پایان انتظار ۷ ساله: پیوستن ایران به پالرمو مشروط تصویب شد؛ آینده CFT چیست؟
سرانجام پس از ۷ سال کش و قوس، پیوستن ایران به پالرمو به صورت مشروط در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد. این گام چه معنایی برای ایران دارد؟
سرانجام پس از ۷ سال کش و قوس، پیوستن ایران به پالرمو به صورت مشروط در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد. این گام چه معنایی برای ایران دارد؟
اخبار سبز کشاورزی؛ پشت‌پرده این تصمیم، شروط ۵ گانه ایران، دلایل موافقان و مخالفان، ارتباط با FATF و سرنوشت مبهم CFT را در این گزارش بخوانید.
گره ۷ ساله باز شد؛ معمای پیوستن ایران به کنوانسیون پالرمو
پس از سال‌ها کش و قوس و بحث و جدل، سرانجام گره یکی از مهم‌ترین لوایح مرتبط با روابط بین‌المللی ایران گشوده شد. لایحه پالرمو، پس از بیش از ۷ سال انتظار، در مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید؛ اما این تصویب، «مشروط» است. خبری که بار دیگر بحث‌ها درباره پیوستن ایران به پالرمو و پیامدهای آن برای اقتصاد، روابط بانکی و جایگاه ایران در سازمان‌های بین‌المللی را داغ کرده است. آیا این گام، راه را برای تعیین تکلیف CFT نیز باز می‌کند؟
در جزئیات این رویداد مهم، روزنامه اعتماد نوشت: پس از بررسی چند ماهه لایحه پالرمو در مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای مجمع تشخیص به صورت مشروط با این لایحه موافقت کردند. مرکز رسانه و روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام، مخالفان و موافقان روز بیست و چهارم اردیبهشت که لایحه پالرمو نظرات خود را بیان کردند و بررسی ۱۱ ایراد هیات عالی نظارت به این لایحه به پایان رسید و در پایان رای‌گیری شد. این موضوع پس از قریب به ۴ ماه بررسی کارشناسی در کمیسیون‌های مجمع، ۵ جلسه کمیسیون مشترک و ۳ جلسه شورای مجمع به تصویب رسید.
طرح‌ها و لوایح در صحن مجمع تشخیص با رای موافق سه‌پنجم اعضا به تصویب می‌رسد و حالا این لایحه این میزان رای را کسب کرده است.
پیش از این، مجلس شورای اسلامی با ۵ شرط لایحه پالرمو را به تصویب رسانده که این مصوبه را شورای نگهبان نیز تایید کرده بود، بنابراین حالا با تایید نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام، کنوانسیون پالرمو را در چارچوب قوانین و مقررات داخلی خودش پذیرفته و اجرا خواهد کرد.
بر اساس ماده واحده این لایحه، به دولت جمهوری اسلامی اجازه داده شده با لحاظ شروط مجلس شورای اسلامی به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) بپیوندد.
چرا پیوستن ایران به پالرمو به صورت مشروط اتفاق افتاد؟
چرا ایران به صورت مشروط کنوانسیون پالرمو را تصویب کرد؟ بر اساس آنچه سیدمحسن دهنوی، سخنگوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به صداوسیما گفته، موافقت مجمع با این لایحه به صورت مشروط بوده است.
او در این باره توضیح داده است: «در ابتدای ماده واحده مجلس شورای اسلامی شرط‌هایی را اضافه کرده بود برای الحاق ایران به این کنوانسیون که مهم‌ترین آن، این بود که جمهوری اسلامی ایران این کنوانسیون را به مفادش در چارچوب قانون اساسی و قوانین داخلی جمهوری اسلامی ایران عمل خواهد کرد. این یک شرط مهمی بود که مصوب مجلس و مجمع تشخیص مصلحت هم در واقع مصوبه مجلس را تایید کرد یعنی ما با اضافه شدن این شرط مهم در ابتدای کنوانسیون به این کنوانسیون ملحق خواهیم شد. مصوبه مجمع، مصلحت مورد نظر مجلس شورای اسلامی را تایید کرد و وارد دانست؛ این موضوع قانون محسوب می‌شود و تغییری اگر بخواهد صورت بگیرد باید سیر معنای قانونی خودش را طی کند یعنی باید در مجلس مصوب شود و شورای نگهبان تایید کند.»
هادی خانی، رییس مرکز اطلاعات مالی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا در مورد مساله تصویب مشروط این لوایح گفته است که «بسیاری از کشورها شروطی برای پذیرش این دو کنوانسیون داشته‌اند. در کشور ما هم مجلس شروطی برای برخی مواد این کنوانسیون گذاشت. قاطبه این شروط برمی‌گشت به این موضوع که ما کنوانسیون‌های مذکور را در چارچوب قانون اساسی کشور خودمان اجرا می‌کنیم. این مساله مرسوم در بسیاری از کشورهاست.»
معاون وزیر اقتصاد با تاکید بر اینکه بسیاری از کشورها مطابق با منافع ملی خود برای الحاق به این دو کنوانسیون تصمیم‌گیری کرده‌اند، افزود: در کشور ما هم این تصمیم در چارچوب منافع ملی اتخاذ شده است و شروطی که هم گذاشته‌ایم غالبا به این موضوع برمی‌گردد که ما آن را در چارچوب قانون اساسی اجرا می‌کنیم. این توضیحات نشان می‌دهد که موضوع پیوستن ایران به پالرمو از ابتدا با در نظر گرفتن ملاحظات داخلی کشور همراه بوده است.
مسیر پر پیچ و خم لایحه پالرمو؛ تعیین تکلیف لایحه با عمر بالغ بر 10 سال
لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی در نوزدهم آذر سال 1392 از سوی دولت تقدیم مجلس نهم شد، اما به واسطه نگرانی‌هایی که در پیوستن ایران به پالرمو طرح شد، بررسی آن مسکوت گذاشته شد.
این لایحه برای دومین بار نیز در تاریخ سیزدهم تیر سال 1395 و در دوره مجلس دهم از سوی دولت تقدیم مجلس شد. سرانجام نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز 4 بهمن 1396 پس از کش و قوس‌های فراوان و در شرایطی که برخی نمایندگان اعتراضات جدی نسبت به پیوستن ایران به پالرمو را داشتند، این لایحه دولت و پیوستن ایران به این کنوانسیون را تصویب کردند.
مجلس دهم در زمان فعالیت خود بر اساس لایحه ارسالی دولت 5 شرط برای پیوستن ایران به این کنوانسیون را تعیین کرد. لایحه الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو اگرچه در ۴ بهمن ۱۳۹۶ به صحن علنی مجلس آمده و کلیات و جزییات آن به تصویب رسید، اما به دلیل مخالفت شورای نگهبان با برخی بندهای این لایحه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در دو مرتبه به اصلاح ایرادات شورای نگهبان پرداختند. این تاریخچه نشان می‌دهد که فرآیند پیوستن ایران به پالرمو مسیری طولانی و پر از چالش را طی کرده است.
شروط ۵ گانه ایران برای پیوستن به پالرمو چه مواردی است؟
شروط پیوستن ایران به پالرمو شامل چه مواردی است؟ شروطی که مجلس برای پیوستن ایران به پالرمو تعیین کرد و اکنون مبنای تصویب مشروط مجمع نیز قرار گرفته، شامل موارد کلیدی است:
در شرط یک تاکید شده است که «جمهوری اسلامی ایران مفاد کنوانسیون حاضر از جمله مواد 2، 3، 5، 10 و 23، آن را بر اساس قوانین و مقررات داخلی خود، به ویژه اصول قانون اساسی تفسیر کرده و اجرا خواهد کرد.» این مهم‌ترین شرطی است که چارچوب حقوقی الحاق ایران را مشخص می‌کند.
عدم پذیرش داوری دیوان بین‌المللی دادگستری در موارد اختلافی با کنوانسیون
شرط دوم درباره این موضوع است که ایران تاکید می‌کند داوری لاهه را در موارد مورد اختلاف نمی‌پذیرد. در متن قانون درباره این شرط تاکید شده است که «جمهوری اسلامی ایران خود را ملزم به ترتیبات بند 2 ماده 35 این کنوانسیون در خصوص ارجاع هرگونه اختلاف ناشی از تفسیر یا اجرای مفاد کنوانسیون که از طریق مذاکره، حل و فصل نشود، به داوری یا دیوان بین‌المللی دادگستری نمی‌داند. ارجاع اختلاف به داوری یا دیوان بین‌المللی دادگستری در رابطه با جمهوری اسلامی ایران، تنها با رعایت مفاد اصل 139 قانون اساسی امکان‌پذیر است.»
اصل ۱۳۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد که صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری در هر مورد موکول به تصویب هیات وزیران است و باید به اطلاع مجلس برسد. در مواردی که طرف دعوی خارجی باشد و در موارد مهم داخلی باید به تصویب مجلس نیز برسد. موارد مهم را قانون تعیین می‌کند. این شرط، استقلال قضایی کشور را مد نظر قرار داده است.
تصمیم‌گیری در مورد استرداد قضایی حسب موارد پیش آمده
در شرط سوم نیز تاکید شده است که جمهوری اسلامی ایران در مورد مبنا قرار دادن مواد 15، 16 و 18 کنوانسیون درباره همکاری در زمینه استرداد یا معاضدت قضایی، حسب مورد تصمیم‌گیری می‌کند. مساله استرداد قضایی یکی از اصلی‌ترین موارد مورد انتقاد مخالفان داخلی پیوستن ایران به پالرمو بود و این شرط انعطاف لازم را برای کشور در این زمینه فراهم می‌کند.
در شرط چهارم نیز قید شده است که «از نظر جمهوری اسلامی ایران، این کنوانسیون خدشه‌ای به حق مشروع و پذیرفته شده ملت‌ها یا گروه‌های تحت سلطه استعمار و اشغال خارجی برای مبارزه با تجاوز و اشغالگری و اعمال حق تعیین سرنوشت وارد نخواهد کرد.» این شرط مربوط به نگاه ایدئولوژیک ایران به موضوع مبارزه با اشغالگری و حق تعیین سرنوشت ملت‌هاست.
مساله عدم به رسمیت شناختن اسراییل نیز مورد پنجم شروط ایران در قانون است که قید می‌کند: «پذیرش این کنوانسیون به معنای شناسایی رژیم اشغالگر صهیونیستی نخواهد بود، براساس تبصره این ماده، مرجع مرکزی موضوع بند 13 ماده 18 کنوانسیون توسط هیات وزیران تعیین می‌شود.»
این شرط نیز ملاحظات سیاسی جمهوری اسلامی ایران را منعکس می‌کند. این شروط نشان‌دهنده تلاش برای تأمین منافع ملی و حفظ ملاحظات داخلی در فرآیند پیوستن ایران به پالرمو است.
نبرد استدلال‌ها: موافقان و مخالفان پیوستن ایران به پالرمو چه می‌گویند؟
موافقان و مخالفان پیوستن ایران به پالرمو چه کسانی بودند و چه استدلال‌هایی داشتند؟ لایحه پالرمو از ابتدای طرح، با دو نگاه کاملاً متفاوت در داخل کشور روبرو بود. پیوستن ایران به کنوانسیون «پالرمو» در مجلس نهم- طرح در بار نخست- و در مجلس دهم با انتقادات برخی نمایندگان مجلس و کارشناسان روبه‌رو شده بود. عمده دلیل مخالفت این طیف سیاسی بر اساس آنچه «فراهم کردن امکان و ایجاد نفوذ» در کشور قابل ارزیابی و توجه بود.
حتی طیفی از اصولگرایان در مجلس دهم تاکید داشتند که به‌‌رغم اینکه این مجلس شروطی را ضمن این لایحه مصوب کرده، اما این شروط کافی نیست. به‌طور مثال علی ادیانی‌راد، نماینده قائمشهر در مجلس دهم تاکید داشت که حتی اگر اصلاحاتی در شروط این کنوانسیون داشته باشیم، اما این مشروط بر این است که دیگر اعضا نیز آن را بپذیرند که به عنوان نمونه مصر در دام چنین بندی از کنوانسیون افتاده است. او معتقد بود با پذیرش این‌گونه معاهدات، به صورت حساب شده، ابزار‌های نظام سلطه را بر خود می‌پذیریم که این مساله با قانون اساسی هم مغایرت دارد.
بررسی این لایحه در مجلس دهم در شرایطی بود که برجام نیز منعقد شده بود و منتقدان مدعی بودند که طرف‌های غربی از جمله امریکا تلاش دارند با برجام و ارائه اسنادی به ایران در دوران پسابرجام، ایران را کنترل کنند، از این جهت است که در دوران پس از برجام اسنادی مانند همچون ۲۰۳۰، الحاق به (اف‌ای‌تی‌اف) و کنوانسیون «پالرمو» را مطرح کرده‌اند.
محمدجواد ابطحی، نماینده خمینی‌شهر در مجلس دهم و عضو جبهه پایداری در این باره تاکید داشت که الحاق ایران به کنوانسیون «پالرمو» راه‌های سلطه بر کشورمان را باز می‌کند و از طرفی الحاق ایران به این کنوانسیون تکرار دوباره برجام برای ایران است. تاکید مکرر این طیف بر مسائل نظامی نیز بود و مطرح می‌کردند که بند‌هایی در این نوع قرارداد‌ها وجود دارد که در آینده برای دکترین نظامی ما مشکل‌ساز خواهد شد، به‌طوری که تعریف آنها از پولشویی و تروریسم با قوانین داخلی ما متفاوت است که همین امر باعث ایجاد مشکلاتی در آینده می‌شود.
نصرالله پژمان‌فر، نماینده مردم مشهد در مجلس دهم در آن زمان با برشمردن این مسائل تاکید کرده بود که «پیوستن ایران به کنوانسیون «پالرمو» خودتحریمی است و محدودیت‌هایی برای کشور ایجاد می‌کند». حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده شاهین‌شهر در مجلس دهم نیز الحاق ایران به کنوانسیون «پالرمو» را مغایر با قانون اساسی توصیف و تصریح کرده بود: این موضوع به استقلال کشور خدشه وارد می‌کند.
او معتقد بود که تعریف ایران و غربی‌ها از تروریست و حمایت از گروه‌های آزادی‌بخش متفاوت است و وقتی امریکایی‌ها، کشور ما را به اشاعه قاچاق و جرایم سازمان‌یافته فراملی متهم کرده‌اند که ما با تصویب الحاق به این کنواسیون، عملا این اتهام را پذیرفتیم که این ضعف بزرگی برای نمایندگان مجلس خواهد بود. بخش مهمی از منتقدان مکررا تاکید داشتند که این طرح اصل حمایت ایران از حزب‌الله را نشانه گرفته است.
کمتر از یک هفته پس از تصویب این لایحه در مجلس، وزارت امور خارجه وقت با انتشار بیانیه‌ای گفت که این معاهده به هیچ عنوان به جرایم تروریستی، تامین مالی تروریسم و دیگر جرایم با ماهیت سیاسی نمی‌پردازد و در تضاد با حمایت ایران از گروه‌های مقاومت نیست. خبرگزاری تابناک در گزارشی درباره مخالفان این لایحه در مجمع نوشته است: «گفته می‌شود که 37 نفر از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام در جلسه رای‌گیری حضور داشته‌اند و در نهایت پس از بحث و بررسی‌های مفصل، 27 نفر از حاضران به «الحاق مشروط ایران به کنوانسیون پالرمو» رای مثبت داده و 10 نفر هم مخالف این موضوع بوده‌اند.
از جمله مخالفان پیوستن مشروط ایران به کنوانسیون پالرمو می‌توان به نامهای سیداحمد خاتمی، محمدجواد ایروانی، حسین مظفر، سعید جلیلی، محسن اراکی، احمد وحیدی، محمدحسین صفارهرندی، ابراهیم عزیزی (رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس) اشاره کرد.
پیش‌تر افرادی نظیر علی شمخانی، علی‌اکبر احمدیان، غلامرضا مصباحی‌مقدم و محمود محمدی‌عراقی نیز جزو مخالفان این موضوع بودند که احتمالا برخی از آنان در جریان رای‌گیری، رای مثبت به «الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو» داده‌اند.»
در مقابل موافقان پیوستن ایران به پالرمو استدلال‌های دیگری داشتند. آنها مکررا بر مساله تفکیک آن از fatf اصرار کرده و به بار سیاسی ناشی از عدم پیوستن ایران به این کنوانسیون تاکید می‌کردند.
شهباز حسن‌پور، نماینده مردم سیرجان در مجلس دهم در آن زمان تاکید داشت که «این لایحه می‌تواند از تمام مظلومان و تمام کسانی که دل در پیشرفت نظام جمهوری اسلامی مانند حزب‌الله دارند، حمایت کند، بنابراین باید به وزارت امور خارجه این اختیار داده شود که در تمام کنوانسیون‌های بین‌المللی حضور یابد، چراکه حضور ما حضور استکبار را کمرنگ می‌کند.»
او همچنین یادآوری می‌کرد که «به دلیل پیچیدگی برخی جرایم و جغرافیای ارتکاب آنها که ممکن است در چند کشور رخ بدهد به قوانین جامع مشترک در سطح بین‌المللی نیاز داریم.»
هادی مقدسی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس دهم در آن زمان تاکید داشت که ابعاد مختلف این لایحه را مورد بررسی قرار داده و کمیسیون امنیت ملی نیز به این لایحه رای مثبت داده است، او در این باره تاکید می‌کرد که «مبانی دینی ما همه چیز را شفاف کرده و ایران همیشه حامی مبارزه با پولشویی و حقوق بشر است و معتقد است که کشورهای دیگر جرایم سازمان یافته دارند که باید با آنها مبارزه شود. این لایحه هیچ ابهامی ندارد و عضویت ایران در این کنوانسیون می‌تواند به نفع کشور باشد.»
حسینعلی امیری، معاون پارلمانی دولت وقت نیز در آن زمان تاکید داشت که این لایحه یکی از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر امروز کشور است و عضویت در این کنوانسیون امکان همکاری ایران با دیگر کشورها در مبارزه با قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان و اشیا را فراهم می‌کند. امیری با بیان اینکه از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل متحد ۱۸۳ کشور از جمله کشورهای همسایه ما عضو این کنوانسیون هستند، یادآوری می‌کرد که «این کنوانسیون ارتباطی با FATF ندارد و جدا از آن محسوب می‌شود، این کنوانسیون در شرایط فعلی وضعیت جهانشمولی دارد» و «بسیاری از ترتیبات این کنوانسیون مشروط به منطبق بودن با قوانین داخلی کشورهاست، از این رو نگرانی برخی‌ها که مخالف آن هستند این‌گونه رفع می‌شود.» این طیف معتقد بودند که پیوستن ایران به پالرمو به نفع منافع ملی و همکاری‌های بین‌المللی است.
دست‌اندازهای پالرمو در مجمع؛ از تعویق تا تصویب در دولت جدید
بررسی کنوانسیون پالرمو ششم بهمن ماه سال ۹۷ انجام شد. در این بررسی اعضای مجمع به نتیجه مشخص نرسیدند و قرار بر این شد که بررسی کنوانسیون ادامه یابد.
در همین رابطه محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در آن زمان با تاکید بر اینکه «ما در اینجا نمی‌توانیم تحت تاثیر فشارها قرار بگیریم»، یکی از مباحث جدی مرتبط با پیوستن ایران به پالرمو را مربوط به حق تحفظ کشور در این کنوانسیون دانست و تاکید کرد که این موضوعات را نمی‌شود با شتاب‌زدگی و عجله پیش برد. او افزود: ما انقلاب نکردیم که منفعل باشیم. ما خودمان تصمیم می‌گیریم و جز منافع ملی و مصالح نظام به هیچ چیزی توجه نخواهیم کرد و به همین مسیر ادامه می‌دهیم.
این سخنان نشان‌دهنده نگاه محتاطانه به پیوستن ایران به پالرمو در آن مقطع بود. روز چهارشنبه ۲۹ آبان ۱۳۹۸ حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگو با مهر درباره وضعیت لوایح «پالرمو» و CFT در مجمع تشخیص گفت: با توجه به اینکه مهلت یک ساله مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره بررسی انطباق «پالرمو» با مصالح کشور پایان یافته، عملا بررسی آن کان‌لم‌یکن بوده است.
با روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان و پیگیری دولت در این زمینه این لوایح به همراه fatf و cft دوباره در دستورکار بررسی مجمع تشخیص قرار گرفت و بعد از یک‌سال قدمی هر اندازه کوچک در این رابطه برداشته شد. این تحولات اخیر، پس از سال‌ها توقف، سرانجام منجر به تصویب مشروط پیوستن ایران به پالرمو شد.
تصویب پالرمو؛ گامی به جلو یا نادیده گرفتن نظر مجلس دوازدهم؟
نباید فراموش کرد که تصویب این لوایح در حالی صورت گرفت که روز قبل از جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام در این رابطه بالغ بر 150 نماینده مجلس در نامهای مخالفت خود را در این زمینه بیان کرده بودند.
میثم ظهوریان، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در جلسه روز چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ صحن مجلس در تذکری با اشاره به بررسی مجدد لوایح دوگانه پالرمو و CFT از مجموعه لوایح گروه اقدام مالی موسوم به اف‌ای‌تی‌اف (FATF) در مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار کرد: بیش از ۱۵۰ نفر از نمایندگان مجلس در نامهای ضمن اعلام مخاطرات تصویب این لوایح مخالفت خود را با این لوایح بیان کردند و در جلسات مجمع نیز رییس کمیسیون امنیت ملی به خوبی به این نامه ارجاع دادند و مخالفت نمایندگان با تصویب این لوایح را مطرح کردند. این تقابل میان نظر مجلس دوازدهم و تصمیم مجمع درباره پیوستن ایران به پالرمو قابل تأمل است.
بنا بر روایت ایسنا، همچنین گفته است که «در جلسه اخیر مجمع ظاهرا به نظر نمایندگان دو دوره قبل مجلس که این لوایح در آن دوره به تصویب رسیده، ارجاع شده است؛ این در حالی است که آن دوره تمام شده است و نماینده‌های مجلس در این دوره نظرشان را در مورد این دو کنوانسیون اعلام کرده‌اند؛ به چه حقی در صحن مجمع نظر نمایندگان عوض و اعلام شده که مجلس به واسطه رایی که در دو دوره قبل داده است، با تصویب این دو کنوانسیون موافق است؟ ما انتظار داریم که مجموعه هیات رییسه از حق نماینده‌های مجلس در مجمع تشخیص مصلحت دفاع کند.»
این اعتراض‌ها نشان می‌دهد که تصویب پیوستن ایران به پالرمو با مخالفت جدی بخشی از نمایندگان فعلی مجلس روبرو بوده است.
بسیاری معتقدند این تصویب و رای مثبت می‌تواند زمینه‌ساز تعیین تکلیف دو مورد دیگر نیز بشود. با این حال برخی گمانه‌زنی‌های دیگر حاکی از این است که ترکیب سیاسی مجمع اگرچه در مقابل تصویب لایحه پیوستن ایران به پالرمو کوتاه آمده، اما این رویه را در دو مورد دیگر پیگیری نخواهد کرد؛ تصویری که نه چندان ناامید‌کننده است و نه چندان امیدوار‌کننده برای تعیین تکلیف نهایی لوایح مرتبط با FATF.
کنوانسیون پالرمو چیست و پیوستن ایران به آن چه تبعاتی داشت؟
کنوانسیون پالرمو چیست و نپیوستن ایران به آن چه تبعاتی داشت؟ کنوانسیون ملل متحد علیه جرایم سازمان‌یافته فراملی معاهده‌های چندجانبه مورد حمایت سازمان ملل متحد است که در سال ۲۰۰۰ علیه جرایم سازمان یافته فراملی تصویب شد. این کنوانسیون در ۱۵ نوامبر ۲۰۰۰ با قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید.
به آن کنوانسیون پالرمو نیز گفته می‌شود و سه پروتکل تکمیلی مثل پروتکل پیشگیری، سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص مخصوصا زنان و کودکان، پروتکل علیه قاچاق مهاجرین از طریق زمین، دریا و هوا و پروتکل علیه تولید غیرقانونی و قاچاق مهمات دارد. همه این ابزار‌ها دارای عناصری از قوانین بین‌المللی کنونی در خصوص قاچاق انسان، قاچاق اسلحه و پولشویی هستند. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد به عنوان عهده‌دار این کنوانسیون و پروتکل‌های آن عمل می‌کند.
کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی، در تاریخ 21 دسامبر سال 2001 در شهر پالرمو در ایتالیا به تصویب رسید و در تاریخ 29 سپتامبر سال 2003، برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد لازم‌الاجرا شد و تاکنون 180 کشور آن را پذیرفته‌اند. تا ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۷، ۱۸۹ کشور آن را امضا کرده‌اند که شامل ۱۸۴ عضو سازمان ملل متحد می‌شود. 9 کشور عضو سازمان ملل از جمله ایران عضو این کنوانسیون نیستند. دیگر کشورهایی که عضو کنوانسیون پالرمو نیستند کشورهای پادشاهی بوتان، جمهوری کنگو، پالائو، پاپوآ گینه نو، جزایر سلیمان، سومالی، سودان جنوبی و تووالو هستند.
این کنوانسیون همان‌طور که از نامش پیداست، گامی در جهت مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی و تشخیص کشورهای عضو برای مصادیق آن برای جدی بودن مشکلات ناشی از جرایم فراملی است، همچنین این کنوانسیون نشان می‌دهد که نیاز به تقویت همکاری‌های بین‌المللی به منظور مقابله با این مشکلات در بین کشورهای عضو وجود دارد.
کشورهایی که کنوانسیون «پالرمو» را پذیرفته‌اند و آن را تصویب کرده‌اند، خود را متعهد به اجرای اقداماتی علیه جرایم سازمان‌یافته فراملی کرده‌اند که شامل 3 مورد جلوگیری از قاچاق انسان به خصوص زنان و کودکان، جلوگیری از قاچاق زمینی، دریایی و هوایی مهاجران و جلوگیری از ساخت و قاچاق سلاح گرم و اجزای آن است. همچنین در مقدمه متن اصلی کنوانسیون «پالرمو» آمده است که کشورها برای قرار گرفتن در زیرمجموعه یکی از این پروتکل‌ها، باید در مجموعه این کنوانسیون عضو شوند.
در متن این کنوانسیون موارد متعددی از مفاسد مالی که جنبه فراملی نیز دارند، مورد تاکید قرار گرفته که یکی از مهم‌ترین موارد آن مبارزه با پولشویی است و در ماده ۷ این کنوانسیون به تفصیل به آن پرداخته شده است. اهمیت پیوستن ایران به پالرمو در ارتباط آن با مسائل مالی و بانکی بین‌المللی است.
هزینه سنگین عدم پیوستن ایران به پالرمو؛ از لیست سیاه FATF تا محدودیت‌های مالی
ایران از سال ۲۰۲۰ به دلیل عدم تصویب لوایح پالرمو و CFT (کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم) دوباره در لیست سیاه FATF قرار گرفت. این امر باعث محدودیت‌های شدید بانکی و مالی شده و نقل‌وانتقالات مالی با کشورهای دوست مانند چین و روسیه را دشوار کرده است.
عدم شفافیت مالی ناشی از عدم پیوستن ایران به پالرمو و سایر لوایح مرتبط، سرمایه‌گذاران بین‌المللی را از ایران دور کرده و شانس جذب سرمایه خارجی را به نزدیک صفر رسانده است. حتی کشورهای همسایه و هم‌پیمان مانند عراق و ترکیه هشدار داده‌اند که بدون پیوستن به FATF، قادر به ادامه روابط بانکی با ایران نخواهند بود.
دور زدن تحریم‌ها و استفاده از واسطه‌های مالی هزینه‌های تجارت خارجی ایران را به شدت افزایش داده است. در برخی تحلیل‌های بدبینانه حتی گفته می‌شود که نپیوستن به FATF می‌تواند ایران را در «محاصره کامل اقتصادی» قرار دهد و فعالیت شرکت‌های ایرانی در خارج از کشور را متوقف کند. این پیامدها، ضرورت تعیین تکلیف لایحه‌ای مانند پالرمو را برجسته می‌کرد.
مزایای احتمالی پیوستن ایران به پالرمو؛ تسهیل روابط بانکی و جذب سرمایه
پیوستن به پالرمو و هماهنگی با استاندارد‌های گروه ویژه اقدام مالی (FATF) می‌تواند ایران را از لیست سیاه FATF خارج کند. این امر روابط بانکی با کشورهای دیگر، حتی متحدان نزدیک مانند چین و روسیه را تسهیل می‌کند. نقل‌وانتقالات مالی روان‌تر می‌شود، هزینه‌های تجارت خارجی (مانند دور زدن تحریم‌ها از طریق واسطه‌ها) کاهش می‌یابد و این می‌تواند به تثبیت قیمت ارز و کاهش فشار بر قیمت کالا‌ها کمک کند. جذب سرمایه‌گذاری خارجی از دیگر تبعات پیوستن ایران به پالرمو است.
شفافیت مالی ناشی از پالرمو تصویر بهتری از اقتصاد ایران ارایه می‌دهد و می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند. افزایش سرمایه‌گذاری می‌تواند تولید داخلی را تقویت کرده و عرضه کالا‌ها را افزایش دهد که در نهایت به کاهش گرانی کمک می‌کند.
تجربه لبنان درباره پالرمو شباهت زیادی با تجربه ایران دارد، لبنان با پیوستن مشروط به پالرمو توانست روابط بانکی خود با اروپا را حفظ کند که به کاهش برخی فشار‌های اقتصادی کمک کرد. این تجربه می‌تواند الگویی برای پیوستن ایران به پالرمو باشد.
