: حضور گسترده جامعه ترک‌زبان در ایران، به خصوص در شهرهای بزرگ، امکان تجارت به زبان ترکی را فراهم می‌کند. از سال ۱۹۷۹ تاکنون، ترکیه یکی از اصلی‌ترین مقاصد سفر ایرانیان بوده و جامعه دو کشور از نظر فرهنگی و تجاری آشنایی نزدیکی با یکدیگر دارند. این نزدیکی فرهنگی، ورود و فعالیت برای سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای را آسان‌تر می‌سازد.
آینده چیست؟ گام‌های بعدی برای ترکیه
گفتگوهای اخیر میان ایالات متحده و ایران، فرصت‌های بزرگی را برای ترکیه ایجاد کرده است. آنکارا باید این روند را با دقت فراوان از طریق نهادهای سیاسی، تجاری و فرهنگی خود پیگیری کند، در صورت لزوم نقش‌آفرینی فعال داشته باشد و مهمتر از همه، در صورت دستیابی به توافق نهایی، با سرعت و برنامه‌ریزی وارد عمل شود تا سهم قابل توجهی از این بازار تشنه سرمایه‌گذاری را به دست آورد. این می‌تواند یک فرصت طلایی برای اقتصاد ترکیه و تحکیم جایگاه منطقه‌ای آنکارا باشد.
