بحران ناترازی برق: چشم انداز تاریک روشنایی برق در صنعت و کشاورزی
نگرانی اصلی در مورد شدت و پیامدهای بلندمدت این خاموشی‌ها و بحران ناترازی برق در صنعت و کشاورزی است که آینده این دو بخش حیاتی را تهدید می‌کند.
قطعی شدن برق امسال هم گریبان مردم و صنعتگران و کشاورزان را گرفته است؛ این مشکلی تکراری است که هرسال با گرم شدن هوا و افزایش مصرف خود را نشان می‌دهد و خسارات زیادی به دنبال دارد.
اخبار سبز کشاورزی؛ در همین روزهای گذشته نه فقط مردم عادی که نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی هم به قطعی برق اعتراض کرده‌اند و از دولت درخواست داشته‌اند تا لااقل به بی‌برنامگی و بی‌نظمی قطع شدن برق پایان دهد و این قطعی را بر اساس برنامه‌ای مدون که به اطلاع شهروندان، صنعتگران و کشاورزان می‌رسد، اعمال کند. اما فراتر از مطالبه نظم، نگرانی اصلی در مورد شدت و پیامدهای بلندمدت این خاموشی‌ها و بحران ناترازی برق در صنعت و کشاورزی است که آینده این دو بخش حیاتی را تهدید می‌کند.
پیش‌بینی‌های نگران‌کننده برای تولید در سال جاری
برخی برآوردها حاکی از آن است که احتمال این که امسال صنایع و موتورهای برقی چاه‌های کشاورزی در هفته دو روز کاری بیشتر نداشته باشند، بسیار بالاست؛ وضعیتی که می‌تواند فاجعه‌بار باشد.
این پیش‌بینی به معنای مرگ صنایع و وقوع بحران عمیق در کشاورزی در سال‌جاری خواهد بود؛ پیامدی که تولید ملی و امنیت غذایی را به خطر می‌اندازد. متاسفانه تولیدکنندگان چندین سال است که با وجود ناترازی انرژی، بخشی از میزان تولید خود را از دست داده‌اند و سرمایه‌هایشان تحت تاثیر قرار گرفته است.
پس از گذشت چهار سال از آغاز قطعی برق واحدهای صنعتی به صورت جدی، این گونه به نظر می‌رسد که دولت به دنبال راهکارهای بلندمدت و سرمایه‌گذاری ریشه‌ای در حوزه نیروگاه و انرژی نیست؛ چرا که چهار سال زمان کمی نیست که نتوان در این حوزه سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی موثری انجام داد و زیرساخت‌ها را تقویت کرد.
بار سنگین سرمایه‌گذاری بر دوش بخش خصوصی بدون حمایت
در این میان، نهادهای مسئول نیز رویکرد حمایتی موثری ندارند. وزارت نیرو، سرمایه‌گذاری عظیم در حوزه انرژی را بر گرده واحدهای صنعتی و بخش خصوصی گذاشته و در این زمینه حاضر به ارائه تسهیلات لازم هم نیست؛ رویکردی که عملاً مانع‌تراشی در مسیر حل مشکل است.
همچنین، وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز با ارائه بسته‌های حمایتی که دردی از صنعتگران بابت خسارت انرژی دوا نمی‌کند، اقدام خاصی انجام نداده است. این عدم حمایت، گره بحران ناترازی برق را کورتر می‌کند و بخش تولید را تنهاتر از همیشه در مقابل این چالش قرار می‌دهد.
صنعت و کشاورزی در راس خاموشی‌ها: پیش‌بینی بحرانی‌تر از سال گذشته
برخی کارشناسان خبر می‌دهند که وزارت نیرو پیش‌بینی کرده است برای عبور از ناترازی انرژی در تابستان پیش رو، در راس خاموشی‌ها بخش «صنعت» و بخش «کشاورزی» قرار گیرند؛ تصمیمی که مستقیماً حیاتی‌ترین بخش‌های تولید کشور را هدف قرار می‌دهد.
سال گذشته بیشتر مجموعه‌های صنعتی تا 3 روز در هفته خاموشی را تجربه کردند و در بخش کشاورزی نیز تا 4 روز این خاموشی‌ها ادامه داشت که خود خسارات زیادی به بار آورد.
اما امسال، پیش‌بینی می‌شود که این خاموشی‌ها بیشتر از سال گذشته اعمال شود، چرا که ناترازی برق نسبت به سال گذشته شدت بیشتری یافته است که در این میان، طبق برخی پیش‌بینی‌ها، صنعت در هفته دو روز و کشاورزی تنها یک روز بیشتر برق نخواهند داشت؛ این بدان معناست که بحران کمبود برق به اوج خود خواهد رسید و چالش‌های جدی‌تر و ویران‌کننده‌تری را برای تولیدکنندگان رقم خواهد زد.
طرح‌های بر زمین مانده: چرایی عدم توسعه نیروگاه توسط صنایع
ابتدای خاموشی‌ها به صورت جدی از سال 1399 آغاز شد و از این سال به بعد قرار بود که تمام مجموعه‌های بزرگ صنعتی نیروگاه تأسیس و بالای ظرفیت یک مگاوات نیروگاه خورشیدی راه‌اندازی کنند که در غیر این صورت جرایم سنگینی بر آن‌ها اعمال خواهد شد و قیمت تمام‌شده محصولاتشان را دچار تورم خواهد کرد؛ این طرح با هدف کمک به شبکه سراسری مطرح شد.
گفتنی است قرار بر این بود بر اساس طرحی مشخص، مجموعه‌های صنعتی بزرگ بتوانند حدود 20 هزار مگاوات برق تولید و وارد مدار سراسری کنند. این میزان تولید می‌توانست حجم بزرگی از کمبود انرژی کشور را جبران کند و فشار را از روی شبکه سراسری بردارد.
این واحدها برای اجرای این طرح‌ها نیاز مبرم به سرمایه در گردش داشتند؛ دولت قول داده بود این سرمایه در گردش را در اختیار آن‌ها قرار دهد و برای واردات تجهیزات مورد نیاز نیز تسهیلات ارزی به آن‌ها بدهد، اما متاسفانه این امر تحقق پیدا نکرد و وعده‌ها عملی نشد.
باید اذعان کرد که واحدهای صنعتی برای احداث نیروگاه خورشیدی عمدتاً به زمین نیاز نداشتند و حتی آنان برخی تجهیزات اولیه را نیز در اختیار داشتند؛ بنابراین اگر سرمایه لازم برایشان مهیا می‌شد، سرعت عمل بالایی برای ایجاد نیروگاه به وقوع می‌پیوست و طرح‌ها به سرعت پیش می‌رفت.
اما در این میان اگرچه معدودی از واحدهای صنعتی با وجود برخی رانت‌ها و ارتباطات خاص توانستند تسهیلاتی دریافت کنند، اما متاسفانه بیشتر این واحدها نتوانستند تسهیلاتی دریافت کنند و این طرح مهم و موثر ابتر ماند و به نتیجه نرسید.
آینده مبهم انرژی‌های تجدیدپذیر: سرمایه‌گذاران در انتظار تسهیلات و ارز
نکته مهم دیگر آن است که پس از به راه افتادن نهضت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر از سوی دولت مسعود پزشکیان و بر اساس قانونی که از روی ناچاری در زمان دولت ابراهیم رئیسی تصویب شده بود، حجم بالایی از تقاضا برای احداث نیروگاه توسط سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی اظهار شد؛ این نشان‌دهنده آمادگی و تمایل بخش خصوصی برای ورود به این حوزه و کمک به حل مشکل بحران ناترازی برق است.
هم‌اکنون و در هر استان حداقل 2 هزار مگاوات با ظرفیت‌های 5 تا 10 مگاوات و حتی تا 300 مگاوات مجوز احداث نیروگاه تجدیدپذیر صادر شده است که تمام این سرمایه‌گذاران متقاضی، منتظر دریافت تسهیلات وعده داده شده هستند و عملاً کارشان متوقف مانده است.
سرمایه‌گذاران داخلی همچنین می‌گویند حداقل فرصتی فراهم شود که بتوان از سرمایه‌های خارجی نیز در این بخش استفاده کرد و موانع موجود برطرف شود. به این ترتیب، متقاضیان بخشی از سرمایه مورد نیاز طرح‌ها را تامین کرده‌اند و برای تامین مابقی آن، منتظر دریافت تسهیلات بانکی و حمایتی هستند تا بتوانند طرح‌های خود را اجرایی کنند.
اما متاسفانه حتی کسانی که سرمایه لازم را دارند و ثبت سفارش واردات تجهیزات را هم انجام داده‌اند، بیش از 6 ماه است که منتظر اختصاص ارز نیمایی یا دولتی برای واردات هستند و فرآیند تأمین تجهیزاتشان قفل شده است. با این روال کند و فرآیند طولانی بروکراسی، روند احداث نیروگاه‌های جدید بالاخره در جایی متوقف خواهد شد و مشکل بحران ناترازی برق به قوت خود باقی خواهد ماند و حتی تشدید می‌شود.
اتصال به شبکه سراسری: چالش معافیت از خاموشی برای صنایع
این وضعیت بلاتکلیفی سرمایه‌گذاران در حالی است که پیشتر وزارت نیرو اعلام کرده بود هر واحدی که نیروگاه تأسیس کند، دچار خاموشی نخواهد شد و از مزایای آن بهره‌مند خواهد گردید تا انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری فراهم شود.
اما اکنون مسئله‌ای فنی مطرح شده است؛ چون واحدهای صنعتی دارای نیروگاه برق عمدتاً به شبکه سراسری وصل هستند و برق تولیدی خود را به این شبکه تزریق می‌نمایند، در زمان خاموشی‌های گسترده سراسری که برای مدیریت بار شبکه اعمال می‌شود، نمی‌توان به سادگی آن‌ها را مستثنی کرد و برقشان را قطع نکرد. این محدودیت فنی در سیستم برق‌رسانی وجود دارد.
در عین حال، در حوزه کشاورزی این امکان وجود دارد که واحدهایی که نیروگاه اختصاصی دارند، برقشان قطع نشود و بتوانند مستقل از شبکه سراسری در زمان خاموشی عمل کنند.
اما برای حصول این منظور در بخش صنعت و اطمینان از عدم قطعی برق در زمان خاموشی شبکه، آن واحد صنعتی باید سرمایه‌گذاری عظیمی انجام دهد تا سیستم برق‌رسانی خود را به طور کامل از شبکه سراسری مجزا کند (جز در موارد تزریق به شبکه) و در هنگام خاموشی سراسری، دچار خاموشی نشود؛ سرمایه‌گذاری سنگینی که از عهده هر واحد صنعتی برنمی‌آید و نیازمند حمایت‌های دولتی است.
فشاری که بر تولیدکنندگان باقی خواهد ماند
با توجه به تمام این مسائل، چالش‌ها و عدم تحقق وعده‌ها، پیش‌بینی می‌شود که امسال هم سال خوبی برای صنعت و کشاورزی کشورمان نباشد و مشکلات کمبود برق ادامه یابد و چه بسا تشدید شود.
در واقع، کمبود انرژی و یا آن چه در ادبیات مقامات کشور به ناترازی تعبیر می‌شود، هم چنان گلوی تولیدکنندگان را خواهد فشرد و مانع بزرگی بر سر راه رشد و توسعه اقتصادی و افزایش تولید ملی خواهد بود.
