چرا جمعیت ایران جوان نشد؟ بررسی عملکرد یک قانون پرهزینه و پرابهام
قانون جوانی جمعیت با میلیاردها تومان بودجه، قرار بود جمعیت ایران را جوان کند. اما آمارها چه می‌گویند؟ بررسی دلایل ناکامی و هزینه‌های کلان این طرح
در دورانی که ایران با چالش‌های جدی در زمینه پیری جمعیت دست‌وپنجه نرم می‌کند، قانونی با وعده‌های بزرگ و بودجه‌ای کلان به میدان آمد. “قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت” با هزاران میلیارد تومان بودجه، قرار بود نوای خنده نوزادان را در خانه‌های ایرانی طنین‌انداز کند و سایه پیری را از سر سرزمین بزداید.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ اما گویا ارقام و آمار، داستان دیگری را روایت می‌کنند: داستان کاهش نرخ تولد، افزایش نرخ مرگ‌ومیر و تیرهایی که یکی پس از دیگری به خطا رفته‌اند. این گزارش، روایتی از هزینه‌های هنگفت و دستاوردهای ناچیز است؛ روایتی که امیدهای بسیاری به آن گره خورده بود.
هزینه‌های سرسام‌آور برای دستاوردهای ناچیز
در مهر ماه سال ۱۴۰۰، مجلس شورای اسلامی قانونی با ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره با عنوان “حمایت از خانواده و جوانی جمعیت” را به تصویب رساند. هدف اصلی این قانون که قرار بود به صورت آزمایشی به مدت ۷ سال اجرا شود، نجات جمعیت ایران از خطر پیری بود.
این قانون در آبان همان سال، پس از تأیید شورای نگهبان، وارد فاز اجرایی شد. اما اکنون، پس از گذشت چند سال از اجرای آن، ارقام و آمار، حکایتی متفاوت از آنچه انتظار می‌رفت را بازگو می‌کنند.
پیش از اجرای این قانون، در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، نرخ رشد جمعیت ایران حدود ۰.۸ درصد بود. اما پس از آغاز اجرای قانون، این رقم در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ با کاهشی محسوس همراه شد و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که حتی ممکن است در سال جاری به ۰.۷ درصد نیز برسد. به بیان ساده، هزینه‌های بسیار سنگین، نه‌تنها به رشد جمعیت کمکی نکرده، بلکه نتیجه‌ای جز عقب‌گرد در این حوزه نداشته است.
تولدهای رو به زوال: کاهشی چشمگیر در یک دهه
زمانی که قانون جوانی جمعیت به مرحله اجرا درآمد، این امید وجود داشت که تعداد نوزادان متولد شده در ایران افزایش یابد. اما متاسفانه آمارها، تصویر دیگری را پیش روی ما قرار می‌دهند. در زمستان گذشته، تعداد تولدهای ثبت شده در کشور با کاهشی در حدود ۵ درصد نسبت به سال قبل، از ۲۶۰ هزار به ۲۴۵ هزار مورد رسید.
این کاهش تنها محدود به یک فصل نیست؛ در کل سال ۱۴۰۳، تعداد تولدها به حدود ۹۸۰ هزار مورد رسید، در حالی که در سال قبل از آن، حدود یک میلیون و ۶۰ هزار نوزاد متولد شده بودند؛ یعنی شاهد کاهشی نزدیک به ۷ درصد بوده‌ایم.
اگر نگاهی به گذشته دورتر بیندازیم، روند نزولی واضح‌تر می‌شود. از سال ۱۳۹۵ که حدود یک میلیون و ۵۳۰ هزار تولد ثبت شده بود، تا سال ۱۴۰۳، تعداد تولدها با کاهشی حدود ۵۵۰ هزار مورد، یعنی نزدیک به ۳۶ درصد، روبه‌رو بوده است. تنها سال ۱۴۰۰ کمی استثنا بود که تعداد تولدها نسبت به سال قبل از آن اندکی افزایش یافت، اما این رشد ناچیز نیز نتوانست مانع از ادامه روند کاهشی شود.
افزایش مرگ‌ومیر: چالشی دیگر برای جمعیت ایران
در حالی که تعداد تولدها در حال کاهش است، متاسفانه تعداد مرگ‌ومیر در کشور رو به افزایش نهاده است. در زمستان سال گذشته، تعداد فوتی‌ها با رشدی حدود ۱۱ درصد، از ۱۲۰ هزار نفر به ۱۳۴ هزار نفر رسید. در کل سال ۱۴۰۳ نیز حدود ۴۵۹ هزار نفر فوت کردند که نسبت به ۴۴۲ هزار نفر در سال ۱۴۰۲، حدود ۴ درصد افزایش داشته است.
سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، اوج آمار مرگ‌ومیر در کشور بود. در این دو سال، به ترتیب حدود ۵۴۵ هزار و ۵۱۲ هزار نفر فوت کردند که بالاترین آمار در این دوره محسوب می‌شود. اما حتی اگر این دو سال را استثنا در نظر بگیریم، از سال ۱۳۹۵ که حدود ۳۷۰ هزار فوتی ثبت شده بود تا سال ۱۴۰۳، تعداد مرگ‌ومیر با افزایشی حدود ۸۹ هزار نفری، رشدی ۲۴ درصدی را تجربه کرده است.
مهاجرت و آلودگی: تأثیر شهرنشینی بر مرگ‌ومیر
بررسی آمارها به تفکیک مناطق شهری و روستایی، زوایای جدیدی از این چالش را آشکار می‌سازد. در سال ۱۳۹۵، از کل تولدها، حدود یک میلیون و ۱۷۶ هزار مورد (نزدیک به ۷۷ درصد) مربوط به شهرها بود. اما در سال ۱۴۰۳، این رقم به حدود ۷۵۳ هزار تولد کاهش یافت که نشان‌دهنده کاهشی ۳۶ درصدی در مناطق شهری است. در روستاها نیز وضعیت مشابهی حاکم است و تعداد تولدها تقریباً به همین میزان کاهش یافته است.
اما در بخش مرگ‌ومیر، شهرنشینان آسیب‌پذیری بیشتری را نشان می‌دهند. در سال ۱۳۹۵، حدود ۲۷۵ هزار فوتی (حدود ۷۴ درصد کل فوتی‌ها) در شهرها ثبت شد.
این رقم در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳۵۳ هزار نفر رسید که رشدی ۲۸ درصدی را نشان می‌دهد. در سال‌های شیوع کرونا، شهرنشینان بیش از روستانشینان قربانی شدند و سهم آن‌ها از کل فوتی‌ها به حدود ۷۷ درصد افزایش یافت. این افزایش می‌تواند ناشی از عواملی مانند آلودگی هوا و یا تمرکز بالای جمعیت در شهرها باشد.
تیری که به هدف نخورد: سرنوشت قانون جوانی جمعیت
قانون جوانی جمعیت قرار بود چراغ امیدی برای آینده جمعیت ایران باشد، اما ارقام و آمار، داستان یک ناکامی بزرگ را روایت می‌کنند. در دو سال ابتدایی اجرای این قانون، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان هزینه شد.
اما در سال ۱۴۰۳، بودجه اختصاص یافته به آن ناگهان به ۴۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت. در مجموع، طی سه سال، بیش از ۵۳ هزار میلیارد تومان برای این قانون هزینه شده است.
با این حال، نه‌تنها روند کاهش تولدها متوقف نشده، بلکه همچنان ادامه دارد. این قانون، به مانند تیری بود که نه‌تنها به هدف نرسید، بلکه به نظر می‌رسد مسیر اصلی را نیز گم کرده است.
این روزها ایران برای حفظ جوانی جمعیت خود می‌جنگد، اما آمارها هشداری تلخ و واقعی را مخابره می‌کنند. میلیاردها تومان هزینه شد، اما نتیجه‌ای جز کاهش نرخ تولد و افزایش نرخ مرگ‌ومیر به دست نیامد./هفت صبح
